Yahudilik, Musevilik

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 8 dakika

Kutsal kitabı Musa’ya inen ve İsrailoğulları ile Tanrı Yahweh (Yehova) arasındaki akde dayalı ilişkiye dayanan Eski Ahit olan Yahudilik ya da Musevilik İbrahimi dinlerin en eskisidir.

Yahudilerin Tarihi

Yahudilerin atalarının İbrahim oğlu İshak ve torunu Yakup olduğuna inanılmaktadır.

İsrail adıyla da bilinen Yakup’un 12 oğlunun (Ruben, Simeon, Levi, Yuda, Zebulun, İsakar, Dan, Gad, Aşer, Naftali, Yusuf ve Bünyamin) Yahudi halkını meydana getiren 12 kabilenin kurucusu olduğuna inanılmakta ve Yakup’un torunu olduklarından İsrailoğulları olarak adlandırılmaktaydılar. İbrahim’in Kuzey Mezopotamya’dan Kenan (Filistin) ülkesine göçtüğüne oğullarının oradan Mısır’a gittiğine inanılmaktadır.

Yusuf’u tanımayan bir Mısır firavununun İsrailoğullarını yapı işlerinde köle olarak kullandığı Eski Ahit’te bildirilmektedir. Mısır’da kaldıkları 400 yıl boyunca İsrailoğullarının sayısı artınca firavun, bu halkın kontrolünden çıkmasından korkarak yeni doğan erkek çocuklarının öldürülmesini emrederek sayılarını sınırlamaya çalışmıştır. İbrani asıllı anne ve babasının üç ay sakladıkları bebek Musa su geçirmez bir sepet içinde Nil nehrine bırakılmış ve firavunun kızı tarafından bulunarak saraya götürülüp büyütülmüştür. Kırk yaşında bir İbrani kölenin dövüldüğünü gören Musa duruma müdahale ederken döveni öldürdüğünden Sina dağına kaçmış, Yetro adlı Midyani rahibinin yanına sığınmıştır. Yetro’nun kızı Zippora ile evlenerek Sina dağında 40 yıl çobanlık yapmıştır. Bir gün Tanrı Musa’ya seslenmiş ve Mısır’a dönüp İsrailoğullarını kölelikten kurtarmasını buyurmuştur. Tanrı Musa’ya

yardım edeceğini bildirince Mısır’a dönüp firavunu İsrailoğullarını serbest bırakmaya razı etmiştir. Buna karşın fikrini değiştiren firavun kölelere geri dönmelerini bildirmiş emrine riayet edilmeyince İsrailoğullarının peşine düşmüş, Kızıldeniz sahilinde kafileye yetişmiştir. Tanrı, Musa’ya kavmini Kızıldeniz’in sularına doğru yöneltmesini emretmiş, o sırada sular yarılarak iki yana doğru açılarak kafileye yol

vermiş ama arkalarından gelen firavunun ordusunun geçmesine izin vermemiştir. Musa halkını Sina dağına götürmüş, orada Tanrı onlara itaat etmeleri için On Emri vermiştir. Daha sonra Musa 40 gün Tanrıyla baş başa kalarak diğer emirleri almıştır. Musa halkını Sina dağından alarak Tanrı’nın kendilerine vaat ettiği Kenan topraklarına götürmüştür. Filistinliler burada tamamı putperest olan farklı kavimlerle mücadele etmek zorunda kaldılar. Zamanla kavmin yönetimini hâkimler

ele geçirmişse de Samuel peygamber on iki kabileyi birleştirerek ve Saul’ü kral seçerek bir krallık kurulmasını sağlamıştır. Saul’den sonra savaşçı ve şair Davut ardından Kudüs’te adına büyük bir tapınak inşa ettiren Süleyman kral olmuşlardır.

Süleyman’ın ölümünün ardından oğlu Rehobam devletin düzen ve refahını sürdürememiş ve kuzeydeki on kabile ayrılıp bağımsız bir krallık kurmuşlardır. Geri

kalan iki kabile ise güneyde Yuna krallığını kurmuşlardır ki Yahudi teriminin kaynağı bu devlettir. Asurlular MÖ 721 yılında İsrail’i işgal edip kuzeydeki 10 kabileyi topraklarından sürmüş, Babilliler ise MÖ 587’de güneydeki Yuda’yı işgal ederek Kudüsteki Süleyman tapınağını yıkmış ve çok sayıda esir almıştır. Tüm bu felaketlere karşın İsrailoğulları bu bölgede yaşamaya devam etmişlerdir. Babil’e esir olarak götürülen Yahudiler MÖ 538 yılında Pers imparatoru Keyhüsrev tarafından serbest bırakılmış ve Kudüs’e giderek tapınaklarını tekrar inşa etmişlerdir. MÖ 63 yılında imparator Pompeus’un Kudüs’ü ele geçirmesiyle Roma egemenliğine girmelerinin ardından sıkça başkaldırmış, bu isyanların bir tanesi sırasında Roma askerleri tarafından tapınakları yıkılmıştır. Bu dönemde Roma İmparatorluğu topraklarına hatta Orta Avrupa ve Rusya’ya kadar dağılıp yerleşen Yahudi halkı, 1948 yılında kurulacak İsrail devletine dek bir daha bağımsız olarak yaşamamışlardır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Ayrıca Bakın

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü

İstanbul Sinagogları

Polinezya Mitolojisi Sözlüğü

Ekim 27, 2017 - Okuma süresi: 45 dakika

Polinezya Mitolojisi Sözlüğü başlıklı alfabetik çalışmamda Polinezya Adaları tanrı, söylence ve inanışları maddeleştirilmiştir.

Polinezya adalarının özellikleri

Melanezya ve Mikronezya ile birlikte Büyük Okyanus’taki üç büyük ada öbeğinden birisi olan Polinezya büyük ölçüde yanardağ kökenli dağlık adalar ile alçak mercan adalarından oluşmaktadır. Polinezya ve Mikronezya halkı kendini ‘adalılar’ olarak tanımlamakta ve atalarının Hawaii’den geldiğine inanmaktadır. Gerçekten de bu tezi sınamak için on yedi kişilik geleneksel bir kano ile Hawaii’den yola çıkan dalgalar ve yıldızlara bakarak yönlerini belirleyen bir ekip 4 Haziran 1976 tarihinde Tahiti’ye ulaşmayı başarmıştır.

Polinezya din ve mitolojisi

Deniz ve balıkçılık yaşamsal öneme haiz olduğundan Polinezya kültürü ve inanç

sistemini derinden etkilemiştir. Polinezya mitolojisi iyi-kötü, gökyüzü-yeryüzü, gece gündüz, aydınlık-karanlık gibi düalist anlayış ile çok sayıda tanrının var olduğu animist inancın etkisi altında gelişmiştir. Gök ve yeryüzünün evliliğin anlatıldığı Rangi ve Papa efsanesi farklı isimlerle nerdeyse tüm adalarda anlatılmaktadır. Polinezya söylencelerinde Rangi’nin soyundan gelen Matao-Anu, Mate-Anu, Whakarere-Anu ve Whakatoro-Anu adlı 4 fırtına tanrısının adı geçmektedir.

Polinezya Mitolojisi Sözlüğü

Aarea Tahiti adalarında ilk insanın yaratıldığına inanılan kırmızı renkli bir toprağın adı olup, Yahudi mitolojisinde Âdem’in ve İskandinav mitolojisinde çamur devlerin kırmızı topraktan (bir çeşit kil) yaratılışıyla benzerlik göstermektedir.

Afa Samoa adası halkının inanışında fırtına tanrısının adıdır.

Ahoeitu Tonga adası halkının inanışında tanrı Eitumatupua ile ölümlü karısı İlaheva’nın oğlunun adıdır.

Aitu Köy ve ailelerin koruyucusu olarak görev yapan ikinci derece tanrılara verilen isimdir. Fransız Polinezyası’nda Markiz adalarında Atua adıyla tanınmaktadır.

Ake Su tanrısının adı olup, Oakeu ile birlikte tufandan sorumludur.

Alii Menehune Hawai adaları halkının inanışında küçük insanlardan oluşan bir halkın şefinin adıdır.

Ami Te Rangi Gök tanrının adı olup yeryüzündeki insanları arayıp sepetine doldurmuş bir çırpıda yiyip yutmuştur.

Apu Hau Yerli dilde ‘şiddetli fırtına’ anlamına gelen fırtına tanrısının adıdır.

Apu Ko Hai Mangaia adasında yaşayan Kanei halkının inanışında balıkların koruyucu tanrısının adıdır.

Ata Tonga takımadalarında cennetten atılmış bir kahramanın adı olup, bazı taşlık adalarda Maka-Fonua olarak da adlandırılmaktadır.

Ataea Tahuata Adası söylencelerinde sonradan tanrı Angi ve tanrıça Papa’yı oluşturmak için ikiye bölünen başlangıç tanrısının adı olup ‘boşluk, uzay’ anlamına gelmektedir.

Atanua Markiz adaları halkının inanışında şafak tanrıçasının adı olup, sabahları gökyüzünde bir ateş yaratır. Yaratıcı tanrı Atea’nın eşi ve ilk insan Tu-Mea’nın annesidir.

Atarapa Haronga’nın kardeşi olan şafak tanrıçasının adıdır.

Atea Güney Pasifik’te Fransız Polinezyası’nda bulunan Tuamotu ve Markiz adalarının yerli halkının dilinde ‘uzay, boşluk’ anlamına gelmekte olup, Polinezya inanışında tarih öncesi çağa ait bir tanrının adı olduğuna ve ikiye bölünerek tanrı Rangi ve tanrıça Papa haline dönüştüğüne inanılmaktadır. Tahuata (Markiz adalarının orijinal adı) halkının inanışında Atanea, şafak tanrıçası Tanaoa ile evlenmiş ve ilk insan Tu-Mea doğmuştur.

Atu Fiji ve Tonga adaları halklarının inanışında ilk insanın adıdır. Farklı hikâyelerde Tutu veya Tele adıyla da geçmektedir.

Atutuahi, Autahi Cennet ve güney yıldızı tanrısı olup aylar boyu denizde yolculuk yapanlara yol göstermektedir.

Auahi-Turoa Güneş tanrısı Tama Nui-Te-Ra’nın yeryüzüne indirmesi için ilk ateşi verdiği oğlunun adıdır. Yeryüzünde ateş tanrıçası Mahu-ike ile evlenmiş ve ‘Ateş çocukları’ olarak bilinen beş çocukları olmuş, elin parmaklarının isimleriyle adlandırılmışlardı:

1. Konui (baş parmak)
2. Koroa (işaret parmağı)
3. Mapere (orta parmak)
4. Manawa (yüzük parmağı)
5. Koiti (küçük parmak)

Aumakua Yerli halkının folklorunda, her insanın iki ruha sahip olduğuna ve insan öldüğünde dünyevi ruh olan ‘unihipili’ yeryüzünde kalırken yüksek ruh ‘aumakua’nın cennete yükseldiği ve atalarının ruhlarıyla birlikte olduğuna inanılırdı.

Avaiki İnsan ruhlarının yaşadığı ve bir delikten yeryüzüne çıktıkları yeraltı dünyasının adı olup aynı zamanda barış, tarım ve tatlı patates tanrısı Rongo ve ailesinin de evidir.

Dakuvanga Fiji halkının inanışında köpekbalığı tanrısının adı olup balıkçıların korkulu rüyasıdır. Bununla birlikte mercan adalarının koruyucu tanrısı olan dev ahtapot tarafından yenilince Kandavu adası civarına yaklaşmamaya söz vermiştir.

Drakulu Fiji adası halkının inanışında Ölüler Diyarı’nın girişi olan iki mağaradan birisinin adıdır (diğeri: Cibaciba)

Eau Maelere’nin kızı, Havoa’nın kardeşi ve Kopu’nun karısıdır.

Fakahotu Yeryüzü tanrıçası Papa’nın isimlerinden birisidir.

Hahau-Venua Maori halkının dilinde ‘Yeni Zelanda’ya verilen isim olup ‘Toprak aramak’ anlamına gelmektedir.

Haikili Şimşek tanrısının adıdır.

Hakavau Maori halkının inanışında olağanüstü güçlere sahip bir büyücünün adı olup, ellerini bir kez çırparak yaptığı büyüyle düşmanları olan iki büyücüyü, Puarata ile Tautohito’yu öldürmüştür.

Haumea Bereket ve doğum tanrıçasının adıdır.

Hanui-o-Rangi Gök tanrıçası Rangi ile fırtına tanrısı Tawhiri-Matea’nın oğlu rüzgâr tanrısının adı olup kelime anlamı ‘rüzgârın babası’dır.

Haole Hawaii adalarında ‘nefes almayan adam’ anlamına gelen terim aynı zamanda hayalet ve ölü anlamında kullanılmakta unutulmuş bir tanrı adı olduğu sanılmaktadır.

Haronga Güneş ay ve ile şafak tanrıçası Atarapa’nın babasının adıdır.

Hau Maori halkının inanışında rüzgâr tanrısının adı olup, Rua Tapu’nun oğludur.

Hau Marangi, Hau Maringi Sis tanrısının adı olup yağmur tanrısı Ua’nın oğludur.

Haumia Tiketike, Haumia, Haumea, Hauma Maori halkının inanışında ekilmeyen yabani bitki ve meyvelerin tanrısının adı olup, ekilebilen bitkilerin tanrısı Rongo’nun kardeşidir.

Havaiki Maori halkının inanışında efsanevi anavatanın adıdır. Bazı Maori efsanelerinde öteki dünya anlamında da kullanılan Havaiki, Cook adalarında Mangaia adıyla bilinmektedir.

Hema 1. Maori şimşek tanrısı Tavhaki ile Karihi’nin babasının adı olup denizin derinliklerinde yaşayan Ponaturi adlı ruh tarafından öldürülmüştür.

2. Ay tanrıçası Mahina’nın oğlunun adıdır.

Hi’iaka, Hiiaka Hawaii halkının inanışında adalar, tepeler ve mağaraların tanrıçasıdır. Hula dansçılarının koruyucusu olan iyi huylu Hiiaka, deniz tanrısı Kane’nin kızı ve volkan tanrıçası Pele’nin kız kardeşidir.

Hiku Hina’nın oğlu olan bir yarı tanrının adıdır.

Hikuleo Tonga adasında ölümden sonra gidilen öteki dünyanın tanrısının adı olup, batısında Pulotu’da ikamet eder. Gündelik yaşamda pek çok canlı varlığın biçimine girdiğine inanılan tanrının Samoa adasındaki adı Siuleo’dur.

Hina Yeraltı dünyasının bekçiliği, sanatçı ve zanaatkârların himayesi hatta ilk kadın olmak gibi pek çok özelliği olan bir tanrıçanın adı olup balık adam Tuna’ya aşıktır.

Hina-İka Balık tanrıçası olup Molokai adasının annesidir. Polinezya’da İna adıyla bilinen tanrıça ay ile ilgili olmalıdır (Hina-Kega ‘Ay’ın parlak hali’, Hina-Uri ‘Ay’ın görünmez hali’).

Hina-keha Hina-uri ile Maui’nin kız kardeşi olan ay ve doğum tanrıçasının adıdır.

Hina-uri Hina-keha ile Maui’nin kız kardeşi olan bir ay tanrıçasının adıdır.

Hine-ahu-one Tane’nin karısı ve Hine Titama’nin annesi olan bir yer altı tanrıçasının adıdır.

Hine-i-Tapeka Ateş tanrıçasının adıdır.

Hine-kau-Ataata Tiki ile Marikoriko’nın kızı olup, yeryüzünde doğan ilk çocuktur.

Hine Titama Tane ile Hine-ahu-one’nin kızı, Hine Titamauri’nin annesi olan bir gökyüzü tanrıçasının adıdır.

Hine-Kau-Ataata Maori halkının inanışında ilk kadın Marikoriko ile ilk adam Tiki’nin oğlu olan ilk çocuğun adıdır.

Hine-nui-te-Po Tane ile Hina’nın gece, karanlık, ölüm ve yeraltı tanrıçası olan kızının adı olup, kelime ‘Gecenin büyük efendisi’ anlamına gelmektedir.

Hine-Tu-Vhenua İyi huylu rüzgâr tanrıçasının adı olup denizcilere yolculuklarında yardım etmektedir.

Hinemaka Maru’nun Vhakaputa seyahati sırasında yakalanıp, Maru’nun oğluyla evlendirilen bir bakirenin adıdır.

Hineteiwaiwa Maori doğum tanrıçasının adı olup, Tane’nin kızıdır.

Hiro Batı Pasifik’e keşif gezisi yapıp yazı yazma yetisini getiren kahramanın adıdır.

İao Tanrı anlamında kullanılan bir kelimedir. Bkz. İo

İka-Roa Samanyolu’na verilen isim olup gece tanrıçası Po’nun seyahat ettiği parıldayan arabası olduğuna inanılır.

İka-Tere Balık tanrının adı olup, okyanus tanrısı Tangaroa’nın torunu ve tüm balıkların babası olduğuna inanılır.

İna, Rona Maori halkının inanışında ışık tanrıçası olup, ay tanrısı Marama’nın karısı ve kör yeryüzü tanrısı Kui’nin kızıdır. Samoa adasında Sina olarak adlandırılmaktadır.

İo Maori mitolojisinde en önemli tanrının adı olup gökyüzünün üzerinde Te Toi-o-nga-Rango’da ikamet edip ‘öz, merkez’ anlamına gelmektedir.

İra Gökyüzü tanrıçası ve yıldızların anasının adıdır.

İra-Varu Balık tanrının adıdır.

İrihia Maori halkının inanışında batıda yaşayan ruhların adıdır.

İva Polinezya ağıtlarında adı geçen bir kelime olup ölü ruhların yaşadığı yeri tanımlamaktadır

Kaha’i Şimşek tanrısının adıdır.

Kahukura Barış ve ekilebilir bitkilerin tanrısı Rongo’nun görünümlerinden birisi olan gökkuşağının adıdır. Aynı zamanda yeryüzünden cennete uzanan yolun ve insanoğlunun ölümlüğünün sembolüdür.

Kai Tangata Maori halkının inanışında Hema’nın babası olan bir kültürel kahramanın adıdır. Gökyüzü tanrıçası Vhaitiri yeryüzüne inip Kai Tangata ile evlenmiş, ona balık tutmayı öğrettikten sonra tekrar cennete gitmiştir.

Kai-n-Tiku-Aba Samoa adasında kutsal bir ağacın adı olup ilk insan Na Ati-bu’nın sırtında çıkmış ve Koura Abi tarafından kesilmiş, bu olayın sonucunda insanlar saldırganlaşmıştır.

Kalamainu Ölülerin ruhunu hapseden iki kertenkele kadından birisinin adıdır (diğeri: Kilioa)

Kamohoali, Kalahiki Ateş tanrısı Pele’nin kardeşi olan köpekbalığı tanrının adıdır.

Kanaloa Ahtapot formunda tasvir edilen yaratıcı tanrının adı olup, aynı zamanda yeraltı dünyasının da efendisidir. Maori dilinde karşılığı Tangaroa’dır.

Kane Tüm insanlığın atası olan deniz tanrısının adı olup, yeryüzü, gökyüzü ve gökyüzünün üstünde yer alan cenneti yaratmıştır.

Kanae Yarı ruh olup uçan balık formuna bürünerek kocasının ölümüne sebep olduğu Urutonga’dan kaçabilmiştir.

Kane Hoalani Tanrıça Pele’nin babası olan tanrının addır. Kane Hoalani’nin avuca sığabilecek kadar küçük bir deniz kabuğu vardır ve bu kabul okyanusa bırakıldığında bir yelkenli tekneye dönüşmektedir.

Kapo Bereket tanrıçasının adı olup, Hiiaka ile Pele’nin kız kardeşi, Laka’nın annesidir.

Kariki Maori halkının inanışında şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Tavhaki’nin ağabeyinin adıdır.

Kaulu Hilebaz bir tanrının adıdır.

Keora-Eva Bir tanrının adı olup, hakkında pek bir şey bilinmemektedir.

Kihe-Vahine Cinlerin ve kertenkelelerin koruyucu tanrısının adıdır.

Kiho Tumu Tuamotu adalarında en önemli tanrının adıdır.

Kiva Tüm kabuklu hayvanların anası olduğuna inanılan efsanevi varlığın adıdır.

Kohara Tüm ton balıklarının annesi olduğuna inanılan bir varlıktır.

Ku, Ku-Kau-Akahi Yaratıcı tanrı olup, aynı zamanda savaş tanrısıdır.

Kui Kör ve yaşlı yeryüzü tanrısının adı olup İna’nın babasıdır.

Kuila-moku, Kukailimoku Şifa ve savaş tanrısının adı olup, korkunç bakışlı, savaş başlıklı, ışıldayan gözlere ve kafasında kırmızı tüylerle tasvir edilir.

Kuku Lau Serap tanrıçasının adı olup, yolcuların ufukta varolmayan köyler (ülkeler) görerek yollarını kaybetmelerine sebep olur.

Kumu-Honua Tanrı Kane’in yarattığı ilk insanın adıdır. Karısı LaloHonua ile birlikte yasak meyveyi yedikleri için mutluca yaşadıkları güzel bahçeden kovulmaları hikâyesi Hıristiyanlıktan sonra yakıştırılmış olmalıdır.

Kupua İnsanları aldatan bir tanrı grubunun adı olup, önemli Kupualar şunlardır:

Hırsız ‘İva’, Ünlü ‘Maui’, Büyücü ‘Ono’, Fare avcısı ‘Pekoi’

La’a Maomao Rüzgâr tanrısının adıdır.

Laka Refah, dans, şarkı ama özellikle özdeşleştirildiği sağanak yağmur tanrıçasının adı ve bereket tanrıçası Kapo’nun kızı olup, tüm Hula dansçılarının koruyucusudur.

Limu Tonga halkının inanışında ölüler diyarı tanrısının adı ve Kel’nin eşidir.

Lona Ay tanrıçasının adı olup, ölümlü insan Ai Kanaka ile aşk yaşamış ve evlenmiştir.

Lono Şarkı ve tarım tanrısının adı olup dünyanın yaratılmasından önce var olan dört temel tanrıdan birisidir.

Lua-o-Milu Ölüler diyarında ölülerin ikamet ettiği yerin adı olup, ölüler tanrısı ‘Milu’nun mağarası’ anlamındadır.

Mafui’e Samoa adaları halkının inanışında deprem tanrısının adıdır.

Mahiki Ruhlar diyarı Lua-o-Milu’ya giden yolun adıdır. Kimine göre ebu yol denizkenarındaki bir mağaraya kimine göreyse güneşe doğru uzanmaktadır.

Mahiuki Yeraltı dünyasının efendisinin adıdır.

Mahina Ay tanrıçasının adı olup (Bkz.) Hema’nın annesidir.

Mahuike, Mahu-ike Ateş (ahi) ve deprem tanrısının (bazen tanrıça) adıdır. En büyük tanrı Maui ona ateşi almak ve korumağa ikna etmiştir.

Makanaima Bir rüzgâr tanrısının adıdır.

Makea-Tutara Maui’nin babası ve ölüler dünyasının efendisi olan tanrının adıdır.

Makemake Rapa Nui/Paskalya halkının inanışında en önemli tanrının adı olup, kuş kültünün koruyucusu ve insanoğlunun yaratıcısıdır.

Malara, Kopu Sabah yıldızı Venüs’e verilen isim olup, güneş tanrısı Maelare’nin kızları Eau ile Havoa’yı ilk görüşte beğenip onlarla evlenmiştir.

Mangaia, Auau Enua Cook adalarının güneyinde Rarotonga’dan sonra ikinci büyük adanın adıdır. Adanın adı Polinezya dillerinde ‘Öteki dünya’ anlamına gelmektedir.

Maohi Sözlü gelenekte Polinezyalıların atalarının adı olup bazen Maori olarak da tanımlanır.

Mareikura Yaratıcı tanrı İo’nun hizmetinde bulunan perilerin adı olup, İo’nun habercisi ve ruhların koruyucusudurlar.

Marikoriko Maori halkının inanışında ilk kadının adı olup, ilk erkek Tiki’nin karısıdır.

Maru Aynı zamanda savaş tanrısı ve cennetin efendisi olarak bilinen yaratıcı tanrının adıdır.

Mata Upola Güneş tanrısı Maui’nin kontrol ettiği doğu rüzgârının adıdır.

Matagi, Matangi Rüzgârın kişileştirilmiş formu olup, hafif meltem Fisaga dışındaki tüm rüzgârlar güneş tanrısı Maui tarafından kontrol edilmektedir.

Matariki Tarımı yöneten ve denizcilere yol gösteren yedi tanrının adı olup, kelime anlamı ‘küçük gözler’dir.

Matuku Şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Tawhaki’nin oğlu olan yamyam bir yarı tanrının adıdır.

Matuku Tago Tago Tawhaiki’nin kahraman oğlu Vahie Roa’yu başından ısıran köpek balığının adıdır.

Matuu Kuzey rüzgârının kişileştirilmiş formu olup, güneş tanrısı Maui’nin kontrolü altındadır.

Maui Başta Hawaililer ve Maoriler olmak üzere tüm Polinezyalıların en önemli tanrısının adıdır.

Mauri Ölümsüz olduğuna inanılan ruh ve hayalet anlamında kullanılan bir terimdir.

Menehune Büyü yapma yeteneğine kadir küçük insanların adı olup, Hawai adasında Pu’ukapele dağının eteklerindeki ormanın derinliklerinde yaşamaktadırlar. Polinezyalılar Menehunelerin insanlarla birlikte yaşayıp onları koruduklarına ve kılavuzluk ettiklerine inanmaktadırlar. Genellikle beyaz ya da hafif kızıl tenli, uzun dağınık saçlı küçük insanlar olarak tasvir edilmektedirler.

Merau Ölüm ve Ölüler Dünyası tanrıçasının adıdır.

Milu Hawai halkının inanışında Lua-o-Milu adıyla bilinen ölüler dünyasının efendisi olan tanrının adıdır

Moko 1. Sihirli güçlere sahip olan kertenkele tanrının adıdır. Bkz. Pili

2. [Polinezya] Yeni Zelanda’da yaşayan Maori’lerde bir tür yüz dövmesinin adıdır.

Motoro Mangaia’da tapınılan, kurban sunulmayan fakat kendisini rahatsız eden kişiyi öldüren bir tanrı adıdır

Murimuria Fiji halkının inanışında cennet ile cehennem arasında yer alan bir çeşit Araf olup, ölü ruhlar burada cezalandırılır veya ödüllendirilirler.

Nabangatai Fiji adası halkının inanışında ölüler diyarında ruhların istirahat ettiği köyün adıdır.

Namaka Yanardağ tanrısı Pele’nin kız kardeşi olan deniz tanrıçasının adıdır.

Nana-Ula Binlerce yıl önce halkına Kahiki’den (Tahiti) Hawai’ye 4.000 km boyunca giderken rehberlik eden efsanevi denizcinin adıdır. Hawaii’nin ilk kralı olmuştur.

Ndauthina Fiji halkının inanışında denizci ve balıkçıların tanrısı olup, Fiji dilinde ‘meşale taşıyan’ anlamına gelmektedir. Daha çocukken annesi başına ışık saçan çubuklar bağlamış, geceleri denizcilere yol göstermesini sağlamıştır.

Ndengei Fiji halkının inanışında yılan formunda tasvir edilen yaratıcı tanrının adıdır.

Nga-Atua Şimşek tanrısı Tavhaki’nin karısı Tangotango’nun yaşadığı 6. cennetin adıdır.

Nganaoa Maori halkının inanışında üç deniz canavarını öldüren ve bunlardan birisinin midesinde uzun süre önce kaybolan annesi ve babasını bulan bir kahramanın adıdır.

Nganga Maori halkının inanışında dolu yağışının tanrısıdır.

Ngaro Yiyecek ve ölüm tanrısının adıdır.

Ngaru Sörf tahtasını keşfeden, köpekbalığı kral Tumuitearetoka’ya meydan okuyan efsanevi kahramanın adıdır.

Ngendi Fiji halkının inanışında insanlara ateş kullanmayı öğreten bereket tanrısının adıdır.

Ngurai Fiji halkının inanışında bir tanrı adı olup fare formunda tasvir edilmektedir.

Ono Markiz adalarında barış ve tatlı patates tarımı tanrısı Rongo’ya verilen isimdir.

Oro Tahiti halkının inanışında yaratıcı tanrı Tangaroa ile yeryüzü tanrıçası Hina-Tu-a-Uta’nın oğlu olan savaş ve barış tanrısı olup barış zamanı Oro-i-Te-Tea-Moe olarak da adlandırılır. Toi-Mata ‘Balta Göz’, Ai-Tupuai ‘Kafa yiyen’ ve Mahu-FatuRau ‘Yüz taştan kurtulan’ adlarında üç kızı vardır. Cook adalarında yaşayan Rarotongan halkının atası kabul edilmektedir.

Pahuanui Tahiti halkının inanışında deniz cinlerinden birisinin adıdır.

Paikea, Paiea Deniz canavarlarının tanrısının adı olup, yeryüzünün kişileştirilmiş formu tanrıça Papa’nın oğludur.

Paka’a Hawai efsanelerinde yelkeni icat edip denizcilere hediye eden rüzgâr tanrısının adı olup, yaratıcı tanrı Loa’nın büyük torunudur.

Paliuli Hawai efsanelerinde adı geçen ve her yerin ekmek ağaçlarıyla dolu olduğu bir çeşit cennetin adıdır.

Pani Maori halkının inanışında bitkilerin büyümesini sağlayan tanrıçadır.

Paoro Maori halkının inanışında yankı tanrıçasının adı olup, ilk kadın Marikoriko’ya sesini vermiştir.

Papa Maori halkının inanışında dişi bir tanrıçanın adı olup, yeryüzünün kişileştirilmiş formudur. Gökyüzünün kişileştirilmiş formu Rangi ile evlenmiş ve pek çok çocukları olmuştur.

Papare Orokolo halkının inanışında ay tanrısının adıdır.

Pere Adaları çevreleyen okyanus suları tanrıçasının adıdır.

Pia Maori halkının inanışında kayaların denizde mantar gibi yüzdüğüne inanılan buz diyarının adı olup, muhtemelen Antarktika kastedilmektedir.

Pili Başta Yeni Kaledonya olmak üzere tüm Polinezyalıların atalara ait ruhları temsil ettiğine inandığı geko (bir çeşit kertenkele) tanrının adıdır.

Po Gece tanrısının adıdır Bkz. Ao

Poukai, Pouakai İnsanları parçalayıp yiyen dev bir kuş tanrının adıdır.

Pua Tu Tahi Tahiti kozmolojisinde deniz altında yaşayan bir iblisin adı olup ‘Yalnız duran mercan kayası’ anlamına gelmektedir.

Puna Rata adlı kahraman tarafından öldürülen bir tanının adıdır.

Raa Maori halkının güneş tanrısının adı olup, serap tanrıçası Arohirohi’nin kocasıdır.

Raka Rüzgâr tanrısının adıdır.

Raka Maomao Maori halkının inanışında rüzgâr tanrısının adı olup, Samoa adasında Fa’atiu, Hawai’de La’a Maomao adıyla bilinir.

Ranjing Mahatala Langit Borneo adasında yaşayan Dayak halkının yaratıcı tanrısının adıdır.

Rangi, Hanui-o-Rangi Yeni Zelanda’da yaşayan Maori halkının inanışında gökyüzü tanrısının adıdır.

Rata Cook adalarından Aitutaki mitolojisinde Tahiti Tokerau’nun oğlu olan bir kahramanın adıdır.

Ratu-mai-mbula Fiji halkının inanışında ölüler dünyasına ait bir yılan tanrının adı olup aynı zamanda bereket tanrısı kabul edilir.

Rehua Rangi ile Papa’nın oğlu olan bir yıldız tanrısının adı olup, onuncu cennet Rangi Tuarea’da bulunan TePutahi-Nui-o-Rehua’da yaşamaktadır.

Riiki ile Rigi Gökyüzünün havada asılı kalmasını sağlamak için onu tutan iki tanrının adıdır.

Riiti Gilbert adaları halkının inanışında yılan balığı tanrısının adıdır.

Rimu Ölüler diyarı tanrılarından birisinin adıdır.

Rohe Maori halkının inanışında en önemli tanrı olan Maui’nin karısının adıdır.

Rongo, Rongo ma-Tane Ekilebilen bitkiler, barış ve tatlı patates tanrısının adı olup, yağdırdığı yağmurlarla bitkilerin büyümesini sağlamaktadır. Gökkuşağı formunda insanlara görünen Rongo Paskalya adasında ise yaratıcı tanrı kabul edilmektedir. Hawaii adasında Longo, Tahiti’de Ro’o, Samoa adasında Lo’o adıyla bilinmektedir.

Ro’o Tahiti efsanelerinde gök tanrı Atea’nın hasta insanlar tarafından tapınılan şifa tanrısının oğlunun adıdır.

Rori Dev bir deniz canavarının adıdır.

Roua, Ra Fransız Polinezyasında yer alan Sosyete adaları halkının inanışında yıldızların babası olarak bilinen bir tanrının adıdır.

Rua Tahiti halkının inanışında sanatçı ve zanaatçıların tanrısı olup, kelime anlamı ‘uçurum’dur.

Rua-Tapu Rüzgâr tanrısı Haunun bir cinayete kurban giden babasının adı olup, kelime anlamı ‘yasak yol’dur.

Ruau-Moko Yeryüzü tanrıçası Papa’nın henüz annesinin karnında bulunan doğmamış en ufak çocuğunun adı olup depremlere sebep olarak Ruau-Moko’nun annesinin karnında hareket etmesi gösterilir.

Samulayo Fiji savaş ve ölüm tanrısının adıdır.

Sava Samoa halkının inanışında kız kardeşi ‘İ’ ile birlikte Savai adasına yaşayan bir gencin adı olup, çocuklarından Polinezya halkının ataları olmuştur.

Savali Samoa halkının inanışında aynı zamanda yaratıcı tanrı kabul edilen okyanus tanrısının habercisinin adıdır.

Ta’aroa Tahiti halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, insan ve doğa elementleri dahil evrenin her parçasının Taaroa’yı oluşturduğuna inanılmaktadır.

Tagaloa Samoa adası halkının inanışında okyanus tanrısının adıdır.

Tagaro İlk varlık ve yaratıcı tanrının adıdır.

Tahekeroa Yeryüzü ruhunun adıdır.

Tahiti Tokerau Bir Tahiti tanrıçasının adı olup, tanrı Puna tarafından kaçırılmasının ardından Rata tarafından kurtarılmıştır.

Tama Nui-Te-Ra Maui halkının inanışında güneş tanrının adıdır.

Tamapo Tonga adası halkının inanışında Laufakanaa’nın cennet tanrısı olan oğlunun adıdır. Tamapo, yeryüzüne rüzgârları yönetmesi için gönderilmiştir.

Tane Papa ile Rangi’nin büyük oğlu olan ışık, orman ve ağaçların tanrısının adıdır.

Tane Mahuta Ormanların ve ormanda yaşayan hayvanların koruyucu tanrısı ve Mapa’nın oğludur.

Tangaloa, Tangaroa Gökyüzünü denizden ayıran okyanus tanrısının adıdır.

Tangotango Maori halkının inanışında cennete yaşayan dişi bir ruhun adı olup, yakışıklı şimşek tanrısı Tavhaki’den hamile kalıp Arahuta’yı dünyaya getirmiştir.

Tanoa Markiz adalarından Tahuata halkının efsanelerinde yaratılış öncesi karanlığın adıdır.

Tapariu Ölüm tanrıçası Miru’nun, erkekleri dans ederken ayartıp ölüler dünyasına getirmeleri için, yeryüzü ve yeraltı dünyası arasında uzanan göller vasıtasıyla dünyaya gönderdiği bir çeşit su perileri olan varlıkların adıdır.

Tara Deniz tanrıçasının adı olup, uzun örgülü saçlı güzel bir kadın olarak tasvir edilir.

Taringa Nui Şans getiren bir tanrının ‘Koca Kulak’ anlamına gelen adı olup, tehlikeyi önceden duyabilmesi özelliğinden dolayı uzun deniz yolculukları sırasında kanoların üzerinde taşınır.

Tau-Titi Maori halkının inanışında Ruhlar Kraliçesi Miru’nun oğlu olan bir tanrının adı olup, aynı zamanda günbatımından sonra dört genç kız tarafından Miru adına gerçekleştirilen geleneksel bir dansın da adıdır.

Tavhaki, Tavhiki Maori halkının inanışında Hema’nın oğlu ve Matuku’nun babası olan şifa, gök gürültüsü ve şimşek tanrısının adı olup ev yapımı ve dekorasyonunu konusunda olağanüstü bir yeteneğe sahiptir.

Tavhiri Ağaç dallarını sallandıran, denizi dalgalı hale getiren rüzgâr ve fırtına tanrısının adı olup Papa ile Rangi’nin oğludur.

Te Rongo Yaratıcı tanrının adıdır.

Te Toi-o-nga-Rangi İo’nun ikamet ettiği on iki cennetin en yüksekte olanıdır.

Tele Samoa halkının inanışında Upolu adasında yaratılan ilk insanın adıdır.

Tiki 1. Bir Tanrı veya ruhun ahşap veya taş oyma suretiye yapılan sembolünün adıdır.

2. Tiki Tu Matauenga veya Tane tarafından yaratılan ilk insanın adıdır.

Tikokura Olağanüstü bir güç ve büyüklüğe sahip olduğuna inanılan sinirli mizaçlı fırtına dalgaları tanrısına verilen isimdir.

Tinirau, Tini Rau, Kinilau, Sinilau, Tinilau Okyanus ve balıkların tanrısının adı olup bazen korkunç bir köpek balığı bazen yakışıklı bir delikanlı formunda görünen çift tabiatlı bir tanrıdır.

Tonga 1. Maui tarafından kontrol edilen güneybatı rüzgârının adıdır.

2. Samoa halkının inanışında Tonga adasında yaşamış ilk kadının adıdır.

Tonga-Hiti Baş ağrısına sebep olan bir iblisin adıdır.

Tonivha Maori halkının inanışında su kaynağı ve nehirlerin koruyucu ruhunun adıdır.

Toru Derin deniz çukurlarının tanrısının adıdır.

Tu Rangi’nin oğlu olan savaş tanrısının adıdır.

Tu Matauenga, Ta Matauenga Bazı efsanelerde ilk insan adı olarak da geçen savaş tanrısının adıdır.

Tu-Te-Vehivehi Maori halkının inanışında sürüngenlerin babası olduğuna inanılan yaratığın adıdır.

Tua-Uo-Loa Tanrı Maui tarafın-an kontrol edilen güney rüzgârının adıdır.

Tui Delai Gau Fiji halkının inanışında dev yapılı bir dağ tanrısının adı olup ellerini okyanusa balık tutmaya gönderebilmek gibi sihirli güçlere sahiptir.

Tuna Yılan balığı tanrısının adıdır.

Turehu Kırmızı saçlı perilerden oluşan bir ırkın adıdır.

Tutu Samoa halkının inanışında Tutuila adasında yaratılan ilk adamın adıdır.

Ua Maori halkının inanışında yağmur tanrısının adı olup, sis tanrısı Hau Marangi’nin babasıdır. Ua Roa (uzun süren yağmur), Uanui (şiddetli yağmur), Uawhatu (dolu), Ua Nganga (sağanak) isimleriyle de adlandırılır.

Uekera Cennete dek ulaşan kutsal ağacın adıdır.

Uira, Kanapu Şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Tavhaki’nin atası olması muhtemel şimşek tanrısının adıdır.

Ukupanipo Hawaii halkının inanışında köpekbalığı tanrısının adı olup, balıkları sahilden uzaklaştırarak insanların yiyeceğe ulaşmalarını zorlaştırmaktadır.

Ulupoka Kötülük tanrısının adıdır.

Upolu Samoa adası halkının inanışında Upolu adasında yaşayan ilk kadının adıdır.

Uranga-o-Te-Ra Maori halkının inanışında ölüler dünyasının adı olup, tanrı Maui’nin eski eşi tanrıça Rohe tarafından yönetilir.

Urutonga Hema’nın karısı ve Tavhaki ile Karihi’nin annesidir.

Vahie Loa Kuyruklu yıldız tanrısının adı olup, kelime anlamı ‘uzun kol’dur.

Vahie Roa Tavhaiki’nin oğlu olan bir tanrının adıdır.

Vaiora Şifa tanrıçasının adı olup, kelime anlamı ‘Hayat Suyu’dur. Vaiora’nın su kaynağında yıkananların tüm hastalıklarından kurtulacağına inanılır.

Vaitere, Vaitakere Işık tanrıçası İna’nın babasının adıdır.

Vaitiri Maori halkının inanışında cennetten gelen bir tanrıçanın adı olup Kai Tangata adlı insanla evlenmiş ve Hema adlı oğulları doğmuştur.

Vakea Hem yaratıcı tanrı hem de ilk insan olan Vatea’nın Hawai adalarında kullanılan varyantıdır.

Vananga Kutsal ve gizli bilgiler için kullanılan genel terimdir.

Vari, Varima, Varima-te-Takere Tüm tanrı ve insanların anası kabul edilen yaratıcı tanrı Vatea’nın anası, Tangaroa’nın anneannesi başlangıç tanrıçasının adı olup ölüler dünyası Avaiki’nin en alt tabakasında yaşamaktadır.

Vatea Varima’nın oğlu olan ilk insanı yaratan tanrının adıdır. Hawaii adalarındaki karşılığı Wakea’dır.

Vhatu Maori halkının inanışında dolu (yağışı) tanrısının adıdır.

Vhiro Maori halkının inanışında karanlık, ölüm ve kötülüğün sembolü olup, kertenkele formunda tasvir edilen tanrısının adıdır. Karanlık ve sisli yeraltı dünyasında bir grup ruhun eşliğinde yaşarken insanlığın ve ışık ile bereket tanrısı Tane’nin aleyhine planlar yapar.

Vitu Samoa halkının inanışında Fiji adasında yaşamış ilk kadının adı olup, ondan Fiji adasına adını vermiştir.

Kaynakça

Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Yunan Mitolojisi – Yaratılış, Tanrılar ve Görevleri

Ekim 27, 2017 - Okuma süresi: 21 dakika

Yunan Mitolojisi Nedir?

Yunan Mitolojisi, Antik Yunan’da evrenin yaratım süreci, tanrı, tanrıça ve kahramanların yaşayışlarını konu edinen hikaye ve öğretileri içerir.

Ayrıca bu mitoloji eski yunan dininin de temelini oluşturur. Günümüzde ulaştığımız kaynaklar bu masal ve efsanelerin o dönemde mythos yazarı diye tanımlanan derleyiciler tarafından oluşturulan yazılı halleridir.

Mitoloji hakkında detaylı bilgi almak için dönemin sanat eserlerindeki ip uçları da toplanır. Sanat tarihi biliminin konularından birinin de mitoloji olması bundan kaynaklıdır.

Yunan mitolojisi, çoğu Avrupa mitolojisini hatta Yakın Doğu mitolojisini etkilediği için ayrıca önemlidir. Tüm Yunan tanrılarını Romalılar’da kabul etmiş ve farklı adlar kullanmıştır.

Bu yazıda Yunan mitolojisini genel hatlarıyla anlatmaya çalışacağız. Yazıda geçen ara hikayeler, anlatılar ve yunan mitolojisi efsaneleri sayfanın alt kısmında özel yazılar olarak detaylandırılmıştır. Yazı, Yunan mitolojisine giriş niteliğinde olacaktır.

Ayrıca yunan mitolojisi tanrıları, tanrıçaları ve mitolojik yaratıklar ile ilgili özel yazılara en alt kısımdaki görsellere tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Yunan Mitolojisi – Yaratılış

Yunan mitolojisinde başlangıçta Khaos vardı. Khaos sonsuz bir boşluktur. Bu boşluktan;

• Gaia: Toprak Ana
• Tartaros: Ölüler Ülkesinin En Derin Yeri
• Eros: Aşk
• Erebos: Yer Altı Karanlığı
• Nkys: Gece
• Esir: Dünyayı saran ışıklı tabaka
• Hemera: Gün

var oldu.

Khaos’tan çıkan Gaia, tek başına Uranus (Gökyüzü) ve Pontus’u (Denizler) doğurur, dağları yaratır. Sonra Uranus ve Pontus’la birleşir ve evreni yunan tanrıları ile doldurur.

Uranus’la birleşmesinden altı erkek tanrı, Okeanos, Krios, Hyperion, İapetos, Koios, Kronos ve altı dişi tanrı, Theia, Rhea, Themis Phoebe, Tethys, Mnemosyne ve üç kyklop, Brontes (Gök Gürültüsü), Steropes (Şimşek), Arges (yıldırım) ve yüz kollu olarak tanımlanan Hekatonkheirler, Kottos, Briareus, Gyes doğar. Bu 12 Tanrı Yunan mitolojisinde Titanlar olarak geçer.

Pontus ile birleşmesinden Deniz tanrı ve tanrıçaları oluşur. Üç erkek deniz tanrısı, Nereus, Phorkys, Thaumas ve iki dişi tanrıça isimleri Eurybia ve Keto’dur

Gaia ve Uranus’un birlikteliğinden doğan Kronos, çocuklarından iğrenen ve onları doğar doğmaz toprağın derinliğine kapatan babası Uranus’e acımaz…

Uranus’ün toprağa saçılan kanlarından,

• Erinsyler (Öç tanrıçaları)
• Gigantlar (Devler)
• Orman Perileri

Denize düşen erkeklik organından ise Aphrodite doğar.

Bu olaylardan* sonra 12 Titan devrilir ve Olymposlu tanrılar başa geçer, farklı bir düzen oluşur. Yine 12 Tanrı Olympos dağında ikamet etmeye başlar. Bu oniki sayısı hiç değişmez, eğer bir tanrı eklenirse bir tanrı görevini bırakır, oniki sayısı sabittir.

Yunan mitolojisi tanrıları olağandışı yeteneklere sahip, hastalanmayan, çok üst düzey bir olay dışında yaralanmayan ve ölümsüz tanrılardır. Ayrıca ambrosia ve nektar ile beslendikleri için sürekli genç kalırlar.

Yunan tanrıları hayatın bazı durumları ile özdeşleşir. Örneğin tarihlisanat.com’un logosundaki Athena, bilgelik ve savaş tanrıçasıdır. Hades yer altı dünyasının hükümdarı, Poseidon ise denizlerin mutlak hakimidir.

Yunan Mitolojisi Tanrıları ve Görevleri

• Zeus (Gökyüzü ve Hava Olayları)
• Poseidon (Denizler ve Depremler)
• Hades  (Yer altı)
• Hephaistos (Demircilik ve Ateş)
• Ares (Savaş)
• Hermes (Hırsızlık, Şifa, Yolculuk, Haberleşme)
• Dionisos (Şarap, Üzüm, Eğlence, Partiler)
• Artemis (Okçuluk, Avcılık, Ay, Bakirelik)
• Afrodit (Aşk ve Güzellik)
• Athena (Bilgelik ve savaş stratejisi)
• Hera (Evlilik, Bereket, Aile)
• Apollon (Işık, Sanat, Şiir, Okçuluk, Tıp)

Herakles

Yunan mitolojisi tanrılarından Herakles’in adı Roma mitolojisinde Herkül’dür. Herakles’in annesi Alkmene, Amphitryon’la evlidir fakat Zeus Alkmene’ye aşık olur ve onunla olmak için kılık değiştirip kocasının yerine geçer ve onu elde eder. Alkmene gün içinde kocası ile de birlikte olur ve bunların sonucunda ikizleri olur.

Doğan ikizlerden Herakles Zeus’un oğlu, İphikles ise Amphitryon’un oğludur. Hera, Herakles’in Zeus’un oğlu olduğunu anlayınca intikam almak için fırsat kollar.

Öncesinde Zeus’u oyuna getirip Perseus’un soyundan doğan ilk çocuğun hükümdar olacağına dair yemin ettirir. O sırada Perseus soyundan Stheneos’un karısı Eurystheus’a hamiledir.

Hera Alkmene’nin doğumunu geciktirir ve Eurystheus’un daha önce doğmasını sağlar. Bu şekilde Herakles daha doğmadan taht hakkı elinden alınmış olur. Tüm hikâyeyi Herakles’in Hikayesi ve 12 Görevi yazımızdan okuyabilirsiniz.

Poseidon

Denizlerin ve toprakların tanrısı, depremleri yaratan ve üç dişli yabanın sahibi, Zeus’un kardeşi Poseidon. Roma mitolojisinde Neptün olarak bilinir. Babası Kronos, annesi ise Rhea’dır.

Kronos, Zeus dışında tüm çocuklarını yutmuştur ve Poseidon’da onlardan biridir. Zeus Kronosla savaşıp diğerleriyle birlikte Poseidon’u da kurtarmıştır.

Poseidon’la ilgili tüm bilgiyi Poseidon – Denizlerin ve Toprakların Hakimi başlıklı yazımızdan okuyabilirsiniz.

Demeter

Yunan mitolojisi tanrıçalarından Demeter tarım, bereket, tahıl ve hasat tanrıçasıdır. Roma mitolojisinde adı Ceres olarak bilinir. Ekinleri ve en önemlisi buğdayı simgeler.

Aynı zamanda anne sevgisini de temsil etmektedir. Demeter ile ilgili detaylı bilgiyi Demeter – Bereket Tanrıçası ve Eleusis Gizemleri başlıklı yazımızdan okuyabilirsiniz.

Serapis

Yunan ve mısır kültürünün ortak tanrısı serapis o kadar ilginç bir tanrıdır ki mısırlılar bile onun gerçek karakteri hakkında bir fikir sahibi değiller.

Ayrıca bu tanrının dini ritüellerine dair herhangi bir orijinal kaynak dahi bulunamamıştır. Serapis ile ilgili detaylı makaleyi Serapis – Mitolojinin Gizli Kahramanları başlıklı yazımızdan okuyabilirsiniz.

Hera

Zeus Yunan mitolojisi içinde birçok kadınla birlikte olmuştur. Bu konuda durdurulamayan Zeus’un tek ve sürekli eşi olarak bilinen sadece Hera’dır. Aynı zamanda Zeus’un kardeşidir.

Hera ile ilgili detaylı içeriğe Hera – Yunan Mitolojisi Tanrılarının Kraliçesi (Juno) başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Apollon

Apollon ışığın ve sanatın tanrısıdır. İlyada destanında çok iyi bir okçu olarak çıkar karşımıza. İkiz kardeşi Artemis’le birlikte okçuluktaki yetenekleri onlara büyük bir üstünlük sağlar.

Onların oku ile ölmek ansızın gelen tatlı bir uykuya dalmak gibidir. Apollon ile ilgili bilgilere Apollon – Işığın ve Sanatın Tanrısı başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Artemis

Yunan mitolojisi ‘nde Artemis Apollon’un ikiz kız kardeşidir. Apollon ışık ve ateşle ilişkilendirilirken Artemis, ay ile ilişkilendirilir. Artemis’in birkaç farklı versiyonda anlatımı vardır fakat bunlardan birincisi ve en çok bilineni avcılık ve bakirelik sembolü olan Artemis’tir.

Artemis ile ilgili bilgilere Artemis (Diana) – Yunan Mitolojisi Tanrıçası başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Helios

Yunan mitolojisi ‘nde Helios, Hyperion ve Theia adlı titanların birleşmesinden varolan tanrılardan biridir. Helios güneş tanrısı olarak bilinmesine rağmen aslında güneşin kendisidir.

Ay tanrıçası ile Şafak tanrıçası ise onun kız kardeşleridir. Helios ile ilgili bilgilere Helios – Güneş Tanrısı ve Rodos Heykeli başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Hestia

Yunan mitolojisi yaratılış kısmında anlattığımız Kronos’un yuttuğu çocuklarından biri olan Hestia, kardeşler arasında en büyüğüdür. Tanrısal varlıkların en cömert ve en erdemli olanı olarak bilinir. Kendisine ibadet edenler onu fazilet timsali olarak görürler.

Hestia’nın saygınlığını sarsacak hiçbir mite rastlanmamıştır. Hestia ile ilgili bilgilere Hestia – Sonsuz Ateşin Tanrıçası başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Sisyphos

Yunan mitolojisi ‘nde Aiolia adasında yaşayan ve rüzgarlarını tulumunda saklayan rüzgar tanrısı Aiolos’un oğlu Sisyphos… Bilirsiniz Prometheus ateşi tanrılardan çalıp insanlara verdikten sonra düzene kafa tuttuğu için zincirlere vurulmuştur. Bana sorarsanız Sisyphos Prometheus’un üvey kardeşidir, çektiği sonu olmayan acılar noktasında.

Sisyphus

Yunan mitolojisi ve Sisyphos ile ilgili bilgilere Sisyphos – Ölümü Zincire Vuran Bir Ölümlü başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Hades

Yunan mitolojisi ‘nde Hades, roma mitolojisinde Pluton olarak bilinir. Zeus ve Poseidon’un kardeşidir. Zeus dünyayı kardeşleri arasında paylaştırırken kendisine gökyüzünü almış, Poseidon’a denizleri ve Hades’e de yer altını vermiştir.

Hades ile ilgili bilgilere Ölüm Tanrısı Hades ve Persephone’nin Kaçırılması başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Zeus

Yunan mitolojisi tanrılarının ve insanların babası olarak bilinen Zeus.. Onu yakından tanımak için doğumuna ve efsanelerine bakmamız gerekir. Yunanlar binlerce yıl bu bencil, kibirli ve çapkın tanrıya dua etmişlerdir..

Zeus ile ilgili tüm bilgilere Zeus – Göklerin Efendisi ve Hikayesi başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Asklepios

Yunan mitolojisi ‘nde tıp biliminin ve sağlığın tanrısı Asklepios Apollon ve Koronis’in oğludur. Oldukça ilginç bir doğum hikayesi vardır. Tehssallia Kralı Phlegyas’ın kızı Koronis bir gün Apollon ile birlikte olur ve hamile kalır…

Asklepios ile ilgili tüm bilgilere Asklepios – Hekimlerin, Sağlığın ve Tıp Biliminin Tanrısı başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

İkarus

Yunan mitolojisi ‘nde yer alan İkarus karakteri hikayesiyle pek çok kişiyi derinden etkilemiş ve düşünmeye teşvik etmiştir. Öyküsünün insanlığa ders veren bir yanı olmasının dışında, ölümü aslında insanlığa pek çok şeyin sorgulanması gerektiğini de hatırlatır.

İkarus’un hikayesine ve tüm bilgilere İkarus’un Hikayesi – Yükseliş ve Düşüş başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Medusa

Yunan mitolojisi ‘nde Medusa ile ilgili olarak birkaç farklı efsane vardır. Bu efsanelerden birkaçı çok güzel bir kızken bir ceza sonucu saçları yılan olan bir yaratığa dönüşmesi üzerine, diğeri ise Medusa’nın diğer iki kardeşiyle birlikte zaten birer yaratık olarak doğması şeklindedir.

Medusa ile ilgili tüm bilgilere MEDUSA – Mitoloji Dünyasının Yılan Saçlı Kadını başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Dionysos

Zeus, Hera, Apollon, Poseidon ve Athena gibi mitolojide önemli yeri olan tanrıları barındıran Antik Yunan dini; politeistik bir yapıya sahiptir. Antik Yunan inancına göre; tanrılar gökyüzünden yeraltına kadar yaşamın tamamında rol oynuyorlardı. Antik Yunan’da bir gelenek olarak tanrılar adına kutsal yerlerde ve tapınaklarda festivaller düzenlenirdi.

Tanrıları onurlandırmak adına düzenlenen bu festivallerde müzik, tiyatro ve spor yarışmaları yapılırdı. Bu dini festivallerin en önemlilerinden bir tanesi yunan mitolojisi tanrısı Dionysos adına düzenlenmiş olanlardı.

Dionysos ile ilgili tüm bilgilere Dionysos – Antik Yunan’da Dionysos Kültü ve Festivalleri başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Prometheus

Bir gün, baş tanrı Zeus insanların dünyadaki yerini artık belirlemek gerektiğine karar verir ve Titan Iapetos’un oğlu olan kuzeni Prometheus ‘u çağırır. Prometheus Yunan mitolojisinde her zaman daha otonom, asi bir karakter olarak algılanmıştır.

Zeus, Prometheus’u hangi parçanın ölümlülere hangisinin ise tanrılara verileceğini seçmekle görevlendirir. Prometheus’un, insanlara daha lezzetli görünen etli bölümü vermekten yana oldugunun farkına varan Zeus bu durumdan hoşlanmaz. Prometheus ile ilgili detaylı bilgiye Prometheus ve Pandora – Tanrıların Doğuşu başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Mısır Mitolojisi Sözlüğü (J-Z)

Ekim 26, 2017 - Okuma süresi: 41 dakika

Mısır Mitolojisi Sözlüğü adlı bu küçük alfabetik sözlükte Mısır Mitolojisi ve Eski mısır Dini konulu maddeleri kısaca formda sunmaya çalıştım

Jaht Sonradan Thoth ile karıştırılan bir ay tanrıçasının adıdır.

Joh, Jah Ay tanrısının adıdır.

Juesaes, Iusas, Jusas Bir tanrıçanın adıdır.

Junit Tuphium kentinin yerel bir tanrıçasının adıdır.

Ka İnsanlar ve tanrılarda yaşam gücünün kaynağı olup, bedeni ayakta tuttuğuna inanılan ruhun adıdır. Ölümden sonra ‘Ka’ bedenden ayrılmakta, Khat adı verilen beden ise mumyalanmaktadır.

Kamephis Amon’un isimlerinden birisi olup, ‘anasının boğası’ anlamına gelmektedir.

Kamutef Amon ile Min’in birleşik formunun adıdır.

Kara Bakire İsis’in tasvirlerinden birisidir.

Kauket Karanlık ve başlangıçta var olan kaosu temsil eden bir tanrıçanın adı olup, Hermopolis’te tapınılan Ogdoad adlı sekiz tanrıdan birisidir.

Kaz Evrenin oluşumu sırasında bir yumurtadan çıkan kazın, uçarak karanlığı yok ettiğine ve Tanrı Ra’ya dönüştüğüne inanılmaktaydı.

Keb Yeryüzü tanrısı Seb’in adının farklı transliterasyonlarından birisidir.

Kebeçet Anubis’in kızı olup, yılan biçiminde tasvir edilip, cenaze kültünde önemli bir rol oynayan su ile arındırmanın kişileştirilmiş formu olan tanrıçadır.

Kebeçsenef, Kebehsenuf, Kebşenuf Horus’un oğullarından birisinin adıdır. Mumyalanan ölülerin iç organlarının saklandığı kavanozların kapağında şahin başlı bir tanrı olarak tasvir edilir.

Kekui Kekuit’in karısı olan bir başlangıç tanrısının adı olup, çoğunlukla kurbağa nadiren babun maymunu olarak tasvir edilmekteydi.

Kekuit Thoth tarafından Kaos’tan yaratılan bir başlangıç tanrıçasının adı olup, Kekui’nin karısıdır.

Kem, Ham Büyüme ve artışın tanrısının adı olup kadın elbisesi girmiş şekilde tasvir edilir.

Kematef Geç dönemde Amon için kullanılan bir isimdir.

Kemoş Moab halkının tanrısı olup, Baal’in varyantlarından birisidir.

Kemwer, Kemur Athribis kentinde tapınılan bir kara boğaya verilen isimdir.

Keops Beşinci hanedanın ilk firavunu olmasının yanı sıra oğlu Kefren ve yeğeni Mikerinos ile birlikte tanrılaştırılmış üç firavundan birisidir. Üç firavunun adına dikilen piramitlerin arasında yer alan sfenksin yüzünün Keops’a ait olduğu sanılmaktadır.

Khat İnsanın bedensel varlığına verilen isimdir. Bkz. Ka

Khem Bereket, hasat, tarım, bitkisel yaşam tanrısının adı olup, mumya olarak tasvir edilmiş bir baba tanrıdır. Yunan panteonunda Pan ile özdeşleştirilmiştir.

Khensit Aşağı Mısır’da yirminci bölgede (nome) tapınılan bir tanrıçanın adı olup, uraeus yılanı formundadır ve Sopdu ile özdeşleştirilmektedir.

Khentamentet Abydos şehrinin yerel tanrısı olup zamanla Osiris’le özdeşleştirilmiştir.

Khentekhtai Khenti-Kheti’nin Yunan kültürüne kabul edilmiş formudur.

Khenti-Kheti Şahin tanrının adıdır. Orijinal formunun timsah olduğu ve Athribis’in kara boğası Kemver ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.

Khenti-irti Adalet ve düzeni sağlayan şahin tanrının adı olup Horus’la özdeşleştirilir.

Khentamenti Erken dönem Mısır mitolojisinde çakal başlı ölüm tanrısının adı olup, geç dönemde Osiris olarak tanımlanmıştır.

Khentimentiu Kader ve ölümün efendisi olan tanrının adıdır.

Khepri, Khepera, Kheper, Khepra Skarabe ‘bok böceği’ olarak tasvir edilen önemsiz bir tanrının adıdır. Khepri inancında hayvan gübrelerini top yapıp yuvarlayan skarabe (Latince: Scarabaeus sacer) adlı böceklerden esinlenilmiş, böceklerin güneşi dünyanın etrafında yuvarladığı düşünülmüştür.

Kherti Koç başlı yeraltı tanrısı ve ölü ruhları taşıyan kayıkçının adıdır. Piramitlerde bulunan yazıtlarda firavunun kendine tehdit oluşturan Kherti’ye karşı tanrı Re’den yardım aldığı kayıtlıdır.

Khnum, Knum Nil nehri deltasını tarım için bereketli kılan koç başlı tanrının adı olup, Heket’in kocasıdır. Luxor’un güneyinde Esna’da (antik Latopolis) bulunan tapınağı bugün bile gezilebilecek durumdadır.

Khnum, Khnemu Başlangıçta Nil nehriyle özdeşleştirilen insanların ve tanrıların vücuduna şekil verdiğine inanılan yaratıcı tanrının adı olup, Heket’in eşidir ve koç başlı olarak tasvir edilmektedir. Özellikle Elephantine adası ile Esna adlı iki nehir kenarı yerleşimi Khnum kültünün kutsal kült merkezleri olmuştur. Bazı yarı Hıristiyan mezhepler tarafından MS 2-3. yüzyıla dek tapınılmıştır.

Khons, Khonsu, Khons, Khensu Amon ve Mut’un oğlu olan ay tanrısının adıdır. Zamanın efendisi olup bazen Djeheuty (Yunan mitolojisinde Thoth) ile özdeşleştirilir. Yeni krallık (MÖ 1100) döneminde Teb’de adına Karnak kompleksi inşa edilmiştir.

Khonsu-Hor Khonsu’nun ilkbahar yağmuru olarak tasvir edilen formudur.

Khontamenti Ölüler tanrısı olup köpek ya da boynuzlu köpek kafalı olarak tasvir edilmektedir.

Khunubis Sürü ve çobanların koruyucu tanrısının adı olup, koç formunda tasavvur edilmekteydi.

Kis Kusae bölgesinin yerel tanrısının adıdır.

Koftim Babil kulesinin inşa edildiği ve insan dillerinin birbirine karıştığı dönemde yaşamış bir kralın adı olup Misraim’in oğludur.

Köpek Yer altı dünyasının kralı köpek formundaki Khenti-Amentiu’dur.

Kuk Hermopolis kentinin sekiz tanrısından (Ogdoad) birisinin adı olup, Kauket ile birlikte karanlık ve başlangıç kaosunu temsil etmektedir. Işığın yaratılmasının ardından şafak ve alacakaranlığı yaramışlardır.

Lepidotus Kutsal kabul edilen bir balığın adıdır.

Maahes, Mihos, Miysis Bubastis kentinde tapınılan pek az tanınan bir tanrının adı olup, geç dönemde Memphis’te Bastet ile Ptah’ın oğlu olarak saygı görmüştür.

Ma’at, Ma’at Adalet ve gerçekle özdeşleştirilen, Osiris’in ölüm mahkemesinde ölülerin kalbini bir tüyle karşılaştırarak tartan, Mısır’da günlük hayatın ve Firavun’un yasalarının temel dayanağı olan bir tanrıçanın adıdır.

Mafdet Erken dönem (1. Hanedan) tanrıçalarından birisinin adı olup, yılan ve

akrepleri yok etmektedir. Yılan zehirlenmelerinde tedaviye yardım etmekte olan kedi veya panter formunda tasvir edilmiştir.

Mahes Yaz sıcağının kişileştirilmiş formu olup ‘katliamın efendisi’ anlamındadır.

Mandulis, Merulis Sudan’ın kuzeydoğusunda yer alan Nübye bölgesinde antik çağda tapınılan bir tanrının adı olup, Philae şehri kültünün merkeziydi. Roma döneminde gök ve güneş tanrısı olarak kabul edilmiştir.

Mehen Bir yılan tanrının adı olup, güneş tanrısının geceleri ölüler dünyasına yolculuk ettiği kayığın koruyucusudur.

Mehturt, Mehurt, Mehet-Veret Güneşi boynuzlarında taşıdığına inanılan devasa bir sığır olarak tasvir edilen gökyüzü tanrıçasının adıdır.

Mendes Tabiat tanrısının adı olup, Yunan panteonundaki Pan’ın karşılığıdır.

Bkz. Ba

Menhit Latopolis (bugünkü Esna) kentinde tapınılan aslan formunda tasvir edilen savaş tanrıçasının adı olup, koç başlı tanrı Khnum’un karısı ve Hike’nin annesidir.

Menthu Savaş tanrının adı olup, şahin başlıbir adam olarak tasvir edilir.

Meret, Mert Sevinç ve şarkı tanrıçasının adıdır.

Meretseger, Mertseger Vadilerde bulunan kralları koruyup gözeten dağ tanrıçasının adı olup kobra formunda tasvir edilmekte ve ‘Sessizliği Seven’ anlamına gelmektedir.

Mert-sekert İsis veya Hathor’un adlarından birisi olup, yeraltı tanrıçası olarak saygı gösterilmektedir.

Mesenet, Meskhenet, Meskhent Çocuk doğumundaan sorumlu tanrıçanın adı olup, aynı zamanda kader tanrıçasıdır. Başında iki halka ile tasvir edilen tanrıça bazen bir ineğin rahmi ile özdeşleştirilmiştir.

Mihos Bastet ile Ptah’ın oğlu olan bir aslan tanrının adıdır.

Mikerinos, Menkaura Dördüncü Hanedan döneminde (MÖ 2620-2480) yaşamış bir firavun olup Giza’nın en küçük piramidi onun döneminde yapılmıştır. Eski Mısır dilinde Mekaura adıyla bilinen Mikerinos’tan Herodot Keops’un oğlu olarak bahsetmiştir.

Min Bereket ve bitkilerin yeşillenmesinden sorumlu bir tanrının adı olup, aynı

zamanda doğu çölünde seyahat eden yolcu ve kervanların koruyucusudur.

Mnever, Mnevis Heliopolis kentinde tanrı olarak tapınılan kutsal siyah boğanın adıdır. Boynuzları arasında güneş diski taşıdığı tasvir edilip güneş tanrısının bir temsilcisi olarak saygı gösterilir ve adına pek çok festival düzenlenirdi.

Mneyis Mısır boğalarına Yunanalrca verilen isimdir.

Mut Teb kentinin koruyucu tanrıçasının adı olup, Amon’un karısıdır. Mısır dilinde ‘anne’ anlamına gelmekte ve akbaba formunda tasvir edilmekteydi.

Naunet Hermopolis kentinin sekiz ilahi varlığından (Ogdoad) birisinin adı olup, başlangıçta varolan yeraltı dünyasının tanrıçasıdır. Erkek karşılığı ise kocası Nun’dur.

Neb-er-tcher Osiris’in adlarından birisi olup, ‘Evrenin efendisi’ anlamına gelmektedir.

Nebetu, Nebtuu Yerel tanrıçalardan birisinin adıdır.

Nekhmetavaj, Nehmet Avai Bir tanrıçanın adıdır.

Neferhor, Nephoros, Nopheros Bir tanrı adıdır.

Nefertem, Nefertum, Nefer-Tem, Nefer-Temu Lotus çiçeğiyle özdeşleştirilen genç bir tanrının adı olup, bazı Piramit yazıtlarında (MÖ 2350) adı geçmektedir. Yeni krallık (MÖ 1539-1075) döneminde arttığı ve aynı zamanda sabah güneşi ile özdeşleştirildiği de bilinmektedir.

Neftis Yeryüzü tanrısı Geb ile gök tanrıça Hathor’un kızları, Osiris’in kardeşi ve Seth’in karısı olan bir tanrıçanın adıdır.

Neheb-ka Yılan başlı bir tanrıçanın adıdır.

Nehebkau, Nehebu-Kau, Nehebkhau Ölüler Diyarının kapısını bekleyen yılan tanrının adıdır.

Nehes Uykusuzluk tanrısının adı olup, her gece Ra’nın teknesinde seyahat etmektedir.

Nehmetavay Thoth’un eşi ve bazı kaynaklara göre Neferhor’un annesinin adıdır.

Neith Başlangıçta Sais sonradan Memphis kentinin kült merkezi olduğu bir tanrıçanın adıdır.

Nekhbet, Nekhebit Yukarı Mısır’da bulunan Nekheb şehrinin akbaba tanrıçasının

adıdır. İlk hanedan döneminden itibaren tüm Yukarı Mısır’ın koruyucu tanrıçası olmuştur.

Nenun, Nenven Horus’un adlarından birisi olup, ‘sonu görünemeyen’ anlamına gelmekte (gökyüzü) ve şahin başlı olarak tasvir edilmektedir.

Neper, Nepri, Nepra Arpa ve kırmızı buğday ile özdeşleştirilen hububat tanrısının adıdır. Kocası tarafından kovulunca çocuklarını üvey anneleri İno’nun şerrinden korumuştur.

Nephthys, Neb-hut, Nebthet Ölü gömme ayinleriyle ilişkilendirilen bir tanrıçanın adı olup, Geb ile Nut’un kız kardeşi ve kaos tanrısı Set’in karısıdır.

Nepit Tahıl tanrıçasının adı olup, tahıl tanrısı Neper’in dişil karşılığıdır.

Nu, Noo Başlangıçtan beri var olan uzay boşluğuna verilen isimdir.

Nun Dünyayı çevreleyen ve tüm her şeyin ondan yaratıldığı başlangıç suyunun kişileştirilmiş formu olup, güneş tanrısı Re’den bile eskidir.

Nunet Okyanus tanrıçasının adıdır.

Nut Heliopolis’in dokuz tanrısından birisi, cennetin kişileştirilmiş formu ve Şu ile

Tefnut’un kızı olan gök tanrıçasının adıdır.

Obelisk, Dikilitaş İnce uzun, tepesi sivrilerek piramit şeklinde sonlanan dört yüzlü taş anıtların adı olup, güneş tanrısı Ra’ya tapınma kültü ile ilgilidir. İki yüzlü taş anıt ‘stela’ ise obelisk’in daha iptidai bir türüdür.

Antik dünyadaki obeliskler:

Asur: Asur kralı III. Şalmaneser’in siyah renkli obeliski MÖ 9. yüzyıla ait olup günümüzde British Museum’da sergilenmektedir.

Mısır: Eski Mısır’da daha çok tapınak girişlerine dikilmekte olup, Aswan’da yapımı yarım kalmış olanla birlikte 28 antik örnek günümüze intikal etmiştir.

Bunların bulunduğu ülkeler:

ABD (1)

• Firavun III. Tuthmosis, Central Park, New York

Fransa (1)

• Firavun II. Ramses, Place de la Concorde, Paris

İngiltere (3)

• Firavun III. Tuthmosis, Victoria Embankment, Londra
• Firavun II. Amenhotep, Oriental Museum, Durham Üniversitesi
• Firavun IX. Ptolemy, Philae Obelisk, Wimborne, Dorset

İsrail (1)

• Caesarea Obelisk

İtalya (12)

o  Roma (9):

• Agonalis, Piazza Navona, 53 m
• Dogali Obelisk, Firavun II. Ramses, 6,34 m
• Flaminio, Piazza del Popolo, Firavun II. Ramses, 24 m
• Laterano, Lateran Palace, Firavun III. Tuthmosis, 18 m
• Minerveo, 47 m
• Matteiano, Firavun II. Ramses, 68 m
• Quirinale, Quirinale Palace, 63 m
• Solare, Firavun II. Psammetichus, 79 m
• Vatikan, Saint Peter Meydanı, 5 m

o  Piazza del Duomo, Catania (Sicilya)

o  Boboli Bahçeleri (Floransa)

o  Urbino

Mısır (4)

• Firavun I. Tuthmosis, Karnak Tapınağı, Luksor
• Firavun II. Ramses, Luksor Tapınağı
• Firavun Hatşepsut, Karnak Tapınağı, Luksor
• Firavun I. Sesostris, Heliopolis, Kahire

Türkiye

• Firavun III. Tuthmosis, Sultanahmet (At) Meydanı, İstanbul

Ogdoad Yunanca sekiz anlamına gelen kelime Yukarı Mısır’da yer alan Hermopolis kentinde tapınılan sekiz adet tanrıyı tanımlamak için kullanılmaktaydı. Bunlar:

1,2: Nun, Naunet (başlangıç suyu)

3,4: Huh, Hauhet (sonsuz Uzay)

5,6: Kuk, Kauket (karanlık)

7,8. Amon, Amaunet (gizli güçler)

Oksyrrynkhos Osiris’in erkeklik organını yiyen ve Nil nehrinde yaşayan bir balığın Yunanca adı olup, kutsal kabul edilmiştir.

Opet Festivali Yeni krallık ve sonrasında Thebai kentinde kutlanılan bir festivalin adıdır.

Osiris, Usire Aynı zamanda bereket, yeniden dirilme ve bitkilerin büyümesi için

tapınılan ölüm tanrısı ve ölüler diyarının efendisidir. Babası gök tanrısı ve ölülerin koruyucusu Horus olup, gökyüzü tanrıçası İsis ile evlidir. Erkek kardeşi Seth tarafından öldürülmüş ve vücudu bir sandığın içinde Nil nehrine bırakılmıştır.

Osymandyas Firavun 2. Ramses’e Yunanlarca verilen isimdir.

Ölüler Diyarı, Ölüler Dünyası, Ölüler Ülkesi, Yeraltı dünyası Papirüs üzerine yazılmış birden fazla kopyası bulunan bir kitabın adı olup, ölüm törenlerinde gerçekleştirilen ayinler ve okunan duaları içermektedir. Ruhun yaşamını sürdürebilmesi için ölen kişinin bedeninin mumyalanması gerekmektedir. Ölüler kitabında bedeni mumyalanan ruhun, Osiris’in hüküm sürdüğü Ölüler Ülkesi’ne gidip, Ölüler Mahkemesi’nde yargılanması, mumyalama sırasında bedende bırakılan tek iç organ olan kalbinin diğer kefesinde bir tüy olan bir terazide tartılıp terazinin dengesinin bozulması durumunda bir yaratık tarafından yutulması, kalbin hafifliği durumunda Duat adı verilen öteki dünyanın 12 bölgesine giriş izninin çıkması ve oradaki düzenden bahsedilmektedir.

Pahet Kedi tanrıçanın adı olup, yanlışlıkla aslan tanrıça Sekhmet ile karıştırılmıştır

Pakhet Çöl tanrıçasının adıdır.

Petbe İntikam tanrısının adıdır.

Petesukhos Bir timsah tanrının adıdır.

Phoeniks, Phoiniks Etiyopya’da yaşadığına inanılan ve güneşe tapınma ile ilişkilendirilen efsanevi bir kuşun adıdır. 500 yılda bir yanar ve yeniden küllerinden doğar. Mısır Phoneksi altın sarısı ve parlak kırmızı renklerden oluşmakta olup, güneşi sembolize etmektedir (akşam ölür, sabah dirilir). Söylenceye göre tüyleri ateş kırmızısı, açık mavi, koyu kırmızı ve altın sarısı renklerinde olan bu kuşa Mısır’a giderken başka kuşlardan bir kafile eşlik etmektedir. Bir başka söylencede Mısır’da Heliopolis tapınağına babasının ölüsünü götüren kuşu gören tapınak rahibi kutsal kitaba bakarak bu kuşun Phoiniks olduğuna ikna olursa ölü Phoiniks’in cesedini yakmaktadır.

Erken dönem Hıristiyan geleneğinde Phoeniks ölümsüzlük ve yeniden dirilişin sembolü olmuştur.

Bkz. Rok, Anka kuşu, Simurgh

Ptah Dünyaya şekil veren Memphis kentinin yaratıcı tanrısının adı olup, başta heykeltıraşlar olmak üzere sanatçıların koruyucusudur. Başlangıçta bir tarım tanrısıyken Memphis’in başkent olmasıyla baştanrı olmuş, Sekhmet ve Nefertum ile birlikte tanrılar üçlüsünü oluşturmuşlardır. Yunanlar Ptah’ı ilahi demirci Hephaistos olarak adlandırmışlardır.

Ptah-Seker-Osiris, Ptah-Seker-Asar Ptah, Seker ve Osiris (Asar) adlı tanrıların birleşik formu olan bir cenaze tanrısıdır.

Ra, Re Öğle güneşinin kişileştirilmiş formu olan en önemli Mısır tanrısının adı olup,

kendini dünyayı çevreleyen başlangıç denizi üzerindeki bir adadan yaratmıştır. Ra, şahin başlı insan formunda tasvir edilmekteydi.

Mısır’da Ra dışındaki diğer önemli tanrılar da güneşin görünümlerinden oluşmaktaydı. Geceleyin güneş tanrının ölüp, sabahleyin tekrar dirildiğine inanmaktaydılar. Heliopolis kökenli Ra’nın popülaritesi Thebae’nin başkent olmasıyla azalarak yerini Amon almışsa da zamanla iki tanrı birleştirilerek adı Amon-Ra olmuştur. Firavun IV. Amenhotep, Akhenaton (Tel-el-Amara) kentini kurarak bir başka güneş tanrısı Aton’u baş tanrı ilan etmiştir.

Bkz. Aton, Horus, Hathor

Rat-taui Bir tanrıçanın adıdır.

Re Bkz. Ra

Renenet Şans ve kısmetin kişileştirilmiş formunun adı olup, metinlerde kader tanrıçası Şai ile bir çift olarak geçmektedir.

Renenutet Yılan formunda tasvir edilen ve Firavun’un koruyucusu olan hasat tanrıçasının adıdır.

Renpet Gençlik tanrıçasının adıdır.

Reret Su aygırı tanrıçasının adıdır.

Reşef, Resef, Ramman, Resphu Sümer ve Fenike mitolojilerinde ilkbahar ve bitkilerin yeşillenmesinin tanrısı Aleyin/Amurru’a Mısır’da verilen isim olup, bu tanrıya savaşçı özelliği de yakıştırılmıştır.

Rosetta Taşı Mısır hiyerogliflerinin çözülüp anlaşılmasını sağlayan, İskenderiye’nin 56 km kuzeydoğusunda Rosetta (Raşid) kasabasında bulunan siyah granit bir taş kitlesinin adı olup, 1799 yılında Boussard adlı bir Fransız tarafından bulunmuştur. 114 cm yüksekliğinde 72 cm genişliğinde oluşan taşta aynı metin Yunanca ve Mısır Hiyeroglifleriyle (birisi demotik olmak üzere iki ayrı hiyeroglif formunda) yazıldığından, Yunancadan faydalanarak hiyerogliflerin sırrı çözülmüştür. 1802 yılından itibaren British Museum’da saklanan yazıt Memphisli rahipler tarafından 5. Ptolemy Epiphanes’i (MÖ 205-180) övmek için yazılmıştır.

Rud Dedet Güneş tanrısı Ra’nın eşi ve ilk firavunun annesinin adıdır.

Ruti Letopolis kentinde tapınılan bir çift aslanın adıdır.

Saa Aklın kişileştirilmiş formunun adıdır.

Sai Alın yazısının kişileştirilmiş formu olup, Yunan kültürüne Psasis adıyla girmiştir.

Satet Bereket tanrıçasının adı olup her yıl Nil nehrinin taşmasından sorumludur.

Satis, Satjit, Sates, Sati Yukarı Mısır’ın koruyucusu olan, firavunun düşmanlarını oklarıyla öldüren bir tanrıçanın adı olup, Elephantine kraliçesi adıyla da bilinir.

Seb, Geb, Keb Gökyüzü Shu ile rutubet/nem Tefnut’un oğlu Osiris, İsis, Seth, ve Nephthy’in babası Nuit’in kocası olan yeryüzü tanrısının adıdır.

Sebek, Sobek Bazen Ra, hatta Seth ile karıştırılan timsah başlı tanrının adı olup, firavunların gücünün sembolüdür.

Sed, Sedim Kurtarıcı olarak yakarılan bir tanrının adıdır.

Sed Festivali, Heb Sed Firavun’un hükümranlığını kutlamak için düzenlenen bir festivalin adı olup, her 3 ya da dört yılda bir düzenlenmekteydi.

Sefert Seth tarafından parçalanmasının ardından Osiris’in vücut parçalarını koruyan, şahin kafalı, aslan gövdeli, kanatlı bir yaratığın adıdır.

Seker, Sokar, Sokaris Memphis mezarlığının tanrısının adı olup Eski Krallık döneminde Yukarı Mısır’da (Abydos) Osiris’in ölü formu olarak tanımlanır insan gövdeli şahin başlı olarak tasvir edilir ve Yunanlar tarafından Socharis adıyla bilinirdi.

Sekhat-Hor Bir inek tanrıçanın adıdır.

Sekhmet, Sakhmet, Sachmet Kült merkezi Memphis olan, savaşlarda Firavuna’a eşlik eden yıkım, savaş ve intikam tanrıçasının adı olup, kelime anlamı ‘her şeye gücü yeten’dir.

Sekmet Ptah’ın karısı ve İmhotep’in annesinin adı olup, ‘güç’ anlamına gelmektedir.

Selkis Akrep başlı bir kadın olarak tasvir edilen tanrıçanın adıdır.

Sentait İnek formunda bir tanrının adıdır.

Sepa, Sep Bir yeraltı tanrısının adıdır.

Septu, Sopd, Sopdu Savaş tanrısının adıdır.

Serapis, Serafis Ptolemy hanedanı döneminde Memphis’te ibadet edilen öküz tanrıya verilen isimdir. I. Batlamyos döneminde (MÖ 304-282) krallık tanrısı ilan edilmiştir.

Serk Erken dönemde ay tanrıçası olup, sonradan ölülerin mumyalanan iç organlarının konulduğu küpleri koruyan, insan (kadın) gövdeli akrep başlı bir tanrıçaya dönüştürülmüştür. Bereket tanrıçası İsis’in bir formu olduğu da ileri sürülmektedir.

Seşat Bilgelik ve yazı tanrısı Thoth/Djeheuty’nin kızı olan yazı, matematik ve inşaat planlarının tanrıçası ve kütüphaneler ile tarihi kayıtların koruyucusudur.

Sesmu Zeytinyağı ve şarap tanrısının adıdır.

Seth, Set Kaos, savaş, çöl, fırtına ve yabancı toprakların tanrısının adı olup, düşmanlığın kişileştirilmiş halidir. Çöl tanrısı olduğu için kervanların koruyucusu olmasının yanı sıra kum fırtınaları yaratarak bereket tanrısı Osiris’le çatışmayıda ihmal etmez.

Sethos Farelere hükmettiğine bu sebepler onları Asurluların üzerine gönderdiğine inanılan bir rahibin adıdır.

Sfenks, Sphinx Aslanın gövdesi ve genellikle insan (erkek) yüzüne sahip (Yunan mitolojisinde kadın yüzü) kanatlı bir yaratığın adıdır. En ünlü sfenks Giseh’e ait olan Harmachis’dir.

Mısır sembolizminde gardiyan olarak kullanılan sfenksler üç grupta incelenebilir:

1. Androsfenks: İnsan yüzlü, aslan gövdeli
2. Kriossfenks: Ram (Koç) yüzlü, aslan gövdeli
3. Hierokosfenks: Şahin kafalı, aslan gövdeli

Sia Aklın kişileştirilmiş formu olup, Re’nin penisinden akan bir damla kandan var olmuştur.

Skarab Ölüler dünyasından gelip gökyüzü denizini geçen güneş tanrısı Kepre’nin sembolü olan bok böceğinin adıdır.

Sobek, Sebek, Sokhet Firavunların gücünü simgeleyen Nil nehri ile özdeşleşmiş bereket tanrısının adı olup, Neith’in oğlu kabul edilmektedir.

Sokaris Memphis bölgesinde tapınılan ölüler tanrısının adıdır.

Sopdet Sirius (Alpha Canis Majoris) yıldızının kişileştirilmiş formu olan bereket tanrıçasının adıdır ve Yunanca Sothis adıyla da bilinmektedir. Temmuz ayında Nil nehrinin yıllık taşma zamanı Sopdet ile ilişkilendirilir ve bir yıldız üzerinde duran uzun konik beyaz taç giymiş insan formunda tasvir edilirdi.

Sopedu, Sopdu Turkuaz madeninin bulunduğu Sina yarımadasını da içine alan bir Doğu Mısır tanrısının adı olup, şahin formunda tasvir edilmekte, kült merkezi Nil deltasının kuzeydoğusunda bulunan Saft el-Henna kentinde bulunmaktaydı.

Stela ‘Dikilitaş’ Birisinin mezarı veya anısına dikilen, ölüyle ilgili isim ve bilgilere yer veren yazı ve dekoratif figürlerin yer aldığı genellikle yüksekliği genişliğinden daha fazla olan taş levhaların (nadiren ahşap) adıdır.

Yunanca stele ‘dikilitaş’ kelimesinden Batı dillerine girmiştir.

Obeliskler de, modern mezar taşları da bir tür steladır.

Bkz. Beilin

Stm Anubis’in rahiplerinin adı olup, törenler sırasında çakal maskesi takarlardı.

Stolistes Mısırlı rahiplere Yunanların verdiği isim olup, Yunanca ‘süsleyen’ anlamına gelmektedir.

Şahin Kutsal bir hayvan olup tanrı Horus sıkça şahin başlı olarak tasvir edilmiştir.

Şai, Şait Kader tanrıçasının adıdır.

Şu Gökyüzünün kişileştirilmiş formunun adı olup, Aton’un oğlu Tefnut’un kardeşidir.

Ta-Tçesert Öteki dünya için kullanılan ‘Kutsal Toprak’ anlamında bir terimdir.

Tanen, Tathenen Memphis kentinin yaratıcı tanrısı Ptah’ın yeryüzü tanrısı görünümünün adıdır.

Tasenetnofret Horus’un karısı olan bir şahin tanrıçanın adıdır.

Tatenen, Tathen, Tanen Başlangıç okyanusunun üzerinde tepe olarak tasvir edilen bir yeryüzü tanrısının adıdır. Memphis kentinde yaratıcı tanrı olarak kabul edilip, Ptah ve Horus’la ilişkilendirilir ve koç başlı, yeşil derili olarak tasvir edilirdi.

Taurt, Ta-Urt, Thueris Talih ve doğum tanrıçasının adı olup, su aygırının gövdesine, aslan kuyruğuna, timsah kafasına ve bir kadının ellerine sahip olarak tasvir edilmiştir. Bkz. Taveret

Taveret, Toeris, Taueret, Taurt, Apet Gebelik ve doğum tanrıçasının adı olup, şiş

göbekli bir su aygırı formunda tasvir edilmekte ve hamile kadınlar Taveret’i tasvir eden nazarlıklar taşımaktaydı.

Tefnut Aslan başlı nem/rutubet tanrıçasının adı olup, Geb ile Nut annesi, Khu’nun kardeşidir.

Telesma Yeryüzündeki tüm varlıkları oluşturan özün adıdır

Tenenit Bira tanrıçasının adıdır.

Thoth Yazıyı icat eden, akıl tanrıçası Mısır tanrısı Djeheuty’e Yunanlar tarafından verilen isimdir. İbis/Çeltik kargası veya babun maymunu başlı insan gövdeli olarak tasvir edilen katiplerin koruyucusu olan bilgelik tanrısı olup tanrıça Maat ile birlikte ölülerin kalplerinin bir tüyle tartıldığı ölüler mahkemesinde görevlidir. Yunan mitolojisinde Hermes’e benzetilmiştir.

Thoth’un Kitabı Nekropolis’de Prens Neferkaptah ile birlikte gömüldüğü sanılan bir kitabın adı olup, büyülü sözleri barındırmaktadır.

Toeris Bkz. Su aygır tanrıça Tavaret’in diğer adıdır.

Tuat Ölüler dünyası için kullanılan terimdir.

Tum Aton’un bir görünümü olan ‘Güneş’in batışı’nın kişileştirilmiş formudur.

Un-Nefer Adalet ve Ölüler dünyası tanrısı Osiris’in adlarından birisi olup, muhtemelen ‘İyi varlık’ anlamına gelmektedir.

Uneg Bitki tanrısının adıdır.

Unut Yaban tavşanı tanrıçasının adıdır.

Uraeus Tükürmek üzere gövdesini dikleştirmiş formda stilize edilmiş kobra yılanının adı olu,p eski Mısır üzerinde firavunun tanrısal otoritesini sembolize etmekteydi.

Urthekau, Verethekau Doğa-üstü güçler için kullanılan genel terimdir.

Uşebti, Şuabti Öte dünyada ölenin işlerini yapması için mezarına yerleştirilen heykellerin adıdır.

Utko Akhebia bölgesinin koruyucu tanrıçasının adı olup, zamanla İsis ile özdeşleştirilmiştir.

Uto Aşağı Mısır’ın 6. Bölgesinde yılan tanrıça Buto’ya verilen isim olup,’papirus

renginde’ anlamına gelmektedir.

Vepvavet, Upuaut, Vep-vavet, Ophois Cenaze kültünün bir parçası olan çakal formundaki savaş tanrısının adıdır. Kült merkezi Abydos olan Vepvavet’in Yunanca karşılığı Ophois’dir. Mısır dilinde ‘Yolları açan’ anlamına gelen tanrı, Firavun’un ordusunun önünü açmakla görevlidir.

Vosyet Orta Krallık döneminde Thebai’de tapınılan ve gençliğin koruyucusu olduğuna inanılan bir tanrının adıdır.

Wedjat, Wetjat, Wadjet Bkz. Horus’un Gözü

Yaaru, Aaru, Aalu, Sekhet-Aarru, Aanru Ölüler dünyasının (Amneti) ilk bölümünün adı olup Osiris’in yönettiği cennete benzeyen olağanüstü güzellikte bir yer olarak tasvir edilmektedir.

< Eski Mısır dili Sekhet-Aanre ‘Kamış tarlaları’

Yah Bir ay tanrıçasının adıdır.

Zaru Sed töreninde öldürülen efsanevi kralın adıdır.

Zenenet Yukarı Mısır’da Nil vadisinin batı yakasında yer alan antik Hermonthis (bugünkü Armant) kentinin koruyucu tanrıçasının adı olup, Montu’nun karısıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Mısır Mitolojisi Sözlüğü

Mısır Mitolojisi Sözlüğü A-B

Mısır Mitolojisi Sözlüğü C-I

Mısır Mitolojisi Sözlüğü J-Z

Mısır Mitolojisi Sözlüğü (C-İ)

Ekim 26, 2017 - Okuma süresi: 15 dakika

Mısır Mitolojisi Sözlüğü adlı bu küçük alfabetik sözlükte Mısır Mitolojisi ve Eski mısır Dini konulu maddeleri kısaca formda sunmaya çalıştım

Cennet Osiris’in cenneti Aalu batıda Ra’nın yolu üzerinde yer almaktadır.

Crux Ansata Kulplu haç formunun adı olup Eski Mısır’da yaşam gücünün sembolüydü. Halka Mısır’da ‘doğumun’ sembolü olduğundan ilk Hıristiyanlar tarafından kutsal kabul edilmiştir.

< Latince crux ‘haç’ + ansata ‘kulplu’

Ded Osiris’in sembolü olup tılsım olarak taşıyanların cenneti garantileyeceğine inanılmaktaydı.

Dedi 4. hanedanın (MÖ 2575- 2465) ikinci kralı Khufu döneminde yaşamış bir kâhin ve falcının adıdır. Bir kazı ortadan ikiye ayırdıktan sonra yapıştırarak tekrar canlandırabilecek denli yetenekli bir büyücü olduğu bilinmektedir.

Dedun, Dedven Nübye (Güneydoğu Mısır) kökenli refah ve tütsü tanrısının adıdır. Çoğunlukla insan, nadiren ise aslan olarak tasvir edilir.

Dekanlar Hayvan başlı 36 savaş tanrısının adı olup zamanla insanları günaha davet eden iblislere dönüştürülmüşlerdir.

Djebauti, Zebauti Yerel bir tanrının adıdır

Dodonu Nübye bölgesinde Nil nehri taşkınlarına sebep olduğuna inanılan bir tanrının adıdır.

Dua Makyaj malzemelerinin, süslenme/temizlenme eşyalarının tanrısıdır.

Duamutef, Tuamutef Horus’un oğullarından birisi ve doğunun koruyucusu olan bir tanrıdır. Çakal başlı mumyalanmış bir adam olarak tasvir edilir.

Duat Öteki dünyanın isimlerinden birisi olup, Tuat, Akert, Amenthes ve Neter-khertet olarak bilinmekte Nil nehrinin batısında konumlandığına inanılmaktaydı.

Ebu Simbel II. Ramses tarafından 13. yüzyılda yaptırılan ve 1813 yılında keşfedilen iki kaya tapınağına sahip arkeolojik bölgenin adı olup bugünkü Mısır-Sudan sınırında yer almaktadır. Assuan barajının inşası sırasında zarar görmemesi için büyük tapınak nehir yatağındaki orijinal mevkiinden 60 m yukarı taşınmıştır.

Ennead Atum, Shu, Tef-nut, Geb, Nut, Osiris, Isis, Seth ve Nephthys adlı dokuz tanrıdan oluşan bir tanrı grubunun adıdır.

Erika Osiris’in bedeni etrafında yetiştiğine inanılan kutsal bir ağacın adıdır.

Firavun Başlangıçta sadece saray anlamına gelen terim Yeni Krallık döneminde (MÖ 1570) ‘kral’ anlamını da kazanmış olup firavunların tanrısal niteliğe sahip olduğuna inanılmaktaydı.

Geb Yeryüzü tanrısı Seb’in formlarından birisi olup kült merkezi Heliopolistir.

Gölgeler Bedenlerine tekrar geri dönen ruhların kılıfları olduklarına inanılmaktaydı.

Ha Batıda yer alan çöl bölgesinin (Büyük Sahra) kişileştirilmiş formu olan bir tanrının adıdır.

Hah Gök tanrının adı olup sonsuzluğun sembolüdür. Hiyerogliflerde Hah aynı zamanda 1 milyon rakamını ifade etmektedir.

Haiu Sonsuza dek ayı kovalayacak olan bir yılanın adıdır.

Hapi, Hapy, Hepr Nil nehrinin kişileştirilmiş formunun adıdır. Nil üzerindeki şelalelerin arkasında bulunan mağaralarda maiyetindeki timsah tanrı ve kurbağa tanrıçalarla birlikte yaşadığına inanılırdı.

Hapi Horus’un dört oğlundan birisinin adı olup mumyalanmış ölülerin ciğerlerinin saklandığı kavanozların koruyucusudur.

Har-Em-Akhet, Her-Akhety, Harmakhis Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisidir ve ‘ufuk çizgisindeki Horus’ anlamına gelmektedir.

Yunanca’ya Harmakhis formunda geçmiştir.

Har-mau, Harsomtus Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup ‘Tek Horus’ anlamına gelmektedir.

Har-nedj-itef, Harendotes Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup, yeraltındaki babası Osiris’in koruyucusu olmasını ifade etmektedir (babasının kurtarıcısı Horus). Yunancaya Harendotes formunda geçmiştir.

Har-pa-khered, Harpokkates Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi (Çocuk Horus, (Har-pa-Khurti) olup parmağını emen, lotus pozisyonunda oturan küçük bir çocuk olarak tasvir edilir. Yunan kültürüne Harpokrates adıyla geçmiş, Eski Yunan’da sessizlik ve sır saklama tanrısı olarak saygı görmüştür.

Har-sa-iset, Harsiesis Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup annesi olan İsis tarafından tehlikelere karşı korunan bir çocuk olarak tasvir edilir.

Har-ver, Haroeris Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup, yaşlanmış babası Osiris’in ve annesi İsis’in intikamını Seth’ten alacak olmasını ifade etmektedir.

Harakhti, Harakhte Güneş tanrısı Horus’un ad ve görünümlerinden birisi olup ‘Ufuk Horus’ anlamına gelmekte ve sabah güneşini tanımlamak için kullanılmaktadır. Şahin formunda tasvir edilen bu form Heliopolis kentinde tanrı Ra ile birleştirildiğinden Ra-Horakhti olarak adlandırılmaktaydı.

Harmakhis Tanrı Re’nin görünümlerinden birisi olduğu sanılan Sfenksler için kullanılan bir terimdir.

Harmerti Güneş tanrısı Horus’un adlarından birisi olup ve iki gözünün güneş ve ayı simgeleyen şahin formunda tasvir edilir. Aynı zamanda karanlıkta yaşayan korkunç canavarı Apep’i dizginleyen bir kahraman olarak da tapınılmaktadır.

Harpre Menthu ile Rattavy’nin oğlu olan bir tanrının adı olup, firavunu korumakla görevlidir.

Harver Horus’un görünümlerinden birisi olup, Hathor’un oğludur.

Hathor, Hwt-Hert, Het-Heru, Het-hert Doğum, bereket, aşk, evlilik ve müzik ile ilişkilendirilen Yaşlı Horus’un karısı, Genç Horus’un annesi olduğuna inanılan bir tanrıçanın adıdır. Hathor, özellikle Hanedan dönemi öncesinde oldukça popüler olmuştur.

Hati Ab’dan ayrılmış sembolik kalbin adı olup, ölümden sonra yargılanacağına inanılmaktadır.

Hatmehit, Hatmehyt Balık tanrıçasının adı olup Nil nehri havzasında özellikle Mendes’te tapınılmaktadır.

Hauhet, Hehet Ölçülemez sonsuzluğun kurbağa formundaki tanrıçasının adıdır.

He Zur Thoth’un görünümlerinden birisi olan bir babun maymunu tanrının adıdır.

Hedetet Akrep tanrıçanın adıdır.

Heh, Huh Hermopolis kentinin tanrılarından birisi olup dişil karşılığı Hauhet ile birlikte sonsuzluğu temsil etmektedir.

Heket, Heka Aynı zamanda ölülerin muhafızı olan doğum tanrıçasının adıdır. Hayat ve bereketin sembolü olarak kurbağa kafalı bir kadın olarak tasvir edilir.

Heliopolis Aşağı Mısır’da bulunan ve güneş tanrısı Re’ye tapınılan en önemli şehirlerden birisinin adıdır.

Hemen Horus’un görünümlerinden birisi olan bir şahin tanrının adıdır.

Hemsut, Hemuset Kader tanrıçasının adıdır.

Heneb Bir şarap tanrısının adıdır.

Herişaf Herakleopolis kentinin (bugünkü Ehnas) koç başlı tanrısının adı olup Osiris ve Re ile ilişkilidir. Yunanlar onu Herakles ile eşdeğer tutmuştur.

Hermanubis, Hermanubis Yunan tanrısı Hermes ile Mısır tanrısı Anubis’in birleştirilmesiyle oluşturulmuş bir tanrıdır.

Heron Bir tanrı adıdır.

Hesat İnek tanrıçanın adı olup, Eski Mısırlılar süte ‘Hesat’ın birası’ adını vermekteydi.

Hetpet Mutluluğun kişileştirilmiş formu olan bir tanrıçanın adıdır.

Hetepet Yerel bir tanrının adıdır.

Hez-Ur Babun (Habeş Maymunu) tanrısının adıdır.

Hierakosphinks Şahin başlı ve aslan gövdeli bir sfenks türünün adıdır.

Hike, Heka Tanrılarla özdeşleştirilen doğaüstü güçlerin kişileştirilmiş haline verilen isimdir. Yaratıcı güneş tanrısı Atum’un en büyük oğludur.

Hor-Hekenu Güneş tanrısı Horus’un bir varyasyonudur.

Horus Şahin ya da şahin başlı insan formunda tasvir edilen güneş tanrısının adıdır.

Horus’un Gözü Wedjat olarak adlandırılan Horus’un sol gözü, Ay’ın tanrısallığını sembolize etmektedir. Güneş’in tanrısallığının sembolü olan Udjat’ın, yani sağ gözün tamamlayıcısıdır. Wedjat, bilgeliğe ulaşmayı ve onu korumayı temsil eden bir tılsımdır. Osiris’in yeniden doğuş evresinde oğlu Horus Wedjat’ı babasının yutmasını sağlar, Osiris bu sayede görme, yürüme ve konuşma yeteneklerini yeniden kazanır.

Horus’un Oğulları Horus’un ölülerin yeraltı dünyasına yaptığı yolculuğuna eşlik eden dört oğlu bulunmaktadır. Dört ana yönü temsil eden bu tanrıların isimleri:

1. İmset (insan)
2. Hapi (Habeş maymunu)
3. Duamutef (çakal)
4. Kebeçsenef (şahin)

Hu Heliopolis kentinin dünyayı yaratan güneş tanrısının adıdır. Hu ve Sia tanrı Ra’nın penisinden damlayan bir damla kandan oluşmuştur.

Huh Yukarı Mısır bölgesinde yer alan Hermopolis kentinin sekiz tanrısından (Ogdoad) birisinin adı olup dişil Hauhet ile birlikte sonsuz uzayın kişileştirilmiş formlarıdır. Kurbağa ya da kurbağa başlı bir insan olarak tasvir edilir.

Ilıca Şifa veren sular üzerinde kurulmuş bir çeşit hamam olup, Eski Mısır’dan itibaren kullanıldığı, Eski Yunan’da kutsal sayılıp Sağlık Tanrısı’nın ihsanı olarak değerlendirildiği düşünülmektedir.

İahu Horus, Set ve bazen de İsis’e güvercin görünümlerine atfen verilen bir isimdir.

İalu Çayırlığı Ölüler Kitabı’nda bahsi geçen ve ölülerin gittiğine inanılan olağanüstü güzellikteki güneş ülkesinin adıdır.

İhi Hathor’un oğlunun adı olup köpek şeklinde tasvir edilir ve Nekropolis kentinin tanrısıdır.

İhu, Ehi İsis’e tapınma törenlerinde kullanılan pirinç çıngırağın tanrısının adıdır.

İkh İnsana hayat veren tanrısal gücün adıdır.

İmhotep, İmhetep Firavun Djoser’in (MÖ 2630-2611) baş yardımcısı bilgin, astronom, mimardır. Sakkara’da yer alan ilk basamaklı piramidi inşa etmiş olup, Mısır halkı tarafından MÖ 6. yüzyılda tanrılaştırılmıştır. Yunanlar tarafından şifa tanrısı Asklepius’la eşleştirilmiştir.

İmiut Yeraltı dünyasının koruyucu ruhunun adıdır.

İmset, Amset, Mesti, Mesta Mumyalanmış kişinin karaciğerininin saklandığı mumyalama kutularının koruyucu tanrısının adıdır.

İnmutef Cenneti taşıyan bir tanrının adıdır.

İpet Doğum tanrıçası olup, su aygırı formunda tasvir edilmektedir. Luksor şehrinin tanrıçası ile karıştırılıp bir çeşit ana tanrıça olmuştur.

İsdes Ölüler hakkında hüküm verenlerden birisi olup ‘Batı’nın Efendisi’ olarak da bilinir.

İsis, Aset Bereket tanrıçasının adı olup, Geb’in kızı Osiris’in eşi ve kız kardeşidir. Muhtemelen tahtın kişileştirilmiş formu olup firavunun gücünün de kaynağıdır.

Eski Yunan mitolojisinde Demeter ile özdeşleştirilmiştir.

İusas Heliopolis’te büyük saygı duyulan bir tanrıçanın adı olup, Atum veya Ra’nın karısıdır.

İusau Atum’un biseksüel bir tanrı olarak tasvir edilen bir formunun adıdır.

Jaht Sonradan Thoth ile karıştırılan bir ay tanrıçasının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Mısır Mitolojisi Sözlüğü (A-B)

Ekim 26, 2017 - Okuma süresi: 22 dakika

Mısır Mitolojisi Sözlüğü adlı bu küçük alfabetik sözlükte Mısır Mitolojisi ve Eski mısır Dini konulu maddeleri kısaca formda sunmaya çalıştım

Aam, Annu (Heliopolis) kentinin koruyucusu ve güneş tanrısının formlarından birisi olan Tem’in diğer adı olup, ölüler kitabında bahsi geçmektedir:

“Ben Ra’yım, ben Aam’ım, varislerimi yok ettim.”

< Eski Mısır dilinde aam ‘yemek, parçalamak, yok etmek’ anlamlarına gelir.

Aamon Bkz. Amon

Aani Maymun başlı bir tanrının adıdır.

Aart Kutsal gölde yıkanırken timsah tanrı Sebek’e dönüşen Ra’nın sembollerinden birisidir.

Aaru, Aanroo Bkz. Yaaru

Ab İnsan kalbine verilen isim olup canlılığın merkezi olduğuna inanılmaktaydı.

Abaton, Abatos Nil nehri üzerinde bulunan Bigeh adasında bulunan kutsal bir mevkinin adıdır.

Abidos Bkz. Abydos

Abtu Anet ile bir çift oluşturan bir balığın adıdır.

Abydos İlk iki hanedan boyunca kraliyet mezarlığı olarak kullanılan daha sonraki dönemlerde de Ölüler Diyarı Tanrısı Osiris’i ziyaret amacıyla gidilen kutsal kentin adı olup, içene ölümsüzlük veren bir pınarı da barındırmaktadır. Osiris’in ve pek çok firavunun gömülü olduğu kutsal şehrin ilk adı (Abdjv) olup Modern Mısır’da El- Arabat, El- Mad-funa adlarıyla bilinen bölgededir.

Adim Budaşir’in oğlu olan bir kralın adıdır. Tufanın ardından yeraltı dünyasında bulunan babasının ruhuna danışarak ülkeyi yönetmiş, derin bir mağarada deniz suyunu distile ederek içme suyu elde etmiştir.

Adoratriks Amon-Ra’nın baş rahiplerine verilen isimdir.

Ageb Yeryüzünü kuşatan tüm su ve denizlerin tanrısıdır.

Ahmim Yukarı Mısır’da bir kentin adı olup bereket tanrısı Min’in bir tapınağını barındırmaktaydı. Bkz. Min

Ailuros Bastet olarak da bilinen kedi tanrının adıdır.

Ain Şams Güneşin doğduğuna inanılan bir kuyunun adıdır.

Akasya Heliopolis’in kuzeyinde tanrıların akasya ağacı (Latince: Acacia raddiana) altında doğduğuna inanılmakta olup Ölüler Kitabı’nda da bahsi geçmektedir.

Aken Ölüler dünyasına ruhları taşıyan geminin muhafızıdır.

Aker Yeryzünün kişileştirilmiş formu ve Ölüler tanrısının adıdır. Tüm yeraltı dünyasının hâkimi ve firavunların yeraltına inerken geçtikleri kapının bekçisidir.

Akert Ölülerin ikametgâhının ortak adıdır. Bkz. Aker ile ilgilidir.

Akeru Yeraltı dünya tanrılarının ortak adıdır.

Akh, Khu İnsan kişiliğini oluşturan beş bileşenden bir tanesinin adıdır.

Akhthoes Delirince timsahlar tarafından yenilmiş bir kralın adıdır.

Am-heh Yeraltı dünyasının tanrısının adıdır.

Aman Ölüleri yiyen bir iblisin adıdır.

Amathaunta Bir deniz tanrıçasının adıdır.

Amathaounta Ege Denizi tanrıçasının adıdır.

Amaunet Bir ana tanrıça adı olup ‘gizli olan’ anlamındadır. Mısır’a hayat veren kuzey rüzgârıyla sembolize edilmektedir. Çift cisiyetli tanrı Amon’un dişil formu olmalıdır.

Amenhotep 1. Hapu’nun oğlu Amenhotep olarak da bilinen mimar, rahip, kâtip ve firavun III. Amenhotep’in hizmetinde bir devlet görevlisinin adıdır.

2. 18. hanedana mensup dört firavunun adı olup en ünlüsü Akheneten’dir.

Ament Çöl kenarındaki bir ağaçta yaşayan ve öteki dünyanın kapısını gözleyen bir tanrıçanın adıdır. Yeni ölenleri karşılayıp onlara su ve ekmek ikram eder. Amonet’in varyasyonlarından birisi ya da ta kendisi olabilir.

Amentet Güneşin battığı yön olduğu için ölümle özdeşleştirilen batı yönünün kişileştirilmiş formu olan bir tanrıçanın adıdır.

Amenthes, Amenti Mısır kozmolojisinde ‘cehennem’ anlamına gelen, Osiris’in yargılandığı ölü ruhların ikametgâhıdır. Duat ve Akert ile özdeş olmalıdır.

Ammit, Ammut, Ahemait Bazen kadın formunda bazen insan gövdeli ama timsah, yaban kedisi ya da su aygırı kafasına sahip olarak tasvir edilen bir iblis adıdır. Eski Mısırlılar ona ‘ölü yiyici’ adını vermişlerdir. Tapınılmayan, tanrıça gibi görülmeyen ama korkulan bir varlık olarak saygı görmüştür.

Ammon Bkz. Amon

Amon Tanrıların efendisi olarak kabul edilip zamanla Ra ile özdeşleştirilerek Amon-Ra adıyla anılmıştır.

Amset Horus’un oğlu ve dört Amenti’den birisi kabul edilen insan başlı bir tanrının adıdır.

Amon, Amon, Amen, Ammon Mısır dilinde ‘gizli olan’ anlamına gelen ilk tanrının adıdır. 11. Hanedan (MÖ 2133-2000) döneminde Teb’in güçlü güneş tanrısı, daha sonraki dönemlerde tanrı Ra ile birleştirilerek Amon-Ra adıyla tüm Mısır’ın milli tanrısı olmuştur. Teb’in düşmesinden sonra Amon kültü çöl kabileleri tarafından Etiyopya’ya taşınmıştır.

 

Amon-Ra, Amon-Re Amon ve Ra tanrılarının bir kombinasyonu olup, Teb tanrısı Amon, bu birleşimle tüm eski Mısır’ın en büyük tanrısı olmuştur.

An Osiris’in adlarından birisidir.

Andjeti, Anjeti, Anezti, Anedjti En eski yeraltı tanrısının adı olup ölümden sonra dirilişten sorumludur. Aşağı Mısır’da özellikle Busiris kentinde yaygın bir şekilde tapınılmakta, Yunanca da Busiris adıyla tanınmaktaydı.

Andzti Nile nehri deltasının koruyucu tanrısıdır.

Anet Ra’nın saltanat kayığının önünde yüzen kutsal bir balığın adıdır.

Anhur Hem tanrı Re’nin düşmanlarını avlayıp öldüren avcılık tanrısı hem de kraliyet askerlerinin sembolize edildiği savaşçı kahramanın adıdır. Aslan başlı tanrıça Mekhit’in kocası olan Anhur’un en çok saygı gördüğü bölge ve kültünün merkezi yukarı Mısır’da Thinis şehridir. Yunan kültürüne Onuris formuyla geçmiştir.

Anit Zaman zaman Hathor ile özdeşleştirilen bir tanrıçanın adıdır.

Ankh Ölümden sonraki hayatı simgeleyen hiyeroglif sembolün adıdır. Üst bölümündeki halka (ana rahmi olabilir) ölümden sonraki sonsuz hayatı (nem Ankh) simgelemektedir.

Ankh-Neteru Yeraltında yaşayan dev yılanın adıdır.

Ankhoes Horus’un Yunanca adıdır.

Ankt Mızraklı bir savaş tanrıçasının adı olup eğri ve tüylü bir başlıkla tasvir edilmektedir.

Anouke Savaş tanrıçasının adı olup, sonraları Sais’in savaş tanrıçası Neith’le özdeşleştirilmiştir. Elinde ok ve yayıyla tasvir edilmiştir.

Anpu Anubis’in Yunanca adı olup, Bata’nın kardeşi olarak tanımlanmıştır.

Anti Kayıkçıların koruyucu tanrılarından birisinin adı olup şahin başlı bir insan olarak tasvir edilmektedir.

Anubis, Anpu, İenpv, Yinepu Çakal başlı ölüler tanrısının adı olup Yunanlar tarafından Hermes ile özdeşleştirilmiştir. Tüm Mısır’da tanınmakla birlikte Yukarı Mısır’da bulunan Kynopolis şehri Anubis kültünün en çok yaşatıldığı yerdir. Ölülere öteki dünyanın yolunu göstermesinin yanı sıra mumyalama tekniğinin mucidi olduğuna, ilk olarak Osiris’i on dört parçaya ayırıp mumyaladığına inanılmaktaydı. Stm adı verilen Anubis rahipleri mumyalama ayinleri sırasında çakal maskesi takmaktaydılar.

Anubit Anubis’in hizmetkârı yarı çakal yarı insan formunda bir canavarın adı olup firavunun sarayının koruyucusudur.

Anuket, Anket Nil nehrinin tarlalara hayat veren tanrıçasının adı olup ‘kucaklayan’ anlamına gelmektedir. Koçbaşlı tanrı Khnum ve Elephantine kraliçesi Satis ile birlikte Nil nehrine hayat veren ve tapılan üç tanrıdan birisidir. İlk hiyerogliflerde başında devekuşu tüyleriyle tasvir edilen tanrıça zamanla Nephthys (ev sahibesi) ile karıştırılmıştır. Yunan kültürüne Anukis adıyla geçmiştir.

Anukis Anuket’in Yunanca adıdır.

Apedemak Sudan savaş tanrısının adı olup, aslan başlı bir insan olarak tasvir edilmektedir.

Apep, Apepi, Aapep Ebedi karanlıkta yaşayan bir yılan tanrının adı olup karanlık, kaos ve kötülüğün sembolü olan bir canavardır. Güneş tanrısı Re’nin düşmanlarının başı olan Apep, Re’nin her gece kayığıyla yeraltı dünyasına yaptığı yolculuğa mani olmaya çalışmaktadır. Kötülükle iyiliğin mücadelesinde Apep’in tanrı Re’ye karşı kazandığı zaferler hep kısa süreli ve geçici olup ergeç Re Apep’i öldürecektir. Apep, Yunan kültürüne Apophis adıyla girmiştir.

Aphroditeopolis Yunanların Aphrodite ile özdeşleştirdikleri tanrıça Hathor’a tapınılan Mısır kentlerine verdikleri isimdir.

Apis Kutsal boğaya ya da Memphis boğası olarak bilinen tanrı olup ‘Hapi’ adıyla da bilinmektedir. Memphis kökenli Apis inanışı en azından 1. hanedan (MÖ 2925-2775) boyunca sürmüş olup Yunan ve Roma kültürlerine de yayılmıştır. Kutsal boğa öldüğünde vücudundaki bazı işaretlere bakılarak yerine konacak buzağı bulunur ve tağınağa yerleştirilirdi. Tapınak rahipleri boğanın hareketlerine göre kehanette bulunurlardı. Eski Ahit’te bahsi geçen altın dana heykeli de Apis kültüyle ilişkilidir. Herodot, Apis ile Epaphos’u özdeşleştirmiştir.

Bkz. Altın dana, Epaphos

Apis Öküzü Alnında ay formunda beyaz bir leke bulunan siyah öküzlere verilen isim olup tanrı Osiris’in ruhunu taşıdıklarına inanılıp saygı görürlerdi. Apis öküzleri ölünce mumyalanıp serapeum adı verilen bir mezara konulurlar yeni bir apis öküzü bulununcaya dek yas ilan edilirdi.

Apuatu Osiris’in en eski formunun adıdır.

Arensnuphis, Ari-hes-nefer, Arsnuphis, Harensnuphis Mısır’ın güneyi ile Sudan’ın kuzeyi arasında kalan ve antik çağda Nübye olarak adlandırılan bölgede yaşayan halkların inanışında yumuşak huylu bir tanrı olup Philae’de bir tapınağı bulunmaktaydı. Mısır bereket tanrıçası İsis’in eşi olarak çoğunlukla aslan şeklinde ya da kuş tüyünden taç giyen bir adam formunda gösterilmiştir.

Aslan Güneş tanrısının sembolüdür.

Arsapes Herşef’e Yunanların verdiği isimdir.

Arueris Tanrı Horus’a Yunanların verdiği isimdir.

Asar Osiris’in eski adlarından birisidir.

Ass Ra’nın adlarından birisi olup, dev bir yılan tarafından yutulurken tasvir edilmektedir.

Asten Toth ile özdeşleştirilen eski bir tanrının adıdır.

Aş Sahara çölünün tanrısının adı olup bazen Seth’le de özdeşleştirilir. Şahin başlı bir tanrı olarak tasvir edilen Aş verimli vahalarla da özdeşleştirilmiştir.

Aşar Özel bir taştan imal edilen Mısır’a özgü bir tılsımın adıdır.

Aşhlu Ölümden sonra gidilecek cennette mutluluk içinde üç bin yıl süreceğine inanılan yaşamın adıdır.

At Denizde yaşayan olağanüstü bir at olan Sabgarifiya, Arap atı ‘Farasi Bahri’ ile benzerdir.

Atet Kedi tanrıça Maau’nun bir formu olan bir ana tanrıçanın adıdır.

Aton, Aten, Yati Güneş tanrısının adı olup, insan elinin parmaklarına benzer, sona eren ışıklar yayan solar disk şeklinde tasvir edilmiş, firavun IV. Amenhotep (MÖ 1353-36) hanedanı boyunca saygı görmüştür. Koçbaşlı tanrılara tapan Teb’in Amon-Ra rahiplerinin aksine firavun IV. Amenhotep, Aton’a ibadet edilebilmesi için Akhetaton şehrini (bugünkü Tel el-Amarna) inşa ettirmiştir.

Atum, Tem, Tum Dünyayı ve diğer tanrıları yaratan güneş tanrısının adıdır. Atum, Amon, Khnum ve Ptah’tan oluşan eski Mısır’ın dört önemli tanrısından birisiydi ve bu kentin teologlarına göre ‘eksiksiz olan’ anlamına geliyordu. Söylenceye göre kendini Nun’un sularının dışında yaratmıştı. Bir diğerine göre başlangıçta Nun içinde bir yılandır. Muhtemelen ilk zamanlar Heliopolis kentinin yerel tanrısıyken zamanla önemi artmış tüm Mısır’a yayılmış ve Atum-Ra olarak adlandırılmıştır.

Auf, Efu Ra Güneş tanrısı Re’nin diğer bir adı olup, adını geceleri yeraltı dünyasının on iki katmanını yılan motifleriyle süslü bir kayıkla ziyaret ettiği için almış olabilir.

Ausaas Horus’un pek çok görünümünden birisi olan sabah güneşi tanrısı Harakhti’nin karısının adıdır.

Auteb Neşenin kişileştirilmiş dişil formunun adıdır.

Ba 1. Ölmüş insanların ölümsüzlüğüne inanılan ruhları için kullanılan kelime olup, insan kalpli kuş olarak tarif edilir. Mısır’da ölümden sonra ba ile bedenin son bir kez bir araya geleceğine inanılırdı. İnanışa göre ba, mumyalanmış cansız bedeni tabutunda son bir kez ziyarete gelirdi. İnsanın yaşam süresi boyunca bedeninde taşıdığı ba ölümden sonra öteki dünyaya gider ve orada ka ile birleşerek ölümsüzlük kazanırdı.

2. Koç başlı bereket tanrısı Mendes’in diğer adı olup, Yunan mitolojisinde Pan olarak bilinmektedir. Özellikle hamile kalmak isteyen kadınlar tarafından tapılırdı.

Ba Kuşu Tanrı Ba’nın insan başlı kuş formunda tasvir edilen formunun adıdır.

Ba Pef Kötü niyetli önemsiz bir yeraltı tanrısının adıdır.

Babi İnsanların bağırsaklarında yaşadığına inanılan şeytani bir tanrının adı olup, Ölüler Kitabı’nda bahsi geçmektedir. Babi cinsel deneyimle ilişkilendirilmiş olup penisi ereksiyon halinde bir Habeş maymunu (babun) olarak tasvir edilmiştir.

Bakha Thebai yakınlarında yer alan Hermonthis kentinde savaş tanrısı Menthu’nun beden bulduğu, güneşin sıcaklığıyla özdeşleşmiş kutsal bir boğanın adıdır.

Banebdjetet, Ba Neb Tetet, Banebdedet, Baneb Djedet Aşağı Mısır bölgesinde koç başlı tanrının adıdır. Harpakhered’in babası ve balık tanrıçası Hatmeit’in kocasıdır. Kültünün merkezi Mendes olan koç başlı tanrı Horus ve Seth’in Mısır tahtı için yaptığı mücadelede aracılık etmiştir.

Basamaklı Piramit Firavun Zoser için inşa edilmiş dış yüzeyi merdiven benzeri, basamaklar halinde yükselen piramitin adıdır.

Bastet, Bast Kedi başlı güneş ve bereket tanrıçasının adı olup, hamile kadınların koruyucusudur. Güneş tutulmasına sebep olabilecek gücü vardır. Eski Krallık kedi başlı, Orta krallık döneminde dişi aslan başlı aslan formunda ortaya çıkmıştır. Bubastis şehri kült merkezidir. Helenistik dönemde Bast ‘ay tanrıçası’na dönüşmüş ve Yunan kültüründeki Artemis’le yakınlaşmıştır.

Bkz. Ailuros

Bat, Bata Yukarı Mısır’da bir bereket tanrısının adı olup, kafası boğa gövdesi insan formundadır.

Beb, Bebti, Baba, Babu Ölüler kitabında adı üç kez geçen, Eski Mısır ölüler tanrısı Osiris’in ilk oğlunun adı olan bir tanrının adıdır.

Behedti Güneş tanrısı Horus’un Behdet (Ehdu) şehrindeki yerel formunun adı olup çömelmiş şahin olarak tasvir edilir.

Benben Taşı Üzerine Bennu kuşunun tünediği tanrı Ra’nın altın obeliskinin adıdır.

Bennu Atum-Ra’nın şafak zamanı girdiği kuş formunun adıdır.

Benu Hem güneş tanrısı Ra ile hem de Phoenix’le bağlantılı bir kuşun adı olup Osiris’in vücut bulmuş sembolüdür. Bazen balıkçıl kuşu olarak da tasvir edilmektedir.

Bes, Bisu Hamile kadınları ve çocukları kötü ruhlara, yılanlara ve talihsizliklere karşı koruyan, insanların erotik rüyalar görmesine sebep olan cüce bir tanrının adıdır. Cüce bir insan gövdesi ve aslan başına sahiptir. Bazı araştırmacılar en azından eski krallık döneminden beri bilinen Bes’in Mezopotamya ya da Afrika orijinli olduğunu ileri sürmüşlerse de Mısır dışında Bes tasvirlerine rastlanmamıştır.

Beset Cüce tanrı Bes’in dişi versiyonu olan koruyucu bir tanrıçanın adıdır.

Bes ve Beset, çeşitli kültürlerde karabasan, albastı, succubus gibi pek çok adı olan yaratıkların en eski örneği olabilir.

Bira Tapınma ayinleri sırasında alkollü bir içecek olan bira kullanılmaktaydı.

Bubastis Kimilerine göre Bast’ın adlarından birisi kimilerine göre ise oğludur.

Buchis Bkz. Bukhis

Bukhis Thebai yakınlarında Hermonthis şehrinde beyaz gövdeli, siyah kafalı bir boğanın adı olup savaş tanrısı Mentu’nun beden bulmuş formu ya da sembollerinden birisi olmalıdır.

Buto, Uto, Edjo, Vadjet, Vadjit Papirüs bitkisinin gövdesine sarılmış kobra yılanı şeklinde tasvir edilen bir tanrıça adıdır. Gerek Buto gerekse akbaba tanrı Nekhbet kralın koruyucu tanrıları olup, kralın tacında bazen tasvir edilirlerdi. Buto, bebek tanrı Horus’u emzirmiş, İsis’e yardım etmiş onu Delta bataklığına düştüğünde tehlikeli amcası Seth’ten korumuştur. Yunan mitolojisinde Delos’lu Leto ve Apollon’un hikâyeleri arasındaki benzerlik şaşırtıcıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009