Afrika Mitolojisi Sözlüğü (A-B)

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 26 dakika

Afrika Mitolojisi Sözlüğü adlı bu alfabetik sözlük çalışmamda Afrika tanrı ve tanrıçaları, Afrika dinlerinin esasları ve AFrika halklarının destan ve efsanelerini maddeleştirdim.

Abambu, Abambo Gabon’da yaşayan Kamma halkının kötü ruhlara (hortlaklara) verdiği genel isim (tekil formu ‘İbambu’) olup, evlerin ortasında hiç sönmeyen bir ateş yakıp, insanlara hastalık getirdiğine inanılmaktadır.

Abantubomlambo Güney Afrika’da Transkei bölgesi halkının inanışında nehirlerin dibinde yaşayıp insanlara şifa sanatını öğrteten ruhların adıdır.

Abassi Nijerya’da, Haç (Cross) nehri bölgesinde yaşayan Efik halkı inancında, yaratıcı tanrının adıdır. Karısı Atai ile birlikte ilk insan çiftini yaratıp tabiata bırakmıştır. Bununla birlikte Abassi, kendinden üstün olmamaları için onlara üreme ve çalışmayı yasaklamış, insanlar çalışma ve üremeye başlayınca, Atai adam ve karısını öldürmüş bu sebeple insanoğlu ilk olarak savaş ve çekişme ile tanışmıştır.

Abdrianahoabu Madagaskar adası halkının inanışında Zankari adlı tanrı ailesine mensup olduğuna inanılan bir tanrıçanın adıdır.

Abereva Akan halkının inanışında ilk kadının adıdır.

Abiku Dahomey halkının inanışında çocukla birlikte doğan ve onu ormana kaçırmaya çalışan ruhun adı olup, ebeveynler Abiku’nun çocuğu tanıyıp götürmesini engellemek için doğum sonrasında yüzünü zincirle örterler.

Abora Kanarya Adalarından Palma adası halkının inanışında cennette yaşayan ve yıldızların hareket etmesini sağlayan en büyük tanrının adıdır.

Abosom, Abosum Aşanti halkının tanrılarından birisidir.

Abuk Güney Sudan’da yaşayan Dinka halkının inanışında küçük bir yılan sembolüyle tanımlanan ilk kadın olup, tüm kadınların ve bahçelerin tanrıçasıdır.

Bkz. Deng

Açimi, Akhimi Yeryüzünün ilk varlıkları olan İtherther ile Thamuatz’un yavrusu olan bir hayvanın adı olup aslanlara av olmaktansa evcilleşerek insanların hizmetine girmiştir.

Adama Niyerya’da yaşayan Songhai halkının inanışında karısı Hawa’nın doğurduğu 40 çocuktan 20’sinin babasıdır. Tanrı çocukların kendine ait olanları bir duvar örerek ebeveynlerinden ayırmıştır.

Ado Kongo ve Uganda’da yaşayan Lugbara halkının en önemli tanrısının adıdır.

Adriamahilala Güneydoğu Afrika’da Madagaskar adası mitolojisinde ilk erkek Adriambahomanana’nın eşi olan ilk kadının adıdır.

Adriambahomanana Madagaskar adası halk inancında ilk insanın adıdır. Tanrı, pek çok çocuk sahibi olan ilk insan ve karısına nasıl bir ölüm arzu ettiklerini sorar. Adriambahomanana yeniden dirilme ihtimalini düşündüğünden, sürekli filiz verip yenilenen muz ağacı gibi ölmek istediğini söylemiştir.

Adroa, Adro Kuzeybatı Uganda ve komşu Kongo’da (Kinşasa) yaşayan Lugbara halkının inanışında hem iyi hem de kötü yönleri olan bir tanrının adıdır. Adro, uzun boylu beyaz ırktan ve insan vücudunun yarısına sahip (tek göz, tek kulak, tek kol, tek ayak) bir formda tasvir edilir.

Adroanzi Adroa’nın oğludur ve nehirler, ormanlar ile kayalıklar sorumluluk alanıdır. Geceleri insanları takip eder. Takip edilen kişi omuzlarının arkasından geriye Adroanzi’ye bakarsa öldürülür, arkasına bakmadan yoluna devam ettiği sürece ise güvendedir.

Adu Ogyinae Aşanti halkının inanışında ilk insanların liderinin adıdır.

Afifi Efsanevi bir pigme kabilesinin adıdır.

Afiti Kurbanlarını hipnotize ettikten sonra ormanın derinliklerine çekip öldüren büyücülerin adıdır.

Afrikete Fon halkının inanışında hilebaz ve geveze karakterli bir deniz tanrıçasının adı olup, Agbe ve Naete’nin kızıdır.

Agadzagodza Nijerya halkının inanışında tanrı Hyel’den insanalra emsaj taşıyan solucanın adıdır.

Agamma Fon halkının inanışında tanrıların habercisinin adıdır.

Aganju Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında, yaratıcı tanrı Obatala ile eşi Odudua’nın oğlunun adıdır. Kız kardeşi Yemaja ile evlenmiş ve Orungan isimli bir çocukları olmuştur.

Agassu Fon halkının panter tanrısının adıdır.

Agbe Fon halkının inanışında deniz ve fırtına tanrısının adı olup, Mawu-Lisa veya Sogbo’nun oğlu, Naete’nın ikiz kardeşi ve Afrikete’nin babasıdır.

Agbon Yoruba halkının inanışında Olurun’un yarattığı yeryüzünde ilk yaşayan canlı olan palmiye ağacına verilen isimdir.

Age Dahomey halkının inanışında avcılık tanrısı olup ıssız bölgeler ve çalılıkların efendisidir.

Agvatana Nijerya’da en önemli yaratıcı tanrı kabul edilen güneş tanrısıdır.

Agve, Agvi Batı Afrika halklarının inanışında Erzulie’nin karısı ve bir deniz tanrıçasının adı olup, kendini onurlandıranlara sevgi ve cömertliğini göstermektedir.

Aha Njoku Nijerya’da yaşayan İbo halkının inanışında halkın beslenmesinde önemli bir gıda olan tatlı patatesten sorumlu bir tanrıçanın adıdır.

Aigamuksa Güney Afrika’da yaşayan Hottentot (Khoikhoi) halkının (Bushman) inanışında arasıra kum tepelerinin üzerinde rastlanılan, ayaklarında gözü olan, insan yiyen canavarların adıdır.

Aivel Dinka halkının ata olarak kabul ettikleri kültürel kahramanın adıdır.

Aiza Dahomey’in koruyucu ruhunun adıdır.

Aja Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında orman tanrıçasının adı olup kendisine tapanlara, Afrika ormanlarında yetişen şifalı bitlilerin nasıl kullanılacağını öğretmektedir.

Ajala Yoruba halkının inanışında cennette kilden insan yüzü yapan birisidir.

Ajalamo Yoruba halkının inanışında doğmamış çocukların tanrısıdır.

Aje Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında refah tanrıçasının adı olup, tavuk formunda tasvir edilmektedir

Ajok Sudan’da yaşayan Lotuko halkının inanışında ilk insan çiftini yaratan en önemli tanrının adıdır.

Akaf Sali’nin kardeşi olan Kordofan kralının adıdır. Dönemini tamamlayan her kralın yıldızları okuyan rahiplerin buyruğuyla öldürülmesi adeti zamanında Far-li-mas rahiplere olağanüstü güzellikte öyküler anlatmaya başlayınca yıldızların konumunu unutmuş ve kralın hayatı kurtulmuştur.

Akonadi Ghana halkının inanışında kadınların koruyucusu olan adalet ve kehanet tanrıçasının adıdır.

Akonda Fon halkının nazar ve kötü ruhlara karşı koruduğuna, savaş sırasında cesaret ve güç verdiğine inandığı rafya ve koç kılından yapılan bir nazarlığın adıdır.

Akongo Kongo’da yaşayan Ngombe halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Akoran Kanarya adalarının yerlisi ve Kro-Magnon (Modern Kafkasyalı adamın tarih öncesi tipi) orijinine sahip Guançe halkının inanışında en önemli tanrının adı olup,beyaz deriler giymiş bakireler tarafından dağlardaki sunaklarına süt adanmaktaydı.

Akpou Dahaomey halkının inanışında yolcular tarafından uğur getirmesi amacıyla taşınan küçük bir kasesi olan metal çubuğun adıdır.

Akra Aşanti halkının ruha verdiği isimdir.

Ala Güneydoğu Nijerya’da yaşayan İbo halkının inanışında yeryüzü tanrıçasının adıdır. Yaratıcı tanrı Çuku’nun kızı olup aynı zamanda ölüm ve bereket tanrıçasıdır. Günümüzde bile İbo köylerinin ortasında adına inşa edilmiş tapınaklar bulunmakta ve kendisine gerekli saygı gösterilmektedir.

Alajeru Oroko’nun karısı ve İfa’nın annesinin adıdır.

Alatanagana Kono halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır. Sa ile birlikte toprak ve bitkileri yarattıtan sonra başlık parası vermeden Sa’nın kızı ile kaçarak yedi oğul ve yedi kız sahibi olmuşlardır. Başlık parası ödenmediği için yeryüzüne ölüm gelmiştir.

Alfatin Müslüman Berberilerin inanışında mağarada yayayıp, yeşil bir ata binen, acil durumlarda halkının yardımına yetişen bir kültürel kahramanın adıdır.

Alimagba Dahomey’de yaşayan Fon halkının kullandığı bir tılsımın adı olup, gücünü arttırmak amacıyla üzerine horoz kanı damlatılmakta ve çoğulukla yolculuk ederken belde taşınmaktadır.

Alose İbo halkının küçük tanrılarından birisinin adı olup, Dahomey’de Obosum, Yorubalar tarafından Orişa olarak bilinmektedir.

Amadlozi Güney Afrika’da Natal bölgesinde yaşayan Zulu halkının inanışında gerektiğinde yardım istemek için çağrılabilen ataların ruhlarına verilen isimdir.

Amanani Abaluyia halkının inanışında bir canavarın adıdır.

Amangundu Ovandonga halkının inanışında Kanzi ile Nangombe’nin babası olan ilk insanın adıdır.

Amaomee Nyame’nin adlarından birisi olup, ‘yetecek akdar veren’ anlamındadır.

Amirini En Eski Yoruba tanrıçalarından birisidir.

Amma Dogon halkının en önemli tanrısının adı olup, Ogo ile Nummo ikizlerinin babasıdır.

Anansasem Gine körfezinde bir ülke olan Altın Sahili’nde yaşayan Akan halkının inanışında örümcek hikâyelerine verilen isim olup aynı zamanda ‘gök tanrısının sözleri’ olarka da bilinirler.

Anansi, Ananse Gana, Togo ve Fildişi Sahili’nde yaşayan Aşanti halkının inancında gökyüzü tanrısı Nyame’nin arabulucusu hilekâr bir kahraman olup ‘örümcek’ adıyla da tanınmaktadır. Başlangıçta yaratıcı bir tanrıyken Anansi’nin tarlasındaki mahsulleri yiyen koçu öldürdüğü için örümceğe dönüştürülmüştür. Nyame’nin emriyle Anansi ormanlara yağmur getirmekte, denizlerin ve nehirlerin sınırlarını düzenlemektedir.

Anansi Kokroko Nyame’nin adlarından birisi olup ‘Bilge örümcek’ anlamına gelmektedir.

Anansi Tori Kuzeydoğu Afrika’da, Surinam folklorunda Anansi hikâyelerine verilen isimdir. Aşanti halkı tarafından ‘Anansasem’ olarak adlandırılırlar.

Andandara Zande halkının inanışında ensanevi bir hayvanın adı olup, kadınlarla birleşerek kedi soyunu yaratmışlardır.

Andriamahilala Madagaskar halkının inanışında ilk kadının adı olup, aya dönüşmüştür.

Andriamanitra Madagaskar halkının inanışında Andrianahary ile birlikte yeryüzü ve insanlığı yaratan bir tanrı adıdır.

Andriambahomanana Madagaskar halkının inanışında ilk erkeğin adı olup muz ağacına dönüşmüştür.

Andrianahary Madagaskar halkının inanışında Andriamanitra ile birlikte yeryüzü ve insanlığı yaratan bir tanrı adıdır.

Andrianamboatena Madagaskar adasında yaşayan Zankari halkının inanışında yeryüzü tanrısının adıdır.

Annalia tu-Bari Samba’nın karısı olan Gana prensesinin adıdır.

Anoçi, Anokhi Aşanti halkının inanışında bir büyücünün adıdır.

Anyievo Togo’da yaşayan Eve halkının inanışında dev bir yılanın adıdır.

Anyi-mavu-vo Hua halkının inanışında yeryüzü tanrılarına verilen isimdir.

Anyigba Eve halkının inanışında bir yeryüzün tanrısının adıdır.

Aondo Nijerya halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Apap Doğu Afrika’da halklarının inanışında (özellikle Uganda civarı) yaratıcı tanrı adıdır.

Arava Doğu Afrika’da tapınılan ay tanrıçasının adı olup, Tororut ile Seta’nın kızıdır.

Arebati Zaire Pigmeleri’nin inanışında ay ve gökyüzü tanrısının adı olup insanı çamurdan yaratmıştır. Çamuru deri ile kaplamış içine kan doldurmuş ardından hayatı bahşetmiştir.

Arişi Savahili halkının inanışında Tanrı tahtı Kurusi’nin üzerine bu barınağı inşa etmiştir.

Asa, Mvatuangi, Mulungu, Mumbi Kenya’da yaşayan Akamba halkının inanışında en büyük ve merhametli tanrının adı olup ‘baba’ anlamındadır. İnsanları teselli eder ve onların yiyecek bulmasına yardım eder, ‘Yaratığım insanları seversem gelişirler, reddedersem ölürler’ diye düşünür.

Asa Ase Aşanti halkının en eski tanrılarından birisinin adıdır.

Asamanfo Aka halkının ölülerin ruhlarına verdiği isimdir.

Asase Ya Gana’nın güneyi ile Togo ve Fildişi Sahili’nin komşu bölgelerinde yaşayan Aşanti halkının inanışında yeryüzü ve verimlilik tanrıçasıdır. Her şeyi bilen yaratıcı gök tanrı Nyame’nin eşi ve tüm diğer tanrıların anasıdır.

Asia Pan’ın annesi olan Güne yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Asis 1. Pokot halkının inanışında güneş tanrısının adı olup, Tororut’un kardeşidir.

2. Kenya’da yaşayan Nandi halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır. Komşu Dorobo halkı tarafından ise Asisia olarak adlandırılmaktadır.

Asobi Merkez Batı Afrika’da bulunan Kongo’da yaşayan Wabendu kabilesinin en önemli tanrısının adıdır.

Asogve Dahomeyli rahiplerin tanrıları çağırmak için kullandığı çıngırağın adıdır.

Astar MS 3-5. Yüzyılara ait Etiyopya yazıtlarında bahsi geçen bir gökyüzü tanrısının adı olup, Arap tanrısı Attar ile ilişkili olabilir.

Aşiakle Gana’da bolluk ve deniz tanrıçası olup, Nai’nin kardeşidir.

Aşila Nijerya’da yaşayan Kambari halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Aşivanni Zuni halkının inanışında 14 kişiden oluşan yağmur büyücülerinin adıdır (çoğul: Aşivini).

Atai Nijerya’da Efik halkının yaratıcı tanrısı Abassi’nin eşidir. Bkz. Abassi

Atalanga Efer halkının inanışında yaratıcı tanrı olup, kız kardeşi Sa ile kaçmış kimi siyah kimi beyaz hepsi farklı diller konuşan yedisi kız yedisi erkek on yedi çocukları olmuştur.

Ataokoloinona Madagaskar adasının yerli halkı olan Malgaşların inancında yaratıcı tanrı Ndriananahari’nin oğludur.

Atete Etiyopya’da tapınılan bir bereket tanrıçasının adıdır.

Avrikiti Fon halkının inanışında balıkçıların koruyucu tanrısıdır.

Ayaba Fon halkının inanışında Loko’nun kardeşi olan kalp tanrıçasının adıdır.

Ayana Etiyopya’nın koruyucu ruhlarının adıdır.

Ayida-Veddo, Aida-Vedo, Aido Kuedo Benin ve Haiti adası halklarının inanışında Voodoo inancının en önemli tanrısı Damballah-Vedo’nun yılan biçimindeki tanrıça eşi olup gökkuşağı tanrıçası olarak da bilinir. Yılan tanrıça, Afrika, Okyanusya, Orta ve Güney Amerika folklorunda ortak motiftir. Kocası su kaynakları ve nehirlerin tanrısı Damballa ise Afrika’da Mavu adıyla bilinen tanrıdır.

Aziza Benin halkının inanışında yardımsever perilere verilen isimdir. Ormanda yaşar avcıların başarısı için büyü yapar, insanlara pratik ve ruhani bilgiler öğretirler.

Azizan Dahomey halkının inanışında iyiliksever orman ruhlarının adıdır

Ba Maguje Hausa halkının inanışında insanları sarhoş olmaya özendiren bir ruhun adıdır.

Ba Toye Hausa halkının inanışına yangınlara sebep olan bir ruhun adıdır.

Baatsi Kongo’da yaşayan Efe halkının inanışında, tanrının, ayın yardımıyla kilden yoğurarak, üzerine deri geçirip içine kan doldurarak yarattığı ilk insanın adıdır. Tanrı, Baatsi ve çocuklarına yeryüzündeki tüm ağaçlardan yiyecek toplayabileceklerini ama Tahu ağacının yasak olduğunu bildirmiştir. Hamile olan karısı bir gün yasak ağacın meyvesını yemek istediğini bildirmiş, Baatsi önce kabul etmemekle birlikte karısının arzusuna uymuş ve ağaçtan bir meyve koparttıktan sonra, kabuğunu soyarak karısına vermiştir. Bu olayı ay görüp tanrıya haber verince Tanrı da ceza olarak insanoğlunu ölümlü yapmıştır.

Babalorişa Yoruba tanrısı Vorunmila’nın rahiplerine verilen isimdir.

Babinga Mandva halkının kralı, Nyavirezi’nın ikinci kocası ve Ryangombe’nin babasının adıdır.

Badimo Tsvana halkının inanışında tanrı Modimo ile iletişim kurabilen insanlara verilen isimdir.

Bagba Bulut ve yağmuru kontrol eden bir ruhun adıdır.

Bakaks Kuzey Afrika’da yaşayan Berberi halkının inancında, önünde kurban törenleri yapılan bir mağarada oturduğuna inanılan bir tanrının adıdır.

Balungvana Baronga halkının inanışında gök tanrının adıdır.

Banga Kuzey Zaire’de Ubangi nehri civarında yaşayan Ngbandi halkının inanışında tatlı su tanrısının adıdır.

Bavai Nijerya’da yaşayan Çavai halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Bedimo Kamerun’da vahşi hayvanlar tarafından taşındığı düşünülen ata ruhlarına verilen isimdir.

Behanzin Benin’de saygı gösterilen bir balık tanrının adıdır.

Belli Paarao Batı Afrika’da ataların ruhlarıyla birleşmeyi amaçlayan bir dini törenin adı olup, ölüm ve tekrar dirilme temalarını içermektedir.

Bia Gana, Togo ve Fildişi Sahili’nde yaşayan Ashanti halkının inanışında bir tanrı adı olup, tanrı Nyame ile tanrıça Asase Ya’nın oğludur.

Bida Wagadoo’nun koruyucu olan bir ejderhanın adıdır.

Bigirimana İmana’nın adlarından birisi olup, ‘her şeyin sahibi’ anlamına gelmektedir.

Binego Ryangombe’nin oğlu, Ruganzu’nun oğlu olduğuna inanılan kötü bir ruhun adıdır.

Binon Serou Dogon halkının 8 efsanevi atasından yedincisinin adıdır.

Bo Eve halkının inanışında bir koruyucu tanrının adıdır.

Bokero Yılan tanrı Koleo’nun verdiği ve insana silah işlememesini engelleyen bir içeceği insanlara dağıtan Tanzanyalı bir büyücünün adıdır.

Bokonon Dahomey’de İfa rahiplerine verilen isimdir.

Bomazi Kongo’da yaşayan Buşongo halkının inanışında atalara ilişkin bir tanrının adıdır.

Bonkhor Antik Çağ’da Tunus’ta yaşayan Berberi halkının inanışında bir tanrının adı olup, Roma tanrısı Jüpiter’in karşılığı olmalıdır.

Borebore Onyankopon’un adlarından birisi olup ‘yaratıcı’ anlamına gelmektedir.

Brekyirihunuade Gana’da yaşayan Akan halkının inanışında ‘her şeyi bilen ve gören’ anlamına gelen yaratıcı tanrının adıdır.

Buadza Batı Afrika halklarının inanışında bir rüzgâr tanrısının adıdır.

Bugimamua Uganda halkının inanışında yeryüzü ile cennetin birbirine kavuştuğu sınırın adıdır.

Buk Sudan halkının inanışında bir nehir tanrısının adıdır.

Buku Batı Afrika’da gök tanrının adıdır.

Bulanda Kral Nkongolo’nun kız kardeşi, Mateba’nin ikizidir.

Bumba Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (eski adı Zaire) yaşayan Boşongo halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır. Efsaneye göre başlangıçta sadece karanlık ve su varken, Bumba mide ağrısından kıvrandıktan sonra sırasıyla önce güneş, ay ve yeryüzünü, ardından bitki ve hayvan tüm canlıları en son ise insanları kusmuş ve hayat başlamıştır. Bumba aynı zamanda Buşmen halkının kullandığı bir tılsımın da adıdır.

Bundu Mende halkının ataları tasvir eden tören maskelerinden birisi olup, özellikler gençlerin topluma kabul törenlerinde kullanılmaktadır.

Burju Alamasi Parıldayan dağın tepesinde yeraldığına inanılan elmas evin adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü M-N

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 23 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Maasseh Bereskhith Sözlü gelenekte mistik yaradılış hikâyelerinden köken alan gizli bir öğretinin adıdır.

Maasseh Merkabah Gizli bir öğretinin adı olup, Hezekiel kitabının 1. bölümünden köken almaktadır.

Maggid 1. Gezgin Yahudi vaizlerin adıdır.

2. Yahudi mistiklerin trans halindeyken iletişim kurdukları bir ruhun adıdır.

Maimonides, Haham Moşe Ben 1135-1204. Ortaçağın en önemli filozoflarından birisi olup, Yahudi kanunları üzerine ünlü çalışması ‘Güçlü El’ kitabının dışında ‘Moreh Nevuçim’, ‘Yod-Gimmel İkarim’ adlı eserlerin de yazarıdır.

Majara, Haham Moşe 16. yüzyılda Safed şehrinde (İsrail) yaşamış bir kabalacının adıdır.

Malakhi Eski Ahit’te adı geçen bir peygamber’in ve Eski Ahit’in 12 bölümünden sonuncusunun adıdır. İbranice ‘Habercim’ anlamındadır. Kitabın bu bölümünde Baptist John ve Hz. İsa’nın geleceği bildirilmektedir.

Malkuth On Sefirot’un en altındakinin adıdır.

Mammon İbranice ‘para’ anlamına gelen kelime Yahudi geleneğinde maddi zenginliğin kişileştirilmiş formu olup Yeni Ahit’te de aynı anlamda kayıtlıdır (Luka 16: 9-11).

Maror Pesah zamanı yenilen acı otların adı olup, İbranice ‘acı’ kelimesiyle ilişkilidir. Acı tad Mısırdaki kölelik dönemini temsil etmektedir.

Marranos İspanya ve Portekiz’de Ortaçağ’da zorla Hıristiyan yapılan ama samimi olmadıklarına ve inançlarını gizlice sürdürdüklerine inanılan Yahudiler için kullanılan aşalağıyıcı terim olup, İspanyolca ‘domuz’ anlamına gelmektedir.

Masseben Kutsal tapınaklarda bulunan dikilitaş ve sütunların adıdır.

Mastema Jubileler kitabında iblisler kralı şeytan için kullanılan terimdir.

Maşora Tevrat’ın metin kısmının adı olup büyük ve küçük olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Matteh, Matte Elohim İbranice Matteh ‘asa, sopa’ Matte Elohim ‘Tanrı’nın asası’ anlamına gelmekte olup, Hz. Musa ve Harun’a tanrı tarafından verilen mucize gerçekleştirebilme gücü için kullanılmaktadır. Kelime Eski Mısır dilindeki madew (kraliyet asası) kelimesiyle ilişkili olmalıdır.

Matzah Yahudilerin Mısırdan sürülüp köleliklerinin sona erdiği günü kutlamak için yaptıkları düz ve ince mayasız ekmeğin adıdır.

Mazikeen İstediği şekle girebilen kanatlı küçük yaratıkların adıdır.

Mazzik, Ruakh Hara, Malakh Maşkhit, Sheid İnsanlığa kin güden kötü ruhlara verilen isimdir (Levililer 16: 10; I. Samuel 16:14-16).

M’khayyei Metim Ölülerin yeniden dirilip hayat bulması doktrininin adı olup, ilk olarak Eski Ahit’te Danyal kitabında bahsi geçmektedir.

Melchizedek, Melchisedech Eski Ahit’te Hz. İbrahim’in saygı gösterdiği bir Salem kralının adıdır (Tekvin 14: 18-20)

Mella Fas şehirlerinde Yahudi mahallelerine verilen isimdir.

Menachem, Azarya von Fano 17. yüzyılda yaşamış İtalyan bir kabalistin adıdır.

Menorah Yahudi halkının en eski sembollerinden birisi kabul edilen yedi veya dokuz

kollu büyük bir şamdanın adı olup, Hz. Musa’nın tanıklığında (Eski Ahit, Çıkış) ateş almasına karşın bitip tükenmeyen bir çalılığı sembolize etmektedir. Hanukiah adı da verilen 9 kollu bu şamdanlarla birlikte her sinagogda bulunmakta özellikle Hanukkah adlı Yahudi festivalinde kullanılmaktadır.

Merkavah, Merkaba Tanrıların kullandığı savaş arabalarına verilen isim (Hezekiel 1: 4-26) olup cenneti bekleyen dört melek (Kherub) tarafından çekilmektedir. Her meleğin dört kanadı ve dört yüzü vardır (insan, aslan, öküz, kartal)

Ezoterik düşüncede merkaba bir boyutlararası seyahat aracı olarak görülmektedir. Salem kralı Drunvalo Melchizedek merkabayı dört yüzlü bir yıldız olarak tanımlamıştır.

Meşe Ağacı Tanrı, Nuh peygambere gemisini meşe ağacından yapmasını emretmiştir.

Meşe ağacı neredeyse tüm eski kültürlerde kutsal kabul edilmekte,  Eski Yunan’da Zeus, Mezopotamya’da Baal, İskandinavya’da Thor ile ilişkilendirilmekte, Kuzey Amerika Yerlileri, Keltler, Yahudiler ve daha pek çok halk tarafından saygı görmekteydi.

Bkz. Badjak, Balmung, Berrok, Daronvy, Druid, Gernikako Arbola, İrminsul, Kara Annis, Koca Meşe, Koşçei, Mandylas, Perun, Philemon, Roblon, Robur, Roikos, Yeşil Adam, Thor’un Meşesi, Zinez

Meşa Stele, Moabite Stone, Meşa Taşı MÖ 9. yüzyılda Moab (Ölü Deniz’in doğusu, bugünkü Ürdün merkezinin batısı) kralı Meşa’nın (Eski Ahit: 2 Krallar 3:4) tanrı Khemoş’a minnettarlık için diktirdiği siyah bazalt taşın adıdır.

124 cm yüksekliğinde 71 cm genişliğinde ve tepe kısmında yuvarlak olan taş Ağustos 1868’de Dibon (bugünkü Dhiban-Ürdün) yakınlarında F. A. Klein adlı bir Alman misyoner tarafından bulunmuş olup, bugün Louvre Müzesi’nde saklanmaktadır.

Meşa Stele, Moabite Stone, Meşa Taşı içeriği:

Tanrı Khemoş’un gazabıyla Moab, İsrail kralı Omri (MÖ 876-869 veya 884 872) tarafından fethedilir. Mesha Omri’nin oğluna karşı askeri üstünlük sağlar. Kamu binaları yaptırır, kaleleri güçlendirir, su depoları ve bir saray yaptırır. Horonaim’e karşı savaşa girişir.

Metatron En önemli meleğin adı olup, Tanrı ile insanlar arasında arabulucu ve cennete özgü sırların koruyucusudur.

Methuselah Eski Ahit’te bahsi geçen en yaşlı insanın adı olup, 969 yaşında ölmüştür (Tekvin 5: 27).

Mezamir Zebur’da yer alan dualara verilen isimdir.

Mezuza Yahudi evlerinde kapı pervazına asılan Tevrat’tan alıntı iki ayetin yazılı olduğu parşömenin adı olup muhafaza içinde saklanmaktadır.

Midoth Yüce dünyaların ölçü ve özelliklerine verilen isimdir.

Midraş İbranice dini metinlerine Yahudi din alimleri tarafından yapılan yorumların adıdır. Halahik (yasal) ve Aggadik (yasal olmayan) olmak üzere iki ayrı konuda yazılmış Midraş’lar (çoğul formu Midraşim) bulunmaktadır.

Klasik Çalışmalar:

A- Tannaitik:

1. Mekhilta: Eski Ahit’in ikinci kitabı Çıkış’ın yorumlarını içeren çalışmanın iki versiyonu vardır: Mekhilta de Rabbi İşmael, Mekhilta de Rabbi Simeon ben Yohai.
2. Sifra: Eski Ahit’in üçüncü kitabı Leviticus’un yorumlarını içerir.
3. Sifre: Eski Ahit’in dördüncü kitabı Numbers (Sayılar) ve beşinci kitabı Deuteronomy’nin yorumlarını içerir.
4. Sifre Zutta: Eski Ahit’in dördüncü kitabı Numbers’ın (Sayılar) yorumlarını içerir.

B-Talmud Sonrası:

1. Midraş Kohelet: Ekklesiastes’in yorumlarını içerir (MS. 9. yüzyıl)
2. Midraş Esther: Esther/Ketuvim’in yorumlarını içerir (MS 940)
3. Pesikta: Pentateukhal üzerine yorumları içerir (MS 8. yüzyıl)
4. Pirke Rabbi Eliezer: Pentateukhal üzerine yorumları içerir (MS 8.yüzyıl)
5. Tankhuma/Yelammedenu: Pentateukhal üzerine yorumları içerir (MS 9. yüzyıl)
6. Midraş Şemuel: I ve II. Samuel’in yorumlarını içerir.
7. Midraş Tehillim: Psalm’ların yorumlarını içerir.
8. Midraş Mişle: Eski Ahit’in Proverbs kitabının yorumlarını içerir.
9. Seder Olam Rabbah: Evrenin yaradılışından Kudüs’teki 2. tapınağın inşasına kadar geçen zamanı anlatır.
10. Yalkut Şimoni: (MS 13. yüzyıl)
11. Tanna Devei Eliyahu

Midraş Hane’elam Haham Şimon Bar Yoçai’nin sözleri ve öğrencileriyle diyaloglarını içeren bir koleksiyonun adıdır.

Midraş Rabbah Değişik tarihlerde, değişik yazarlar tarafından Eski Ahit’in çeşitli bölümleri üzerine yazılmış yorumları içeren bir çalışmanın adıdır.

Mikah, Mikha MÖ 750-698 ta-rihleri arasında yaşadığı sanılan, Samari ve Kudüs’ün yıkılacağı kehanetinde bulunan altıncı önemsiz peygamberin adıdır.

Mikaiah Eski Ahit’te adı geçen bir peygamber adıdır (1 Krallar 22:8-28).

Mikâil  Eski Ahit’te İsrail ülkesinin koruyucusu olarak anılan baş meleğin adıdır (Danyal 10: 13-21, 12: 1).

Mikve Kadınların adet kanamalarının ardından dini geleneğin bir gereği olarak banyo yaptıkları havuzun adıdır. 800 litrelik yağmur suyu havuzu olan mikveler sadece yıkanmak için değil aynı zamanda ilk defa kullanılacak kap kacağın da arındırılma ayinlerinde kullanılır.

Minyan Toplu ibadet yapabilmek için gerekli olan asgari erkek Yahudi (13 yaşından büyük) sayısıdır.

Miryam Musa peygamberi firavunun ölüm emrinden kurtarmak için bir sepet için Nil nehrine bırakan ablasının adıdır.

Misnagdim Doğu Avrupa’da bulunan ve Hasidizm’e karşı olan Yahudi grupların adı olup, İbranice ‘karşıt’ anlamına gelmektedir.

Mişnah, Mişna MS 3. yüzyılda Yehudah haNasi tarafından kaleme alınan ve Talmud’un bir bölümünü oluşturan 63 bölümlük Yahudi sözlü kanunlarının adı olup, İbranice şana (bellemek) kelimesiyle ilişkilidir. Mişnah genellikle iki hahamın sorulu cevabı diyalogundan oluşmakta olup, soru sorana ‘makşan’ cevaplayana ise ‘tartzan’ denilmektedir. Mişnah, ‘sedarim’ adı verilen 6 bölümden oluşmakta olup, bunlarında her biri 7-12 alt bölüme ayrılmaktadır:

1. Zeraim ‘Tohumlar’. 11 bölümdür. Tarımla kanunları, Kohen, Levi, Fakir ve Hastaların payları ile ilgilidir.
2. Moed ‘Kutsal Günler’. 12 bölümdür. Yahudi Takvimi, Bayramlar ve bunlarla ilgili hükümler ile ilgilidir.
3. Naşim ‘Kadınlar’. 7 bölümdür. Evlenme, boşanma kadın erkek ilişkileri ve Nazirlik ile ilgili hükümler ile ilgilidir.
4. Nezikin ‘Zararlar’. 10 bölümdür. Yahudi Ceza ve Medeni Hukuku ve Mahkemeler ile ilgilidir.
5. Kodşim ‘Kutsal Şeyler’. 11 bölümdür. Tapınak’daki kurban törenleri ve yenmesi yasak ve mübah olan yiyecekler ile ilgilidir.
6. Taharot ‘Temizlik, Arılık’. 12 bölümdür. Arınma uygulama ve kanunlarını ile ilgilidir.

Mizbe’ah İbranice ‘Öldürmek’ kelimesinden türemiş olup, Eski Ahit’te topraktan (Çıkış 20:24) veya yontulmamış taştan (Çıkış 20:25) yapılan sunakların adı olarak geçmektedir.

Eski Ahit’e göre ilk altar Hz. Nuh tarafından dikilmiş olup (Tekvin 8:20) ardından İbrahim (Genesis 12:7; 13:4; 22:9), İshak (Tekvin 26:25), Yakup (Tekvin 33:20; 35:1, 3) ve Musa (Çıkış 17:15) tarafından başka sunaklar dikilmiştir.

Moab Ölüdeniz civarında, Edom sınırlarında kurulmuş eski bir krallığın adıdır.

Moloh, Molekh Antik Kenan halkının güneş tanrısının adı olup, bazı yazarlarca Sümer tanrısı Baal ile özdeşleştirilmesine karşın boğa başlı tasvir edilen Moloh tamamen kötüdür. MÖ 8-6 yüzyıllar arasında Hinnom vadisinde (Kudüs’ün güneydoğusunda) İsrailli ailenin doğan ilk çocuğu bu tanrıya kurban edilmekteydi. Kartacalılarda da rastlanılan bu adette amaç güneş tanrısına güneşin ateşinin gücünü arttırabilmesi için destek olmaktı. Bazı kaynaklara göre ise adı Eski Ahitte de geçen Molokh bir tanrı olmayıp sadece bahsi geçen kurban töreninin adıdır.

Mordekai Eski Ahit’te Esther’in amcası ve babasının ölümünden sonra koruyucusudur. Mordekai, ‘Marduk’un hizmetçisi’ anlamına gelmektedir.

Moşav İsrail’de kooperatif yerleşmelerinin adıdır.

Mot Antik Kenan halkının ölüm ve kuraklık tanrısının adı olup, Baal’ın baş düşmanıdır.

Musa, Moşe İsrail halkını Mısır’da firavunun zulmünden kurtaran peygamberin adı

olup, Levi kabilesinden Amram’ın oğlu, Harun’un kardeşidir. Mısır’da doğan ve kendisine Tevrat indirilen (MÖ 1571?) Musa, Kızıldeniz’i asasını kullanarak ikiye ayırarak İsrailoğullarını Mısır’dan çıkararak Filistin’e getirmiş, 120 yıl yaşadıktan sonra Nebo’da ölmüştür.

Eski Ahit’e göre firavun Tutankhamon rüyasında o yıl doğan bir erkek çocuğun kendisini tahttan indireceğini görünce, yeni doğmuş ve yıl boyunca doğacak çocukların öldürülmesi emrini vermiştir. Bebeğini ölümden kurtaran bir kadın onu bir sandığın içinde Nil nehrine bırakmış, firavunun hizmetkârları ve karısı çocuğu bulup evlat edinmişlerdir. Musa, genç yaşta cinayet işleyip kaçtığı çölde peygamber olduğunu öğrenmiş, halkını Mısır esaretinden kurtarıp Kenan ülkesine götürme görevini üstlenmiştir. Yolculuğuna firavunun izin vermesi için Tanrı Mısır’a on felaket göndermiş, Musa halkıyla birlikte Kızıldeniz’i aşarak kırk yıl süren bir yolculuğa çıkmıştır.

Musa’nın Asası Musa’nın kayınbabası Yetro, Firavun’un sarayında bulduğu Yusuf’un asasını alıp bahçesine gömmüş, bahçede toprağa kök salan asayı kimse sökmeyi becerememiştir. Firavun’un sarayından kaçıp Yetro’ya sığınan Musa, asanın Tanrı’nın Âdem’e verdiği asa olduğunu anlayınca kolaylıkla yerinden sökmüş, böylece ilk mucizesini gerçekleştirmiştir. Musa’nın asasını kök saldığı topraktan sökerek peygamber olduğunu ispatlaması ile Kelt Mitolojisinde Kral Arthur’un kılıcı excaliburu saplandığı kayadan çıkararak kral olduğunu ispatlaması temaları arasındaki benzerlik dikkat çekicidir.

Musevilik Musa peygamberin kurucusu olmasına atfen Yahudi dinine verilen isimdir. Bkz. Yahudilik

Mussar Yahudi ahlakını yapılandıran kabalistik yazının adıdır.

Mussar Hareketi 19. yüzyılda Doğu Avrupa Yahudilerince (özellikle Litvanya’da) başlatılan kültürel, ahlaki ve eğitime yörenlik düzenlemelerin adıdır.

Nabot İsrail kralı Ahab’ın üzüm bağını elde etmek için öldürdüğü bir köylünün adı olup, İlya peygamber bu yüzden krallığın yıkılacağı kehanetinde bulunmuştur.

Nachmanides 1195-1270. Aristotelesçiliğin aleyhtarı olan İspanyol bir kabalistin adıdır.

Nadab Eski Ahit’te babası Jerobam’ın ardından iki yıllığına İsrail kralı olduğu, generallerinden Baaşa tarafından bir suikast sonucu öldürüldüğü yazmaktadır (1 Krallar 14-15)

Nahum Önemsiz peygamberlerin yedincisinin adı olup, Eski Ahit’in kendi adıyla anılan 7. kitabında sürgün olduğu Asur başkenti Nineveh’in düşüşünü anlatmaktadır. MÖ 726-698 tarihleri arasında peygamberlik yaptığı sanılmaktadır.

Nathan Davut ile Süleyman peygamberler zamanında yaşamış bir peygamberin adıdır. Davut’u Uriah kralının karısı Bathşeba ile zina yapmakla suçlamıştır. (2. Samuel 7:2-17, 12:1-25).

Nebaioth Eski Ahit’te İsmail’in oğlu olarak adı geçmektedir. 8Tekvin 25: 12-16)

Nehemiah İran kralı I. Artakseres’in esaretinden kurtulduktan sonra MÖ 5. yüzyılın ortalarında Kudüs’ün tekrar inşasına liderlik eden kişi olup, Eski Ahit’te (16. kitap) bahsi geçmektedir.

Nephilim, Nefilim Sami dilindeki ‘NFL’den kökünü alan Nefilim kelimesi ‘aşağı, yani dünyaya atılmak’ anlamına gelmektedir. Bazı erken dönem Yahudi bilginlerin eserleri cennetten atılmış ve dünyada bulunan bu ilahî varlıklardan söz etmektedirler. Eski Ahit’te (Tekvin 6:4) adları geçmekte olup, Nuh tufanından önce yeryüzünde bulunan bu ‘Tanrı oğulları’nın ‘insan kızları’yla evlenmeleri sonucunda güçlü ve kahraman bir ırk meydana gelmiştir.

Ner Tamid Her sinagogda Tevratın bulunduğu kabinde yakılan ateşin adı olup, İbranice ‘sonsuz alev’ anlamına gelmektedir.

Neşama Kabalistlerin üst benlik için kullandığı terimdir.

Netsah Kabala ağacının yedinci sefirotunun adıdır.

Nibhaz Eski Ahit’te adı geçen (2 Krallar 17:31) bir putun olup, muhtemelen Zabialıların köpek formunda tasvir ettiği iblistir.

Nikodemus Sanhedrin halkından bir Pharisee olup Yeni Ahit’te (Yuhanna 3: 1-21) İsa peygamberin öğretisi hakkında bilgi sahibi olmak için gece ziyaretine geldiği yazmaktadır.

Nisrok Eski Ahit’te (2. Krallar 19:37, Yeşeya 37: 38) adı geçen bir Asur tanrısının adı olup, Sennakherib tapınağında ona ibadet edilmekteydi.

Nişan Geleneksel toplumda nişan evlilik kadar ciddi bir kurum olup, karı-koca gözüyle bakılan nişanlıların ayrılmasına boşanma gözüyle bakılmaktaydı.

Nuh [Yahudilik, Hıristiyanlık] Methuselah’ın torunu ve Lameç’in oğlu olup, tüm

dünyayı kaplayacak bir sel tufanından ailesini ve tüm hayvanlardan birer çifti inşa ettiği gemiye toplayarak kurtarmıştır. Nuh’un hikâyesi Eski Ahit ve Kur’ân da anlatılmaktadır.

Eski Ahit’e göre 500 yıl yaşamış, Şem, Ham ve Yafes adlarında (Tekvin 5:32) üç çocuğu olmuştur. Nuh’un karısının adı standart İncil’de geçmemekle birlikte Yahudi geleneğinde Emzara (Jübile kitabı) ve Naamah (Yaşer kitabı) adları kayıtlıdır.

Eski Ahit’e göre insanların ahlakı günden güne bozulunca tanrı bir sel baskınıyla insanlığı yok etmeye karar verir (Tekvin 6:7) ve Nuh ile bir anlaşma yaparak ona bir gemi inşa etmesini buyurur (Tekvin 6:14-16).

Kur’ân-ı Kerim’de da Nuh’tan peygamber olarak bahsedilmekle birlikte Eski Ahit’te anlatılan tufan felaketinden önemli bir farkı içermektedir: Eski Ahit’e göre tufan tüm dünyayı etkilemişken, Kur’ân da lokal bir felakettir ve sadece Nuh’un halkını etkilemiştir.

Nuh’un Gemisi Eski Ahit’te (Tekvin 6-9) Sel tufanı öncesinde tanrının emriyle Nuh’un inşa ettiği devasa büyüklükte geminin adı olup, tufan sırasında ailesinin yanı sıra her cinsten hayvandan birer çifti barındıracaktır. Gemi, İbranice ‘gōp̱er’ adı verilen ve anlamı açık olmayan bir ağaç türünden yapılmıştır. Katranla kaplanan gemi 300 kubit boyunda, 50 kubit genişliğinde ve 30 kubit yüksekliğindedir. Bu durumda bahsi geçen antik ölçü birimi eğer Mısır kubiti ise gemi 129-165 m uzunluk, 21.5-27 m genişlik, 12.9-16.5 m yükseklik ölçülerinde eğer Sümer kubiti ise 155.2 m uzunluk, 25.9 m genişlik, 15.5 m yükseklik ölçülerindedir.

Bkz. Tufan

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü İ-L

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 18 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

İbbur Ruhun göçünün üçüncü formudur. Bkz. Dybbuk

İbn Gaon, Şem Tov Bin Avraham 14. yüzyılda yaşamış İspanyol kabalistin adı olup ‘Kudret Kalesi’ ve ‘İyi İtibar İlacı’ adlı eserlerin yazarıdır.

İbn-i Habib, Ya’akov Ben Şlomo Talmud yorumlarıyla tanınan İspanyol Yahudi’si ünlü bir kabalacının adı olup Selanik’e sürülenler arasındadır.

İbn-i Vakkar, Yusuf Bin Avraham 14. yüzyılda yaşamış Toledolu kabalistin adıdır.

İdra Rabba İbranice ‘Büyük Toplantı’ anlamına gelen kelime Haham Şimon Bar Yoçai, Haham Elazar ve Haham Şimon’un sekiz kabalacı öğrencisinin tarihi toplantısının adıdır.

İdra Şuta Haham Şimon Bar Yoçai’nin ölüm günü için kullanılan bir terim olup İbranice ‘Küçük Toplantı’ anlamına gelmektedir.

İmlik Hz. Nuh’un büyük oğlu Şem’in oğlu ve Amalek/Amalikah halkının atasıdır.

İncil Yeni Ahit kesinlikle kabul edilmemektedir.

Bkz. Çingene İncili

İncir Âdem ve Havva’nın yemesinin yasak edildiği meyvenin adıdır.

İnsanoğlu Eski Ahit’te (Danyal, 7.13) Mesih anlamında kullanılmıştır.

İrin Eski Ahit’te Danyal’ın kitabında adı geçen bir bekçi meleğin adı olup Anglosakson dillerine Watcher ‘bekçi’ adıyla girmiştir.

< İbranice irin ‘Uyanık/tetikte olanlar’

İsaac Eski Ahit’te adı geçen Abraham (İbrahim) ile Sarah’ın oğlu olup ikinci kabile reisinin adıdır.

İsaiah Eski Ahit’te adı geçen bir peygamberin (MÖ 8. yüzyıl) adı olup ilk büyük Yahudi peygamberidir.

İshak Babası İbrahim peygamber tarafından kurban edileceği sırada gökten yerine kurban edilmesi için koç indirilen bir Yahudi peygamberinin adıdır.

İsrail İbranice ‘Tanrı’ya karşı savaşan’ anlamına gelen sözcük Yakup peygamberin lâkabıdır.

İsrailoğulları Hz. Yakup’un ‘İsrail’ lâkabına atfen Yahudiler kendilerini bu adla tanımlamaktadır.

İşaya MÖ 8.yüzyılda yaşamış bir Yahudi peygamberinin adıdır.

İşmael, Haham bin Elişa MS 2. yüzyılda yaşamış bir kabalistin adı olup ‘Bahaitha de Rabbi İşmael’ adlı eserin yazarıdır.

Jaçin, Yakin, Jaçim Süleyman Tapınağı’nın girişindeki sütunlardan birisinin adı olup (Diğeri ‘Boaz’), İbranice ‘kesinlik, sağlamlık’ anlamına gelmektedir.

Japhet, Japheth, Ja pheth, Yepheth, Yafes Nuh’un üçüncü oğlunun adı olup, dünyanın kuzey bölümünde yaşayan halkların (Medler, İonialılar…) atasıdır.

Jellinek, Adolphe 1821-1893. Talmud ve Kabala üzerinde çalışmış ‘Kleine Schriften zur Kabala’ adlı eserin yazarı olan Avusturyalı hahamın adıdır.

Jeremiah Eski Ahit’te adı geçen ikinci büyük peygamberin adı olup (MÖ 626-587) Hilkiah’ın oğludur. Josiah, Jehoiakim ve Zedekiah (MÖ 628-586) hanedanlarını görmüş ve Eski Ahit’in 24. kitabını oluşturmuştur.

Joachim Eski Ahit’te Jehoiakim adıyla geçen gerçek adı Eliakim olması muhtemel bir kişi olup Eski İsrail’in 12 kabilesinden Judah’ın kralıdır. MÖ 609-598 tarihleri arasında hüküm sürmüş olmalıdır.

Jokhebed Eski Ahit’e göre Amram’ın karısı ve teyzesi, Kohath’ın kız kardeşi, Harun (Aaron), Musa (Moses) ve Meryem’in (Miriam) annesidir.

Kabala, Kabbala, Kabbalah 1. MÖ 13. yüzyıldan itibaren geliştirildiği sanılan teozofik ve okült geleneğin adıdır.

Nadiren yazıya dökülen Kabala, Tevrat’tan farklı olarak doğrudan aktarılmış Tanrı sözleri değil bilge hahamların düşünce ve yorumlarıdır. Kabalistik gizemciliğin temel düşüncesi Tanrı’nın kendisini yarattıklarından dışlaştırmasıdır ki tüm evren bu şekilde oluşmuştur.

İbranice kabbalah ‘Gelenek’ < kabal ‘Kuşaktan kuşağa devretmek’

İki bölümde ele alınabilir:

1. Sefer Jezirah: Tabiatüstü varlıklarla ilgili bölüm (Maase Merkaba)

2.Sefer Hazzohar: Dünyanın oluşumu ve yaratılış hikâyesi

2. 15. yüzyılda Pico della Mirandola ve Reuchlin’in başlattığı, 17. yüzyıldan itibaren Gülhaç hareketinin sahip çıktığı Hıristiyan inancı ile kabala metinlerinin birleştirilmesi akımının adıdır.
3. [Yahudilik-Lurianik] Luria- İsaac ben Solomon’un (1534-1572) temellerini attığı gnostik okulun adıdır.

Kabil Kabil’in cennette, kardeşi Hâbil’in ise yeryüzünde olduğuna inanılmaktadır.

Kadeş İbranilerin vaat edilen topraklara ulaşmadan önce otuz yıl süreyle konakladıkları yerin adıdır.

Kadeşoth Kenan halkının inanışında bedenlerini tanrı Baal Peor’a adayan fahişelerin adıdır.

Kamael, Camael, Şemuel, Zamael Yedi baş melekten birisi olup Âdem’in Cennet Bahçesi’nden kovulmasında önemli bir rol oynamıştır.

Kamış Bayramı Hasat sonrası yedi gün boyunca bir kamış kulübede hiçbir iş görmeden kutlanılan bayramın adı, Mısır’dan çıkıp çölü geçmelerinin anısını yaşatmak için kutlanmaktadır.

Kan iftirası Yahudilerin matza (matzot) hazırlarken insan kanı kullandıklarına dair Ortaçağ’ a özgü bir suçlamanın adıdır.

Kaos, Tohu, Tahum, Tohu va Evrenin yaratılmadan önce içinde bulunduğu durumun adıdır.

Kaplan, Aryeh Kaplan 1935-1983. Kabalist bir yazarın adı olup, ‘Meditasyon ve Kabala’, ‘Meditasyon ve İncil’, ‘Sefer Yetsirah’ adlı kitapların yazmıştır.

Kapparah kurban edilen hayvanın adı olup, ‘Arapça kefaret’ kelimesi ile benzerliği dikkat çekicidir.

Karaîlik Rabbani geleneği reddedip sadece Tevrat’ı kutsal kabul eden dini akımın adıdır.

Karga Uğursuz bir sembol olarak algılanan bir hayvan olduğundan Kudüs tapınağının çatısı kargaları uzak tutmak için çivilerle kaplanmıştır.

Karmel Dağı Kuzeybatı İsrail’de, kuzeydoğu yamaçlarında Haifa şehrinin kurulu olduğu bir dağın adı olup eski Ahit’te kutsal kabul edilen bir mekân olarak bahsi geçmektedir (I. Krallar 27:30).

Kassiel Ölü krallara eşlik eden yalnızlık ve gözyaşıyla özdeşleştirilen bir meleğin adıdır.

Kaşrut, Kaşruth Yahudi dini kurallarına göre yeme-içme alışkanlıklarını düzenleme işidir.

Kavvana Yahudi mistizminde kalbin tanrıyla birleşme isteğinin adı olup, İbranice ‘sadakat’ anlamına gelmektedir. Hasidiklerin en önemli erdemlerinden birisi olup dua ederken, kişi önceden belirlenen Sefirodlara konsantre olmalıdır.

Kedorlaomer Tekvin’de bahsi geçen Elam kralının adı olup, Lut’u esir etmiştir.

Kedem Kabala’ya göre en yüksek Sefirot Kether’in adı cennet bahçesinin bulunduğu mekânın adıdır.

< İbranice kedem ‘Öncesi olmayan; kaynak’

Kehilla Ortaçağ’a özgü kendi kendini yöneten Yahudi cemaatlerine verilen isimdir.

Kenan Enoş’un dördüncü oğlunun adı olup, Yeni Ahit’e göre dördüncü peygamberdir.

Keret El’in oğlu, Hurriya’nın eşi, Ellil ile Yasib’in babası olan Sidon kralının adıdır.

Keter En yüksek sefirahın adı olup, İbranice ‘taç’ anlamına gelmektedir.

Ketubba Evililik boyunca erkeğin kadına karşı görevlerinin kaydedildiği yasal anlaşmanın adı olup İbranice ‘belge’ anlamına gelmektedir.

Ketubim Eski Ahit’in üçüncü kitabının adıdır.

Kırk 1. Kutsallığına inanılan bu rakam neredeyse tüm inançlara girmiştir.

• Davut kırk yıl krallık yapmıştır (2. Samuel, 5, 4)
• Tanrı Musa ile konuştuğunda Musa Kırk yaşındadır.
• Nuh sel tufanının kırkıncı gününde tanrıyla anlaşma yapmıştır.
• İsrail kavmine kızan tanrı onları kırk yıl çölde dolaştırmışlardır.
• Eski Ahit’e göre Tanrı yeryüzüne kırk gün kırk gece yağmur yağdırmıştır:

“Yedi gün sonra yeryüzüne kırk gün kırk gece yağmur yağdıracağım. Yarattığım her canlıyı yeryüzünden silip atacağım’ (Yaratılış 7, 4)

Kırmızı  Eski Ahit’te hayat ve gücün sembolüdür.

Kibutz İsrail’de toplu halde yaşanılan çalışma çiftliklerinin adıdır.

Kidduş Şabat günleri ve bayramlarda sinagog ve evlerde düzenlenen törenlerde şarap üzerine söylenilen duanın adıdır.

Kidron Vadisi Filistin’de eski Kudüs’ün doğusunda bulunan bu vadide kıyamet gününde ölülerin dirilip toplanacağına ve ölüleri diriltecek borunun çalınacağına inanılmaktadır.

Kişup İbrani dilinde Kara Büyü anlamına gelen terimin adıdır.

Knorr von Rosenroth, Christian Knorr von Rosenroth 1636-1689. Hıristiyan kabalistin adı olup Kabala’yı Hıristiyan dünyasına tanıtmıştır.

Kordovero, Haham Moşe MS 1522-1570. Pardes Rimmonim ‘Nar Bahçesi’ adlı kitabın yazarı olan bir kabalistin adıdır.

Koşer Dine uygun besin maddeleri ve bu tür besinleri satan kasap ve bakkalların adı olup, ‘helal, makbul’ anlamına gelmektedir.

Kreskas, Çasdai MS 1340-1412. Or Ad-Nai ‘Tanrı’nın Işığı’ adlı kitabın yazarı olan kabalistin adıdır.

Kuades Batı Samilerinde bereket tanrıçasının adıdır.

Kuşiel Kişileri cehennemde cezalandırmakla görevli bir melek olup, adı İbranice ‘Tanrı’nın sertliği’ anlamına gelmektedir.

Kutsal Yasa Tanrının Musa peygambere verdiği, insanların uymakla yükümlendirildiği yasaların adıdır.

Kutsal Yer Kudüs tapınağında yalnız Yahudi kâhinlerin girebildiği özel bölmenin adı olup, tapınak başrahibin bile yılda bir kez girebildiği ‘en kutsal yer’ ile arasında bir perde bulunmaktaydı.

Laban Yakup peygamberin dayısının adı olup, Yehvoa’ya inandığı halde putperest kalmıştır.

Ladino Sefarad Yahudilerinin konuştuğu bir İspanyolca diyalektinin adıdır. temel yapısı 15. yüzyıl İspanyolcası olup, zamanla, zamanla Türkçe, Fransızca, İbranice, Yunanca ve Arapçadan yapılan ödünçlemeler ile zenginleşmiştir.

Lag Laomer MS. 1. yüzyılda gerçekleşen ve haham Rabi Akiva’nın pek çok öğrencisini öldüren bir salgın hastalığın sona erdiği 33. Günü, çeşitli eğlenceler düzenleyerek kutlanılan bayramın adıdır. Omer dönemi verilen ilk 32 gün düğün yapılmaz ve eğlence düzenlenmez.

Lamed Vav, Tzadikim Nistarim 1. İbrani alfabesinde iki harfin adı olup rakamsal olarak 36’yı ifade eder.

2. Dünyanın tüm acı ve sıkıntılarını taşıdığına inanılan, ‘fakir’ ve ‘tanınmayan’ 36 kişinin adı olup, bu kişilerden birisi öldüğünde hemen yerine birisi seçilmektedir. Bkz. Abdal

Leon, Haham Moşe De Ben Şemtov 13. yüzyılda yaşamış ünlü bir kabalistin adı olup, Zohar’ın yazarı olduğu sanılmaktadır.

Levi Eski Ahit’te İsrail’in 12 kabilesinin babası Yakup’un üçüncü oğlunun ve kabilelerden birisinin (Levililer) adıdır.

Leviathan, Leviatan, Livjatan Eki Ahit’te adı geçen (Mezmurlar 74:13-14; Eyüp 41; Yeşaya 27:1), İbranice ‘bükülmüş, sarılmış’ anlamına gelen, kaos döneminden kalma yarı yılan yarı timsah bir su canavarının adıdır. Bazı yorumculara göre tarif edilen balina olsa da, zamanla kıyamet günü ölecek kötülüğün sembolü haline dönüştürülmüştür. Antik Kenan halkının Lotan adıyla bildiği ve Baal tarafından öldürülen yedi başlı dev yılanla ilgili olmalıdır. Terminoloji:

İbranice Leviathan, Standart İbranice Livyatan, Tiberya İbranicesi Livyāṯān.

Lilith Dişi bir gece cininin adı olup, gökyüzünde uçarak boğmak ya da kaçırmak için yeni doğmuş çocuklar aramakta, uyuyan erkeklere musallat olup, sadistçe seks yaparak cin çocuklar doğurmaktadır.

Hieronymus (MS 347-420) Lilith’i çocukları kaçırarak kanlarını içen kadın başlı yılan Lamia ile özdeşleştirmiştir. Efsaneye göre Libya kraliçesi veya prensesi olan Lamia ile aşk yaşayan Zeus’u kıskanan Hera kraliçeyi canavara dönüştürmüş ve çocuklarını öldürmüştür. Lamia’da o günden sonra intikam için başkalarının çocuklarını çalıp öldürmeye başlamıştır.

Orijinal adı Akad dilinde Lilitu ‘rüzgâr’ olup, Lilu adlı bir cin grubuna mensuptur. İbraniceye Lilith fomunda geçmiştir.

Eski Ahit’te Lilitu adı (Yeşaya 34:14) sadece bir defa ve baykuş anlamında kullanılmıştır. Ayrıca Eski Ahit’in ilk kitabında (Tekvin 1:27) Âdem’in kaburga kemiğinden Havva’nın yaratılmasından önce (Tekvin 2:22) bir karısı olduğu ima edilmekte, bazı teologlar Âdem’in ilk karısının Lilith olduğuna inanmaktadırlar.

Sümer panteonundaki aşk, bereket ve savaş tanrıçası İnanna ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.

Liya Yakup peygamberin eşi ve Levi’nin annesinin adıdır.

Lot, Lût 1. Abraham’ın Sodom şehrinde yaşayan yeğeninin olup, Harran’ın oğludur. Tanrı ona hem melekler göndermiş (Tekvin 19:1) hem de yıkılan Sodom’dan kurtarmıştır (Tekvin 19:16).

Lubaviç Hasidizmi Şneur Zalman’ın Tanya adlı kitabına özel bir önem veren New York kökenli bir mezhebin adıdır.

Lulav Sukkat bayram törenlerinde kullanılan palmiye yaprağının adı olup, daha çok bir palmiye yaprağı, iki söğüt filizi, üç Cezayir menekşesi filizi ve etrogdan oluşan yığın anlamında kullanılmaktadır.

Luria, Haham Yitzak Luria 1534-1572. İbbhur ‘Ruh Çoğalması’ öğretisinin sahibi, yandaşları tarafından Mesih’in öncüsü sayılan bir kabalistin adıdır. Ona göre bir ruh geçmiş suçlarının telafi etmek için ya da bir önceki yaşamında örnek teşkil ettiğinden tekrar bedene bürünebilmektedir.

Luz Vücutta bulunan kırılamayan bir kemiğin adı olup, vücudun yeniden dirilmesinde çekirdek görevi yapmaktadır.

Luzzato, Haham Moşe Chaim 1707-1746. Bilgeliğe açılan kapı ve Dürüstlerin yolu adlı kitapların yazarı olan İtalyan kabalistin adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü E-H

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 28 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Edith Lut’un son anda Sodom’dan çıkmaktan vazgeçip geri dönen karısının adı olup Tanrı tarafından tuzdan bir heykele dönüştürülmüştür.

Efod Eski Ahit’in ikinci kitabında (Çıkış 28: 6-8; 39: 2-5) anlatıldığına göre rahiplerin tören sırasında cüppelerinin üzerine taktıkları gövdeye kuşakla bağlanan bir çeşit göğüslüğün adıdır.

Efraimoğulları Sonradan Yahudi halkını oluşturacak 12 kabileden birisinin adıdır.

Ehud Eski Ahit’in yedinci kitabında Benyaminoğullarından Gera’nın oğlu olarak adı geçmektedir (Yargıçlar 3: 12-4: 1)

Eibenschütz, Jonathan MS 1690-1764. Hamburglu haham, kabalist ve Sabetaycının adıdır.

Ekron Kenan ülkesinden yer alan bir kent adı olup Filistin pentapolisinden birisidir.

El Şadday Tufan öncesi dönemde Tanrı’ya verilen isimlerden birisidir.

Eleazar Aaron’un (Harun) üçüncü oğlu ve ilk İsrail kralının adıdır (Eski Ahit’in ikinci kitabı olan Çıkış’ta geçmektedir 6:23-9).

Eliezer İbrahim’in oğlu İshak’a kadın bulmak için Mezopotamya’ya gönderilmiş ve buradan Rebeka’yı alıp getirmiş kölenin adıdır.

Elişa Eski Ahit’te adı geçen bir peygamberin adı olup MÖ 9. yüzyılda yaşamıştır.

Elkasaid, Sampsin MS 2. Yüzyılda Elkasaid adlı haham tarafından kurulan bir tarikatın adı olup reenkarnasyon inancını ön plana çıkarmaktadır.

Elohim İbranice ‘Tanrılar’ anlamına gelip, ‘El’ ya da ‘Eloah’ terimlerinin çoğuludur. Musa tarafından anlatıldığına inanılan Eski Ahit’in ilk beş kitabında (Pentateuch) ‘Yehova’ veya ‘Yahveh’ terimleri yerine kullanılmıştır. Tanrı için çoğul bir ismin kullanılması eski çok tanrıcılık inancının baş tanrı ‘El’ ile alakalı olmalıdır.

Elom Ayın kişileştirilmiş formudur.

Elş Kenan tanrısı Baal’ın evinde çalışan yardımcılardan birisidir.

En Kutsal Yer Kudüs’teki ilk tapınakta Musa’ya gönderilen 10 emri içeren taş tabletlerin saklandığı bölmenin adı olup, tapınak kâhinlerinin girebildiği kutsal yer ile arasında bir perde bulunmaktaydı. En kutsal yere sadece başrahip yılda bir defa girebilme iznine sahiptir.

Enoç Halkına liderlik eden dindar bir öğretmenin adıdır.

Epstein, Perle Baal Şem Tov’un halefi olan kabalist kadın yazarın adıdır (d. 1938). Eserleri: The Way of the Jewish Mystic (Yahudi Mistiğin Yolu), Oriental Mystics and Magicians (Doğulu Mistikler ve Büyücüler), The Way of Witches (Cadıların Yolu).

Eremiel Zephaniah peygamberin vahiy kitabında iki dev melekten birinin adıdır.

Erev İçinde bir miktar Filistin toprağı bulunan kesenin adı olup bir çeşit muska olarak taşınmaktadır.

Eski Ahit 1. İbranice ‘Eski Sözleşme’ anlamına gelen Yahudi dininin kutsal kitabının adı olup, Tanrı’nın Musa peygamber aracılığıyla İsrail halkıyla yaptığı anlaşmayı tanımlamaktadır.

Eski Ahit üç bölümden oluşmaktadır:

1. Tevrat
2. Peygamberler
3. Ketubim

Esseniler Ölü Deniz’in (İsrail) kuzeybatı sahilinde yer alan Kumran’da MÖ 15068 yıllarında var olmuş bir Yahudi mezhebinin adı olup, varlıkları bulunan Ölü Deniz Parşömenleri olarak bilinen el yazmaları sayesinde (1947) ortaya çıkmıştır. Yalan söylemekten ve evlenmekten şiddetle kaçınan üyeler mallarını ortak kullanıyordu. Hz. İsa’nın öğretisinde hatta modern Kibbutzların inşasında Esseni etkisi olduğu düşünülmektedir. İsa peygamberin eğitmenleri olduğuna inanılan bu grubun farmasonluğun öncülü kabala sırlarını saklayan gizli bir topluluk olduğu ileri sürülmüştür.

Ester Vezir Hamas’ın kışkırtması sonucu tüm Yahudileri öldürmeyi düşünen Pers kralı Ahasuerus ile evlenerek kralı düşüncesinden caydıran güzel bir Yahudi kızının adı olup hikâyesi Eski Ahit’te yer alan Ester Kitabı’nda anlatılmaktadır.

Ester Kitabı Tevrat’ın Ketuvim ‘yazılar’ adıyla bilinen üçüncü bölümünde yer alan bir kitabın adıdır.

Etnarkh Roma egemenliği döneminde Yahudi yöneticilerin babadan oğla geçen unvanlarının adıdır.

Etrah Antik Kenan halkının inanışında ay tanrısının adıdır.

Etrog Yahudilerin Şukot (Çardak Festivali) bayramında, bayram buketine konulan bir greyfurt çeşidinin adıdır. Mezar taşlarında ve tarihi kalıntılarda sık rastlanılan bir semboldür.

Eyn Soph Kabalanın temel kavramı olup insan aklının düşünebileceği en yüksek değerleri (Tanrıyı) tanımlar.

Eyüp Eski Ahit’in 18. kitabında adı geçen Uz halkının dindar ve zengin reisinin adıdır.

Ezekiel Eski Ahit’te bahsi geçen bir peygamberin adıdır.

Ezra Babil’de oturan meşhur haham ve kâtibin adı olup, MÖ 458 yılında köylüleriyle Jerusselam’a dönmüş, eski Ahit’in yazmalarını toplamıştır. Yahudilerin başka dinlerden kişilerle evlenmelerini yasaklamıştır.

Falaşalar Etiyopya’da yaşayan siyah Yahudilerin adı olup atalarının Yahudiliği kabul etmiş Agau halkı olduğu sanılmaktadır. Buna karşın Falaşalar, Seba Melikesi Belkıs ile Süleyman peygamberin oğlu I. Menelik’in soyundan geldiklerine inanmaktadırlar.

10 Felâket Tanrının Yahudileri kurtarmak için Mısır’a gönderdiği on kötü işaretin adıdır. Bunlar:

1. Nil suyu içilemez olmuş
2. Kurbağa istilası
3. Sivrisinek istilası
4. Karasinek istilası
5. Salgın hastalıklar
6. Cüzzam
7. Fırtına
8. Çekirge istilası
9. Karanlık basması
10. Çocuk ölümleri

Ferisiler, Perişum İkinci tapınak döneminde (MÖ 515-70) Filistin’de ortaya çıkan dini grubun adı olup Romalılara karşı şiddetli direniş göstermiş sofu bir tarikattır.

Gabay Cemaatten yoksullara yardım için para toplamakla sorumlu tutulan kişinin adı olup İbranice ‘tahsildar’ anlamına gelmektedir.

Gad Davut’u yersiz sayım yaptırmakla suçlayıp Yahudi kavmini veba salgını ile cezalandırmıştır.

Gadoğulları Hz. İbrahim’in torunu Yakup’un ilk karısı Zilpa’nın büyük oğlunun adını verdiği on iki İsrail kabilesinden birisinin adıdır

Gagiel Balıkçıların koruycu meleğinin adıdır.

Galante, Rabbi Avraham 16. yüzyılda yaşamış Zohar’ı yorumlamış bir kabalistin adıdır.

Gamaliel, Rabban Yahudi bilgesi Hillel’in torunu olup MS 70 yılında Kudüs’ün yıkımından sonra Yahudilerin lideri olmuştur. Yeni Ahit’te adı iki defa geçmekte olup Yahudi sözlü şeriatını derleyenlerden birisidir. Gamiel’de dedesi gibi ha-Zaken ‘yaşlı’ unvanına sahiptir.

Gaon MS 6.-11. yüzyıllar arasında Babil, Suriye ve Filistin’de bulunan Yahudi okullarında başöğretmen anlamında kullanılan bir terim olup İbranice gaon ‘Ulu, yüce’ (çoğul Gaonim) anlamına gelmektedir.

Gaon von Vilna MS 1720-1797. 80 ciltlik bir çalışmaya sahip bir kabalistin adıdır.

Ge Hinnom, Gehinnom, Jahannam adını Jerusalem’in (Kudüs) güneybatısında yer alan Hinnom vadisinden alan, İsrail kralı Solomon’un Çemoş ve Moloh adlı tanrılar adına inşa ettiği ve bazı İsraillilerin çocuklarını kurban ettiği bir tapınağın adıdır. Yeni Ahit’te Gehenna adıyla geçmekte ve cehennemle eş tutulmaktadır (1 Krallar 11:7, 2 Krallar 23:10)

Yunanca’ya Geenna formunda geçmiştir.

Bkz. Cehennem

Geburah On Sefirod’dan beşincisinin adı olup İbranice ‘Güç, kudret’ anlamına gelmekte Pahad ‘korku’, Din ‘adalet’ isimleriyle de bilinmektedir.

Gedullah On Sefirot’tan bir tanesinin adı olup İbranice ‘Büyüklük’ anlamına gelmektedir.

Gemara 1. Talmud’un ikinci bölümünün adı olup, İbranice ‘yorum’ anlamına gelmekte, Yahudiliğin sözlü yasaları olan Mişna ile ilgili Arami yorumlarını içermektedir.

2. Doğu Avrupa kökenli Hasidik bir tarikatın adıdır.

Gematria Kabalistik bir sayı biliminin adı olup Kitab-ı Mukaddesteki kavramları harflerinin sayısal değerine göre açıklamaya çalışmaktadır. Örneğin İbranice Dünya Savaşı anlamına gelen ‘Milhemet ha Olam’ kelimesinin harflerinin toplamı 675 rakamına denk gelmekte İbrani takviminde bu diğer 1914 yılı sonbaharına yani 1. Dünya savaşının başlangıcına denk düşmektedir.

Geniza Sinagog’un tavan arası ya da bodrumunda bulunan ve kutsal eşyaların saklandığı özel bölmenin adıdır.

Kahire Genizası

Kahire Geniza’sı adıyla tanınan hayret verici elyazmaları ve basılmış kitaplar yığını, bir mezarlıkta değil, bir sinagogda, Eski Kahire’de Fustad’daki Ben Ezra sinagogunda bulunmuştur. Bu buluşun tarihsel keşiflerin en heyecan vericilerinden biri olması, bazı olağandışı öğelerin birleşmesiyle meydana gelmektedir. Önce, sinagog çok eski, aşağı yukarı bin yıllık bir tarihe sahiptir. İkincisi, çatıda geniş bir depo odası vardı, dolayısıyla geniza malzemesini toprağa gömmek gerekmiyordu. Üçüncüsü, iyi bilindiği gibi Kahire’nin iklimi parşömenlerin ve kâğıtların korunmasına fevkalade elverişlidir. Ve dördüncüsü Kahire, geniza’nın yaşamı boyunca, Yahudi dünyasının diğer parçaları ile yakın dinsel, kültürel ve ticari bağlar içinde bulunduğundan Yahudiliğin en önemli merkezlerinden birisi oldu. Dolayısıyla, belgeler 1890’da bulunduğunda sadece yaşlarına göre değil, aynı zamanda olağanüstü bir tarihsel öneme sahiptiler. Bunların arasında 10. yüzyıl ve öncesinden 19. yüzyılın sonuna kadar uzanan dönemin Talmudları, ayin duaları ve şiirleri, yasal ve edebi belgeleri, kişisel ve iş mektupları bulunmaktaydı (Lange 1987: 18).

Gezer Bugün Ramla kenti civarında yer aldığı sanılan eski Kenan kentinin adıdır.

Gibea Kudüs’ün kuzeyinde bugünkü Tel El-Ful kentinin yerinde bulunmuş olan İsrailoğullarından Benyaminoğulları’na ait antik kentin adıdır.

Gikatilla 13. yüzyılda yaşamış İspanyol bir kabalistin adı olup ‘Fındık Ağacı Bahçesi’, ‘Kutsal Mektup’, ‘Işığın Kapıları’ adlı kitapların yazarıdır.

Gilead Bugünkü Ürdün’ün kuzeybatısına denk düşen, Şeria ırmağının doğusunda kalan eski Filistin topraklarının adı olup, Eski Ahit’te (Tekvin 31:21-22) bahsi geçmektedir.

Gilgul Ölümden sonra ruhun bir bedenden bir başkasına göçmesinin ilk aşamasının adı olup İbranice gilgul ‘yuvarlanma’ kelimesiyle alakalıdır. Kabalistler günahkâr ruhların yeryüzündeki mevcudiyetini kendilerini arıtmak amacıyla sürdürdüğü inancındadırlar. Bkz. Dybbuk

Gog ve Magog Eski Ahit’te, Hz. İsa’yı izleyenlere karşı yürütülecek büyük savaşta düşman kuvvetlerin adı olup, dünyanın sonu geldiğinde şeytan tarafından yönetileceklerdir. Yahudi öğretisinde gerçek dinin karşıtları için kullanılan kelimeler Gog ‘kral’ Magog ‘kralın ülkesi’ anlamına gelmektedir.

Golem Büyünün hayat getirdiği kilden yapılmış bir heykelin adı olup Eski Ahit’te de (Mezmurlar 139: 16) geçmektedir. Başlangıçta cenin ya da kusurlu varlık anlamında kullanılmaktayken Ortaçağ Avrupa’sında Tanrı’nın adının ya da kutsal bazı metinlerin yazılı olduğu kâğıtları içeren muskalar sayesinde canlandırılan heykel anlamına genişlemiş, Frankenstein gibi sonradan yaratılacak bilimkurgu kahramanlarına örnek olmuştur. Bilinen en ünlü golem Judah Loew Ben Bezalel (1525-1609) tarafından yaratılan Yossele olup Prag Yahudilerine yardım etmiştir (Winkler 1994).

Goliath, Golyat Filistin’de bulunan Gath şehrinde yaşayan bir devin adı olup, İbranice ‘görkem, ihtişam’ anlamına gelmektedir. İsrailoğullarının genç şampiyonu David, Goliath’a meydan okumuş ve teke tek dövüşte sapanından attığı taş yardımıyla devi öldürmüştür (1. Samuel 17:50). Eski Ahit’in başka bir yerinde ise kral David’in bir savaşçı Elhanan tarafından öldürülmektedir (2. Samuel 21:19)

Kuran’da Câlût adıyla (Bakara 249-251) adıyla geçmektedir:

“…Tâlût ve iman edenler beraberce ırmağı geçince: Bugün bizim Câlût’a ve askerlerine karşı koyacak hiç gücümüz yoktur, dediler. Allah’ın huzuruna varacaklarına inananlar: Nice az sayıda bir birlik Allah’ın izniyle çok sayıdaki birliği yenmiştir. Allah sabredenlerle beraberdir, dediler. Câlût ve askerleriyle savaşa tutuştuklarında: Ey Rabbimiz! Yüreğimizi sabırla doldur; bize direnme gücü ver; kâfir kavme karşı bize yardım et, dediler. Sonunda Allah’ın izniyle onları yendiler. Davut da Câlût’u öldürdü…”

Gökkuşağı Eski Ahit’in ilk kitabına göre Tanrı insanlara gökkuşağını dünyayı tekrar yok etmeyeceğinin işareti olarak göndermiştir (Genesis 9). Kabalaya göre Hz. Musa Sina dağına tırmanıp tanrıdan on emri alırken bir gökkuşağı tarafından korunmuştur (Zohar 2:99a).

Grigori [Yahudilik-Hıristiyanlık] Apokratif metinlerde bahsi geçen asi meleklerden birisinin adı olup, ölümlü bir kadından Nephilim adı verilen melez bir ırkın babası olmuştur. Nephilimler, Eski Ahit’in ilk kitabında (Tekvin 6: 4) dev olarak tanımlanmışlardır.

Günah Keçisi, Sair Lazazel Geçmişte Yom Kippur (Kefaret günü) Yahudi toplumunun günahlarının sembolik olarak yüklendiği ve bir uçurumdan aşağı atılarak öldürdüğü keçinin adıdır.

Güneş Yahve’nin gücünün sembolü kabul edilmektedir.

Güvercin  Güvercin (özellikle kumru) saflık ve temizliğin sembolüdür. Nuh Tufanı öyküsünde Nuh etrafta kara olup olmadığını anlamak için gemiden bir güvercin uçurmuştur.

Ha Galil Filistin’in kuzeyinde yer alan, İsrailoğullarından Naftali kabilesinin yaşamış olduğu tarihi bölgenin adı olup, Arapça Celile olarak adlandırılmaktadır.

Ha M’aggel, Çoni Talmud’da adı geçen ve yağmur yağdırmak için büyülü bir çember kullanan bir varlığın adıdır.

Ha Şem, Haşim Tanrının isimlerinden birisi olup, İbranice ‘isim’ anlamına gelmektedir.

Habad Rus Yahudi’si Şneur Zalman’in 18. yüzyılda Liadi kentinde önderi olduğu Hasidik kökenli dini akımın adıdır.

Habakuk MÖ 7. yüzyılda Jehoiakim ve Josiah döneminde yaşamış sekizinci Yahudi peygamberinin adıdır.

Habakuk kitabı Eski Ahit içindeki kitaplardan birisinin adı olup on iki peygamberden sekizincisi olarak Nevim bölümünde yer almaktadır.

Hadraniel Cennetin ikinci kapısına gardiyanlık yapan bir meleğin adı olup ‘Tanrı’nın büyüklüğü’ anlamına gelmektedir.

Hafta Tanrının 6 günde dünyayı yaratıp 1 günde dinlenmesinden oluşan yedi günlük sürenin adı olup, Eski Mısırlıların bir ayı dörde bölmesi geleneği ile alakalıdır.

Haftara Bayram sabahlarında Tevrat’ın okunmasından sonra kehanetle ilgili bölümlerin okunması işidir.

< İbranice haftara ‘sonuç’

Haggai Eski Ahitte adı geçen bir peygamberin adı olup (MÖ 6. yüzyıl) İbranice ‘şen’ anlamına gelmektedir.

Haggai kitabı Eski Ahit’in Neviim (peygamberler) bölümünde yer alan kitaplardan onuncusunun adıdır.

Haham Sefarad Yahudilerinin dini liderinin adıdır. Bkz. Rabbi

< İbranice hâkâm ‘bilge’

Hahambaşı Hahamların liderine verilen isimdir.

Hakimler Kitabı Eski Ahit’i oluşturan kitaplardan birisi olup İsrailoğullarını yabancı halkların egemenliğinden kurtaran hâkimlerin öykülerini içermektedir.

Halakhah, Alaha Yahudiliğin insan yaşamını konu alan tüm dini yasalarını (Eski Ahit ve Talmud’da) içeren kodeksin adı olup, İbranice ‘düzen’ anlamına gelmektedir.

Halila İbrani ay takvimi ile dini bayramların belirtildiği bir cep takviminin adıdır.

Hallel Eski Ahit’in Mezmurlar kitabının 113-118. bölümlerinin adı olup, Kudüs tapınağı yıkılmadan önce tapınaklarda adak sunumu sırasında okunmaktaydı.

Ham Nuh’un küçük oğlunun adıdır (diğerleri: Sam, Yasef). Sarhoş olan babasıyla alay ettiği için babası tarafından yüzünün karaması ve evladından saygı görmeme lanetine uğramıştır. Cilt rengi kararan Ham siyahların atası sayılmaktadır.

Haman Eski Ahit’te (Ester 3:1) İran kralı Ahasuerus’un Yahudilerden nefret eden ve onları yok etmeye çalışan vezirinin adı olup planları ortaya çıkınca asılarak öldürülmüştür (Ester 7:10).

Kur’ân-ı Kerim’de, Mısır firavunun veziri olarak geçtiğinden Anadolu efsaneleri ve tasavvuf şairlerinin eserlerinde aynı paralelde ele alınmıştır.

‘Bir dem gelir İsa olur ölmüşleri diri kılar

Bir dem girer kibr evine firavn ile Hâmân olur’ (Yunus Emre)

Hametz Pesah günü evden uzaklaştırılması gereken mayalı hamurun adıdır.

Hamin Bkz. Khamin

Hamursuz Bkz. Pesah

Hanukkah Makabi halkının tarafından MÖ 166 yılında Makedon kökenli Selekuid hanedanının kovulmasını anmak amacıyla her yıl Aralık ayında düzenlenen sekiz gün süreli festivalin adıdır. İbranice ‘adamak’ anlamına gelen ve kışın en soğuk günlerinde kutlanılan, çocuklara hediyeler verilen bayramda yedi kollu şamdan Menorah dokuz kollu Hanukiya’ya dönüştürülmekte, dokuz rakamı bayramın sekiz günü için bir şamdan bir tane de diğerlerini aydınlatmak olarak açıklanmaktadır. Söylenceye göre Matatyau Ahaşmonay ile oğulları Kutsal Mabet’in açılmasını sağlamışlarsa da mabetteki kandil için sadece bir günlük yağ bulabilmişler buna karşın bir mucize olmuş ve kandil sekiz gün boyunca yanmıştır. Bu yüzden Kislev ayının 25. günü başlayan Hanuka bayramı her gün mum sayısı bir tane arttırılarak dokuz kollu şamdan yakılmaktadır.

Har ha-Bayit ‘Dağ Tapınağı’ Moriah veya Zion dağı tapınağı adıyla da bilinen, Kudüs’ün doğusunda Hinnom ile Kidron vadileri arasında yer alan bir tapınağın adı olup tanrının evrende ilk yarattığı yerdir.

Harab Serap Kabala’da bir karganın adı olarak geçmektedir.

Harun Bkz. Aaron

Harun’un Asası Musa’nın kardeşi Harun’un olağanüstü güçlere sahip değneğinin adı olup, Musa’nın asasına denk güçtedir ve Yahudilerin Mısır’dan çıkışı sırasında pek çok mucize gerçekleştirmiştir.  Bir keresinde Mısırlı büyücülerin asalarını yutmuş Tabernakle’da çiçek açıp, meyve vermiştir. Çoban değneği çobanın sürüsü üzerindeki yetki ve otoritesinin sembolü olup, Musa’nın Tanrı’nın buyurduğu değneği de eline alıp Mısır’a doğru yola çıkmasının (Çıkış 4: 20) ardından asa İsrail halkı üzerindeki otoritenin de sembolü olmuştur. Musa ve Harun’un Tanrı’nın emriyle bu olağanüstü asa ile gerçekleştirdikleri mucizeler Çıkış bölümünde pek çok ayette geçmektedir:

“Elimdeki değneği ırmağın sularına vuracağım, sular kana dönecek” (7: 17), Harun’a de ki, “Elindeki değneği ırmakların, kanalların, havuzların üzerine uzatıp kurbağaları çıkart; Mısır’ı kurbağalar kaplasın” (Çıkış 8: 5), Harun’a de ki, “Değneğini uzatıp yere vur, yerdeki toz sivrisineğe dönüşsün, bütün Mısır’ı kaplasın” (8: 16), “Musa değneğini göğe doğru uzatınca Rab gök gürlemeleri ve dolu gönderdi. Yıldırım düştü. RAB Mısır’a dolu yağdırdı” (9: 23), “Musa değneğini Mısır’ın üzerine uzattı. Bütün o gün ve gece Rab ülkede doğu rüzgârı estirdi. Sabah olunca da doğu rüzgârı çekirgeleri getirdi” (10: 13).

Harun’un Yılanı [Hıristiyanlık] Eski Ahit’te (Çıkış vii. 10-12) küçük güçleri yutan bir varlık olarak geçmekte, Hıristiyan kozmolojisinde aynı anlamda deyim olarak kullanılmaktadır.

Hasidizm MS 18. yüzyılda İsrael ben Eliezer tarafından Polonya’da kurulan mistik bir Yahudi tarikatının adı olup, İbranice hasidi ‘dindar, sofu’ kelimesiyle alakalıdır. Bugün İsrail ve New York’ta yaşayan köktendinci Yahudiler tarafından yaşatılmaktadır.

Haskalah Avrupalı entelektüellerin etkisiyle Yahudilerin aydınlanma çağı olarak kabul edilen 18. ve 19. yüzyılları tanımlayan terimdir.

< İbranice Haskalah ‘Aydınlanma’

Haşat Anat tarafından öldürülen bir Kenan tanrıçasının adıdır.

Havdala Bayram ve sebt günlerinin bitiminde kutsal olanla olmayanı ayırma amacıyla yapılan duanın adı olup İbranice ‘farklılaşma’ anlamına gelmektedir.

Havra İbranice hevra ‘birlik’ ve ‘küçük dini topluluk’ anlamına gelmekte olmasına karşın Türkçe içinde Yahudilerin tapım yeri olan sinagog ile eş anlamlı olarak da kullanılmaktadır.

Hazan Sinagog’da okunan duaların ezgili kısımlarına eşlik eden din adamlarının adıdır.

Hazırlık Günü Şabat Günü için hazırlık yapılan Perşembe günbatımı ile Cuma günbatımına kadar geçen sürenin adıdır.

Hekhaloth İbranice ‘Gökyüzü’ anlamına gelen kelime aynı zamanda Hz. İsmail’in gökyüzüne yükselmesi ve Hanok’la karşılaşması efsanesinin adıdır.

Herem Birisini topluluktan ihraç etme anlamına gelen işlem günümüzde pek uygulanmamaktadır

Heres Kenan halkının Babil güneş tanrısı Şamaş’a verdiği isimdir.

Hirodes Yanlıları Yudea kralı Hirodes Agripa taraftarlarını da içerdiğinden kralın adıyla tanınan bir Yahudi tarikatının adı olup, çok tanrıcılığın izlerini taşımaktadır.

Hirschfeld, Ephraim Joseph Hirschfeld 19. yüzyılda yaşamış Markus Ben Bina adlı tarikatın üyesi olan bir kabalistin adıdır.

Hoçmah, Çoçmah Kabala’ya göre On Sefirot’tan ikincisinin adı ve ilk Sefirot Kether’in türümüdür. Kelim İbranice ‘Bilgelik’ anlamına gelip Tanrı’nın ilk düşünesini tanımlamak için de kullanılmaktadır.

Hoçmah Hanistar Kabala’nın adlarından birisidir.

Holokaust 2. Dünya savaşı sırasında Naziler ve işbirlikçileri tarafından yapılan ve 6 milyona yakın Yahudi’nin öldüğü iddia edilen soykırımının adıdır. Kelimenin Yunanca ‘tam yanmış kurban’ anlamına gelmektedir.

Horon Fenike (Kenan ülkesi) ölüm ve yıkım tanrısının adıdır.

Hosea Bir peygamber adı olup Eski Ahit’in ilk 12 kitabına adını vermiş ve MÖ 784-725 yılları arasında yaşamıştır Huppa Bezden yapılan ve gelin odasını sembolize eden bir kubbe altında evlenme töreninin gerçekleştirildiği yerin adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları

 

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü B

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 24 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi kültürü, dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Baal Gad gad kabilesinin keçi tanrısının adıdır.

Baal Şem Kutsal bilgilere sahip kişiler için kullanılan bir terim olup aynı zamanda Hasidizm’in kurucusu İsrael ben Eliezer’in (MS 1699-1760) lakabıdır.

Babil Kulesi Eski Ahit’te büyük tufandan sonra Babil ülkesinde inşa edilen kulenin

adıdır. Babil kulesi Mezopotamya’da tapınma amaçlı tuğladan inşa edilen ziggurat adı verilen piramitlerin en ünlüsüdür. Tevrat’a göre Tanrı, başı göğe değen bir kule yaparak yanına gelmek isteyen Babillileri ancak dillerini birbirine karıştırarak durdurmuş, kule hiç bir zaman bitirilememiştir:

“Bütün dünyanın dili bir sözü birdi. Doğudan göçtükleri zaman Şinar diyarında bir ova buldular ve orada oturdular. Birbirlerine, gelin kerpiç yapalım ve onları iyice pişirelim dediler. Taş yerine kerpiçleri, harç yerine ziftleri avrdı. Bütün yeryüzüne dağılmayalım diye gelin kendimize bir kent ve başı gökyüzüne erişecek bir kule yapalım. Ve Rab, Âdemoğullarının yapmakta kenti ve kuleyi görmek için yere indi. İşte bir kavimdirler, dedi, hepsinin bir dili var, yapmaya başladıkları şey budur ve yapmak istedikleri hiçbir şeye engel olunmayacaktır. Gelin inelim ve birbirlerinin dilini anlamasınlar diye dillerini karıştıralım. Ve Rab onlara orada bütün yeryüzünü dağıttı. Bundan ötürü onun adına Babil dendi, çünkü Rab onları bütün yeryüzüne oradan dağıttı.” (Tekvin 11:1-9)

Babil Tutsaklığı, Babil Sürgünü Yahudilerin MÖ 587-587 yıllarında Yahuda krallığının fethinin ardından Babil’e sürülüp burada Nebukadnezzar tarafından esir edilmeleriyle başlayan ve Kyrus (MÖ 538) dönemine kadar süren yetmiş yıllık dönemin adıdır.

Babil Talmudu Babil’e sürülen Yahudilerin sürgünde yazdığı Talmud’un adı olup Yahudi şeriatının en değerli kitabıdır.

Badem Harun’un sopası badem ağacından yapılmıştır.

Bahir, Sepher Bahir 12. yüzyılda Provans’ta muhtemelen Haham ben Nehonya ben Akanah tarafından yazılan en eski kabalistik kitaplardan birisi olup İbranice ‘Işığın Kitabı’ anlamına gelmektedir.

Bahiya ben Aşer ben Çalva 13. yüzyılda yaşamış İspanyol Yahudi’si bir kabalistin adıdır.

Baltazar, Belşazar Kitab-ı Mukaddes’te babası II. Nebukadnezzar’ın yokluğunda (MS 6. yüzyıl) Babil krallığına naiplik eden kralın adıdır. Eski Ahit’te peygamber Daniel, naip kralın huzurunda krallığın yıkılacağını kehanet etmiştir ‘ülken bölündü, Medlere ve Farslara verildi’ (Danyal, 5: 25-28)

Bama Yüksek mevkilere kurulan açık hava tapınaklarının adı olup, İbranice ‘yüksek yer’ anlamına gelmektedir.

Bar Çannah, Rabbah bar, Bar Çannah Uzun yolculuklar yapmış, olağanüstü maceralar yaşamış, dev hayvanlarla ve deniz cinleriyle mücadele etmiş maceraperest bir kahramanın adıdır.

Bar juçne Kanat açıklığı güneşi kapatacak denli büyük bir kuşun adıdır. Talmud’da bu kuşun yuvasından düşen bir yumurtanın 300 ağacı yıktığı belirtilmektedir. Arap mitolojisindeki Roc ve Anka kuşları ile ilgili olmalıdır.

Bar Koşba Tanrı tarafından gönderildiğine inanılan sahte Mesihlerden birisinin adı olup, MS 2. yüzyılda Romalıların sünnet olmayı yasaklaması üzerine çıkan Yahudi ayaklanmasına öncülük etmiştir.

Bar mitzva 13 yaşına basan erkek çocuğun dini açıdan ergin kabul edilmesi için gerçekleştirilen sembolik töreninin adıdır.

Baritha Mişna hariç tüm Talmud öğretilerinin genel adıdır.

Barmotez Barbar ya da Tatar kuzusu da denilen yarı kuzu yarı sebze bir yaratığın adıdır. Ağaçlara kısa bir sapla bağlı olup yeşilliğin altında gizlenmiştir. Eti balık, kanı bal tadında olup, kemikleri insanlara kâhinlik gücü verdiğinden ayinlerde kullanılmaktadır. Mısırlı Horapollo Hieroglyphicasında (MÖ 450) Mısırlıların Ouranion dediğine Yunanların basilisk adını verdiğini belirtmiştir.

Bat, baht, eprah 37 litre hacminde eski bir hacim ölçüsü olup 10 omerden oluşmaktadır. Eski Ahit’te 1 omer İsrailoğullarının 40 yıllık çöl hayatı boyunca fert başına düşen tatlı miktarıydı (Çıkış 16:22, 32, 33, 36).

Bat Kol Yaşlı bilgelerin bahsini ettiği eski İsrail üzerinde ara sıra duyulan ‘cennetin sesi’dir.

Bat Mitzvah 12 yaşına girdiklerinde yetişkin kabul edilen ve artık ibadetle yükümlü kılınan kızları tanımlayan terimdir.

Bat Şeba Eski Ahit’te Hz. Davut’un karısı ve Hz. Süleyman’ın annesinin adı olan güzel ve soylu bir kadının adıdır (II. Samuel 11,12).

Beblia Denizin ortasında, nehirlerden gelen suyun emildiği bir boğaz veya deliğin adı olup kelime ‘yutulan mevki’ anlamına gelmektedir (Vaiz 1:7).

Günümüzde bilimsel olarak açıklanabilen nehirlerin denize dökülmesine karşın deniz seviyesinin yükselmemesi o dönemde ancak denizde bulunan bir delikten boşalması sayesinde açıklanabilmekteydi.

Behemoth Eski Ahit’te (Eyüb 40: 10-18) su aygırı veya timsah gibi büyük bir hayvanın adı olarak geçmekte (Eyüb, 40:10) olup, kemikleri tunç borulara kaburgaları demir çubuklara benzetilmiştir. İslam teolojisinde ise hem suda yaşayan dev bir balık hem de karada yaşayan dev bir boğa şeklinde tasvir edilmiştir. İbranice behema ‘hayvan’ kelimesiyle ilişkili olup gerek Eski Ahit’te gerekse Hıristiyan teolojisinde şeytanla özdeşleştirilen bu yaratığın ilham kaynağı su aygırı olmalıdır.

Belial Bkz. Adam Belial

Ben Abuha Talmud’da, yaşarken cennet bahçesine gitmiş yeryüzüne döndüğünde beraberinde cennetin kokusunu getirmiş bir kişi adı olarak geçmektedir.

Ben Asai Talmud’da adı geçen efsanevi hahamın adıdır: ‘Dört erkek Padess’e ayak basar: Ben Asai, Ben Zoma, Açer ve Hahambaşı Akiva’. Pardess’in bilgi pırıltısı Ben Asai ve Akiva dışındakileri kör etmiştir.

Ben Dosa Talmud’da fakirliğine karşın dindarlığından dolayı tanrı tarafından ödüllendirilen bir kahramanın adıdır.

Ben Pappa Ben Dosa Talmud’da iblislerin belli zamanlarda işkence yaptıkları bir kahramanın adıdır. İblisleri kendini hayır işlerine adayarak ve Kitabı Mukaddes’in sözlerini söyleyerek kovalamıştır.

Bene Elohim En önemli 10 melekten birisinin adı olup ‘Tanrısal varlıkların oğulları’ anlamına gelmektedir.

Benyamin, Benjamin Yakup ile Rakhel’in en küçük oğlunun adı olup aynı zamanda 12 Yahudi kabilesinden birisinin de adıdır.

Benyamin, Tudelalı Benyamin 12. yüzyılda İtalya, Yunanistan, Filistin, İran ve Çin’in batı sınırlarına dek Yahudi toplulukların yaşamını incelemek için yolculuk etmiş Avrupalı bir hahamın adıdır.

Benyaminoğulları Eski Ahit’e göre İsrailoğullarının 12 kabilesinden birisinin adıdır. Sonradan Yahudaoğullarıyla birlikte Yahudi halkını oluşturmuşlardır.

Beraha Sinagog ayinlerinde tek başına dua ederken ya da bir dini emri yerine getirilirken okunan ‘şükran duası’nın adıdır. İbranice ‘kutlulama’ anlamına gelen kelimenin çoğul formu ‘berahot’tur.

Beraha las Frutas Bkz. Tu-Bişvat

Berith, Beal, Bolfri Erkek çocuğun hayatının sekizinci günü sünnet olması adetinin adıdır.

Beşert, Go Bilral, Haşgaça, Mazzal, Yid İbranice kader, alın yazısı anlamına gelen kelimelerdir.

Bet Amikdaş Kudüs’te kurulan 1. ve 2. tapınakları tanımlamak için kullanılan terimdir.

Bet hamidraş Sinagogdan bile daha kutsal kabul edilen Tevrat’ın incelenmesine adanmış ev veya odaların adıdır.

Beth-din Şeriat ve ceza hukuku ile ilgili davalara bakan Yahudi mahkemelerinin adı olup (çoğul formu: Batte Din) bu kurumun varlığı ikinci Tapınak dönemine dek uzanmaktaydı.

Beyt-el, Bet-Hel, Baytin Eski Ahit’te İbrahim ve Yakup peygamberlerle ilişkilendirilen bir Filistin kentinin adıdır.

Beytanya Kudüs yakınlarındaki Zeytin dağının doğu yamacında bulunan ve Kitab-ı Mukaddes’te adı geçen bir köyün adıdır (Yuhanna 11, Matta 26, Markos 14, Luka 24:50-51). Arapça adı El-Ayzeriye’dir.

Beytlehem Kitab-ı Mukaddes’te Hz. İsa’nın doğum yeri (Matta 2; Luka 2) olarak geçen kentin adı olup İbranice ‘Ekmek evi’ anlamına gelmektedir.

Bikkurim Mişnah’da Seder Zeraim’in 11. Risalesidir. Aynı zamanda Yasa Kitabı’nın 26. Bölümünde bahsi geçmektedir: “…Tanrınız Rab’in size vereceği ülkenin topraklarından topladığınız bütün ürünlerin ilk yetişenlerini alıp bir sepete koyacaksınız. Sonra Tanrınız Rab’in adını yerleştirmek için seçeceği yere gideceksiniz….” (Yasa Kitabı, 26:2).

Yahudilerin İsrail toprağında yetiştirdikleri 7 meyvenin (Buğday, arpa, üzüm, incir, nar, zeytin, hurma) ilk ürünlerinin Kudüs Süleyman Tapınağı’nda Tanrı’ya sunulduğu Bikkurim günü tüm köylüler müzik eşliğinde eğlenilerek kutlanmaktaydı.

Bima, Bimah, Almemar, Almemor Sinagoglarda Torah okunan kürsünün üzerinde bulunduğu platformun adıdır (Arapça el-minber)

Binah On Sefirot’tan üçüncüsünün adıdır.

Birkat Kohanim Yahudi teolojisinde haham gibi kutsanmış olmak; üç kat kutsanmış olmak anlamına gelmektedir.

Boethusçuluk Kurucusu Boethus hakkında pek bilgi sahibi olunmayan, ruhun ölümsüzlüğünü kabul etmeyen bir tarikatın adı olup MS 70 yılında Kudüs’ün yıkılışına dek etkisi sürmüştür.

Brit mila Bir mohel tarafından sekiz günlük erkek bebeklere veya din değiştirip Yahudiliği kabul edenlere uygulanan ve Tanrı ile İsrail arasındaki anlaşmanın bir parçası olduğuna inanılan sünnet derisinin kesilip alınması işleminin adıdır.

Bünyamin Bkz. Benyamin

Cam Deniz Tanrının tahtının önünde uzanan pırıl pırıl parlayan camdan yapılmış bir denizin adı olup üzerinde melekler şarkı söylemektedir.

Caro, Haham Yossef MS 1488-1571. Magid Mişorim’in yazarı olan kabalistin adıdır.

Cehennem Bkz. Ge Hinnom

Cms Enoch geleneğinde önemsiz bir meleğin adı olup Msal’ın karşılığıdır.

Çabad Çoçma, Bina ve Da’ath adlı üç Sefirot’un kısaltılmış formu ve Haham Shneor Zalman’ın kurduğu Hasidik bir hareketin adıdır.

Çai [Yahudilik, Sembol] İbrani alfabesindeki Het ve Yod harflerinden oluşan sembol olup hayat anlamına gelmekte ve ‘İsrail’in insanları yaşar’ anlamına gelen ‘am yisrael çai’ sloganı içerisinde kullanılmaktadır. Bu iki harf Yahudilerin boyunlarında taşıdıkları bir madalyonla bir çeşit varlık sembolü haline getirilmiştir.

Çaim, Haha Kohen Haham Çayim Vital’in öğrencisi olan Halepli bir kabalistin adıdır.

Çamin, Hamin Sefarad Yahudilerinin Sabat sabahı pişirdikleri bir çeşit yahninin adı olup Aşkenaziler tarafından Çolent adıyla bilinmektedir.

Çanameel Yeremya peygamberin kuzeninin adıdır (Yeremya 32) Bazı Bâtınî güçlere sahip olup meleklerle iletişim kurabilen Çanameel, Kudüs’ün kuşatılması sırasında Babillilere karşı savaşmaları için melekleri çağırmıştır.

Çaşmal Ezekiel’in kalbini aydınlatan esrarengiz varlık ya da maddenin adıdır.

Çayyot Merkavah adı verilen ilahi savaş arabasını çeken kutsal hayvanların adıdır.

Çemoş, Kemoş Moab halkının savaş tanrısının adıdır. Babil savaş tanrısı Şamaş’ın özdeşi olmalıdır.

Çessed Kabalada hayat ağacının dördüncü başlangıcının adı olup evrenin hâkimidir. Yunan mitolojisindeki Zeus’a eşdeğer olmalıdır.

Çıkış [Yahudilik, Hıristiyanlık] Eski Ahit’in ikinci kitabının adıdır. MÖ 13. yüzyılda İsrail halkının Mısır’da firavunun esaretinden kurtuluşunu, Tanrının Mısır üzerine gönderdiği salgın hastalıkları, Kızıldeniz’i geçerek Sina çölünde 40 yıl geçirmelerini konu almaktadır.

Çiyya, Rabbi Talmud’a göre rüzgâr estiren ve dua edenlere yağmur getiren, ölüleri dirilten bir varlığın adıdır.

Çomer Hasidik terminolojide dini sofulukla elde edilebilen bir tür enerji birikimin adıdır.

Daath Çoçmah ile Binah arasına eklenebilen bir sefiranın adıdır.

Dagan, Dagon Yarı insan yarı balık formunda, karasabanın da mucidi olan bereket

tanrısının adıdır. MÖ 2500 yılında Dagon kültünün yaşatıldığı bilinmekte olup, eski Ahit’te de bu doğrultuda deliller bulunmaktadır. Dag kelimesi Ugarit halkının Sami kökenli dilinde ‘tahıl’ anlamına gelmesine karşın Yahudilerce yanlışlıkla dag ‘balık’ kelimesi ile karıştırılmıştır. Ugaritlerce Baal’ın babası olarak kabul edilmişse de Eski Ahit’te Filistinlilerin en önemli tanrısı olarak geçmektedir (Yargıçlar 16: 23). Muhtemelen Kenan halkı tarafından Mezopotamya’dan ödünçlenmiş ve Enlil ile özdeş olmalıdır.

David, Davud Eski Ahit’te İsrailoğullarının ikinci kralının adıdır. Genç bir çobanken Filistinli dev savaşçı Goliath ile dövüşmüş, kafasına fırlattığı bir taş ile devi öldürmüştü. İslamî kaynaklarda: Bkz. Davut

Davut Yıldızı [Yahudilik, Sembol] İbranice ‘Magen David’ (Davut’un kalkanı),

Aşkenazi ‘Mogen Dovid’ olarak bilinir. Yahudiliğin en yaygın sembolü olup kaynağını Süleyman’ın (Solomon) mühründen almış, Yahudi yıldızı (Jewish Star) olarak da bilinir.

İsrail devletinin kurulmasıyla Davut Yıldızı yeni devletin bayrağında yer alarak sembolü olmuştur. Süleyman’ın büyülü yüzüğündeki mührün cinleri kontrol ettiği ve düşmanlarından koruduğu inanışı zamanla Yahudi folklorunda yaygınlaşmış, Fransız Devriminin

ardından özgürlüğüne kavuşan Yahudi toplumunu temsil eden sembol olarak seçilmiştir.

Neturei Karta gibi bazı Ortodoks Yahudi grupları ‘büyü’ ve ‘Okült’ün sembolü olduğu için 6 köşeli yıldızı kabul etmemektedir. Bazı araştırmacılar da sembolün Zerdüşt diniyle ilgili bir astrolojik sembol olup bir çeşit yıldız haritası olduğu iddiasındadırlar.

Holocaust döneminde ortasında Jude (Almanca Jude ‘Yahudi’, Fransızca ‘Juif’, Hollandaca ‘Jood’) yazan sarı renkli David Yıldızı Nazi’ler tarafından 6 yaşından büyük Yahudileri ayırt etmek amacıyla kullanılmıştır (6 Eylül 1941). Bazı tarihçiler bu durumun Amerikan isyanının finansal destekçisi Haym Solomon’un (1740-1785) onuruna gerçekleştirildiğini iddia etmiştir. Bu teori dışında durumu Amerikan isyanına katılanların Eski Ahit’e olan saygısına bağlayanlar ve anti-semitik komplo teorileri kuranlarda vardır.

1 Dolarlık Amerikan Banknotunun arka yüzündeki kartalın başının üzerinde yer alan ve 13 koloniyi simgeleyen yıldızların tasviri Davut yıldızı formundadır.

Anadolu’da Hz. Süleyman mührü adıyla bilinen sembol cami gibi yapıların kalıcılığını sağlamak, kötü ruhlar ve nazardan korumak için süs olarak kullanılır.

Davut’un Kırmızı Kalkanı Bkz. Magen David Adom

Delilah Eski Ahit’te Samson’a ihanet eden aşkının adıdır (Hâkimler 16). Samson’un gücünün kaynağının saçları olduğunu anlayınca, adamın uyurken saçlarını kesmiştir.

Demiourgos, Demiurge, Demogorgon Kâinatın heykeltıraşı ve maddi dünyanın yaratıcısının adıdır. Şeytani tabiatlı Demiurge erken dönem Hıristiyan inancında Yahveh adıyla bilinmektedir. Platon’un felsefesinde Tanrı yaratıcı değil şekil vericidir, çünkü idealar öncesiz-sonrasız olarak vardırlar. Demiourgos, bu idealara yani ilk örneklere dayanarak varolanları bir sanatçı, bir zanaatkâr gibi oluşturmuştur. Yahudilik ve Hıristiyanlıkla birlikte Tanrı yaratıcılık vasfı kazanmıştır.

Demuth Kabalistik felsefede insanın Tanrı suretinde yaradılışını tanımlayan çekirdek bir kavramdır.

< İbranice demuth ‘benzerlik’

Deraşa Hahamların sinagogda verdiği vaazların adıdır.

Dev Eski Ahit’in dördüncü kitabı Sayılar’da (13:32-33) Kenan ülkesinde varolan devlerden bahsedilmiştir. Ayrıca Bkz. Goliath Devekut, Devekuth Tanrıyla gizemli bir bağ kurma halinin (dua etmek gibi) adı olup Hasidizm’in en önemli kavramlarından birisidir.

Dever Salgın hastalığa neden olan cinin adıdır.

Dibbuk 1. Bedenle birlikte varolan ‘ruh’ kelimesinin karşılığı olup kötü veya iyi özelliklere sahip olabilir.

2. Yaşamı boyunca büyük kötülükler yapmış insanların bedenlerinin ölümlerinden sonra yeryüzünde yaşamaya devam eden ruhlarının adıdır. Genç kadınların bedenlerine girerek onların olağandışı davranışlarda bulunmasına sebep olur ve sadece hahamlar tarafından dışarı çıkartılabilir.

Donolo MS 913-928. Sefer Yetsira’yı yorumladığı ‘Sefer Chahmoni’ adlı kitabıyla ünlü İtalyan kabalitin adıdır.

Dönmeler, Conversos 1. MS 14-15. yüzyılların Avrupa’sında zorla Hıristiyanlığı kabul eden ya da etmiş görülen Yahudilere verilen isimdir.

2. Bkz. Sabetaycılık

Dört Bilge Cennete giden dört bilge olup adları: Ben Azzai, Ben Zoma, Elişa Ben Abuyah, Akiba ben Joseph (Çagigah 14b)

Dua Şabat ve diğer dini bayramlar dışında Yahudiler günde 3 defa dua etmektedir. En iyi bilinen dualar Şema Yisrael ile Amidah’tır.

Dumiel Farslıların koruyucu meleğinin adıdır.

Dünyalar Kabalada adı geçen dört dünya:

1. Azilut ‘Sefirot’un Dünyası’
2. Beriah ‘Yaratmanın Dünyası’
3. Yetsira ‘Ruhların Dünyası’
4. Asiya ‘Materyal Dünya’

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları

 

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü A

Ekim 28, 2017 - Okuma süresi: 23 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Aaron Birkia Ben Moşe 17. yüzyılda yaşamış İtalyan Yahudi’si bir kabalacının adı olup, Mawar Yabok adlı kitabın yazarıdır.

Ab Baba, ata anlamında olan Babil kökenli kelime aynı zamanda dinî takvimin 5. ayına adını vermiştir.

Bkz. Aba, Abba

Abalim Bir melek sınıfının adıdır.

Abarbanel, Don Yitzchak Abarbanel İspanyol Yahudilerinden kabalist bir hahamın adıdır (MS 1437-1509).

Abba 1. Talmud’da adı geçen kutsal bir kişinin adıdır. Sıradan bir haham olmayıp iyileştirme gücüne sahiptir.

2. Kabala’da Kether tarafıdan sembolize edilen orijinal ilkenin adıdır.

Abba Amona Kabala’da en önemli ilahi çift (Hoçmah ile Binah) olarak geçmekte olup, Aramca ‘anne, baba’ anlamına gelmektedir. Kether ile birlikte sefirot üçlüsünü oluştururlar.

Abbaye Efsanevi bir kahraman ve şifacının adı olup bahsi Talmud’da geçmektedir.

Abigail 1. Eski Ahit’te Nabal’ın karısıyken, kocasının ölümü üzerine David ile evlenen bir kadının adıdır (I. Samuel 25:3).

2. Eski Ahit’te David’in kız kardeşinin adı da Abigail olarak geçmektedir (I. Tarihler 2:16).

Abigor Cehennemin en üst düzey iblislerden birisinin adı olarak geçmektedir. Süleyman’ın 72 cininden birisi olduğuna inanılan, kehanet ve savaş ustası olan bu iblis kanatlı bir at üzerinde elinde bir mızrakla tasvir edilmektedir.

Abinadab İsrail’in 12 kabilesinden birisi olan Levi’ye mensup bu kişinin evinde, ilk tevratın bulunduğu sandık 20 yıl boyunca saklanmıştır (I. Samuel 7:1).

Abiron Levi kabilesinden Korah ile birlikte Hz. Musa’ya başkaldıran Ruben aşiretinden bir kişinin adı olup Tanrı tarafından öldürülerek cezalandırılmışlardır.

Abis, Tehom 1. Yaradılıştan önce varolduğuna inanılan sulara verilen isimdir.

2. Kötü ve şeytani ruhların ikametgâhı olan Gehenna’nın (Cehennem) yedi katmanından birisinin adıdır.

Abra İsrail kralı Solomon’un (MÖ 10. yüzyıl) sayısı 1000’i geçen metreslerinden en sevdiğinin adıdır.

Abraham Tevrat’ta ilk ata, İzak (Yizhak) ve İsmail’in babası olarak geçmekte olup, her üç tek tanrılı dince de kutsal bir şahsiyet olarak saygı görmektedir.

İbranice Avraham, Abram, Avram adlarıyla da bilinen ve Talmud’da müneccim olduğu belirtilen Abraham’ın Yeni Ahit’te meleklerle pek çok kez görüştüğü kayıtlıdır (Tekvin 18, 22).

Yeni Ahit’te Tanrı’nın yeni bir ulus kurması çağrısı üzerine Abraham’ın Mezopotamya’da ki Ur şehrini (bugünkü Tal El-Mukayyar) terk ettiği kayıtlıdır. Abraham, Müslümanlarca İbrahim olarak bilinip, Hz. Muhammed’in atası olduğuna inanılır ve sufi geleneğinde cömertliğin sembolü sayılır.

Bkz. İbrahim, İbrahim’in bağrı

Abraham Ben Eliezer Halevy İsrail’in Safed/Zephath şehrinde hocalık yapmış bir kabalistin adıdır (MS 1515-1595).

Abraham von Worms 1387 yılında yayınlanan İbranice adlı bir büyü kitabının yazarının adıdır.

Absalom, Abşalom Eski Ahit’e göre İsrail kralı David (Davut) ile eşi Maça’nın kıskanç ve isyankar özellikleriyle bilinen üçüncü oğlunun adıdır. Kelime, İbranice ‘barışın babası’ anlamına gelmektedir. Abşalom kız kardeşi Tamar’a tecavüz eden üvey kardeşi Amnon’u öldürmüş, babasının tacını ele geçirmek için Hebron’da bir ordu toparlamıştır. Ürdün ırmağının doğusunda ‘Efraim’ adlı ormanda kral David isyancı orduyu dağıtmış, generallerinden Joab da Abşalom’u öldürmüştür. David, oğlunun başında “Oğlum, Absalom! Senin yerine ben ölmeliydim” diyerek acıyla ağlamıştır (2. Samuel 13-18).

Adak Ekmekleri Kudüs tapınağında Şabat günü Tanrı’ya adanan 12 ekmeğin adı olup, 12 İsrail kabilesini simgelemektedir.

Adam Belial Şeytanın sembolü olup, Adam Kadmon’un tam tersidir ve İbranice ‘değersiz insan’ anlamına gelmektedir.

Adam Kadmon Kabala’da insan gelişiminin otuz iki aşamasından sonra ulaşılan mertebenin adı olup, İbranice ‘örnek insan’ anlamına gelmekte ve evreni sembolize etmektedir.

Adem Tanrı dört büyük meleğine yedi kat yerden yedi avuç toprak getirmesini emretmiştir. Yeryüzü bu toprağı vermek istemeyince Azrail zorla almış, Tanrı yağmur yağdırıp yumuşattığı bu toprağı meleklerine yoğurtmuştur. Seksen yıl hamur formunda kalan Âdem’e insan şekli verildikten sonra yüz yirmi yıl ruhsuz bekletilmiş ardından ruhuna kavuşmuştur. Tanrı’nın meleklerine hükümdar yapmak istediği Âdem’in önünde Şeytan diz çökmeyince hem Âdem hem de Şeytan cennetten kovulmuşlardır.

Adonai, Adonay İbranice ‘Tanrım, efendim’ anlamına gelen sözcük, Helenistik dönemden itibaren Yahveh (Yehova, Jehovah ‘Tanrı’) kelimesinin yerine kullanılmaya başlanmıştır. Tanrının adı olan JHVH (Tetragramaton) ve kısa formu JH İbranice Adonay olarak telaffuz edilmektedir.

Adonaiel Hz. Süleyman’ın (Solomon) kutsal metinlerinde adı geçen bir meleğin adıdır.

Adriel İbranice Azrail gibi ‘ölüm meleği’ anlamında kullanılan bir terimdir.

Aeş Mesaref 16. yüzyılda İtalya’da yazılan kabalistik kitabın adıdır.

Afikoman Pesah zamanı yenilen mayasız ekmeğin (matzon) bir parçası olup festival yemeğinin başında saklanıp sonunda yenilmektedir.

Aforoz Büyük günahlar işleyen kişinin lanetlenerek cemaat dışında çıkarılmasına verilen isim olup herem (tam aforoz) ve nuidui (kısmi aforoz) olmak üzere iki grupta incelenir.

Bkz. Anathema

Agada İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışının anlatıldığı Talmud ve Midraş öykülerine (efsanelere) verilen isim olup Pesah bayramı arifesi gecesindeki akşam yemeğinde anlatılmaktadırlar. Anşe Keneset döneminde bilinen tüm dualar bir araya getirilmiş ve MS. 8. yüzyıla dek pek çok Midraş’la zenginleştirilerek Geonim döneminde son halini alarak Tora’daki ‘oğluna Anlatacaksın’ emrine ithafla Agada ‘anlatı’ adı verilmiştir.

Agag Kenan halkının kutsal kralının adıdır.

Agasaya Antik Sami halklarının savaş tanrıçasının adı olup İştar ile birleştirilerek gökyüzünün korkusuz savaşçısı özelliğini de kazanmıştır.

Aggogeus Tevrat’ta bahsi geçen on iki peygamberden birisi olup tapınak inşaatında çalışmıştır.

Agiel Satürn gezegeninin 7 yöneticisinden birisinin adıdır.

Agla Kötü ruhları kovmak için kullanılan kabalistik bir formülün baş harfleridir:

Athah Gibor Leolam Adonai; “Tanrım sen kudretli ve ebedisin”.

Ağlama Duvarı, HaKotel HaMa’aravi MÖ 558 yılında Babilliler tarafından yıkılan Hz. Süleyman tapınağının yerine MÖ 537 yılında inşa edilen ikinci tapınağın MS 70 yılında Romalılar tarafından yıkılmasının ardından tapınaktan geriye kalan batı duvarının adı olup, Yahudilerce kutsal kabul edilmektedir.

Aham Ben İsrael von Brody Sofuluğuyla ünlü İtalyan Yahudi’si bir kabalistin adıdır (MS 1749-1836).

Ahasverus MS 1602 yılında yayınlanan anonim bir eserde ortaya çıkan efsanevi bir karakterin adı olup, efsaneye göre Hz. İsa çarmıha gerili vaziyetteyken kunduracı Ahasverus’un evinin önünde dinlenmek istemiş, kunduracı bu talebi reddedince, merhametsizliği nedeniyle kıyamet gününe dek yeryüzünde dolaşma ve beş metelikten fazla para harcayamama cezasına çarptırılmıştır. Ahasverus’un gerçekte vali Pontius Pilatus’un uşağı Cartaphilus olduğu iddia edilmiştir.

Bir iddiaya göre bu efsanevi karakter Pers kralı Xerxes’in Ahaşveroş olarak telaffuz edilen adıdır.

Ahd Tanrıyla İsrailoğulları arasında yapılan anlaşmanın adı olup İbranice ‘sözleşme’ demektir. Sözleşmeye göre İsrailoğulları Tanrı’nın buyruklarına uyacak Tanrı’da bunun karşılığında onlara Filistin’i verip yeryüzünde zafere ulaşmalarını sağlayacaktır.

Ahduth İbranice ‘uyum’ anlamına gelen kelime, Yahudi mistizminde tanrının buyurduğu gibi hareket etme eylemini tanımlamaktadır.

Ahimelek Eski İsrail’in en büyük hahamının adı olup, Filistin kralı Saul (Arapça Talut, Kuran 2:247-250) tarafından ihanet suçlamasıyla öldürülmüştür.

Ahit Sandığı Tanrı tarafından Hz. Musa’ya emanet edilen üzerinde On Emir’in yazılı olduğu tabletlerin saklandığı altın işlemeli sandığın adıdır. Hz. Davut tarafından Kudüs’e getirilmiş ve Hz. Süleyman tapınağına yerleştirilmişse de kaderi belirsizdir.

Ai Abraham’ın vadedilen topraklara vardığı zaman (Kenan ülkesinde) ilk olarak mola verdiği mevknin adı olup daha sonra Yeşu tarafından harabeye çevrilmiştir.

Aiş İbranice ‘ateş’ anlamına gelip Yahudi inancında ‘yardımseverlik’ ve ‘yıkım’ın sembolüdür.

Akatriel-Yah Adı Talmud’da geçen güçlü bir meleğin adı olup tanrının bizzat kendisi olduğu da iddia edilmektedir.

Akhat Bir okçu şampiyonun adıdır. Savaş tanrıçası Anath, Akhat’a ölümsüzlük karşığında okunu satın almak isterse de reddedilince bir kartal göndererek Akhat’ı öldürtürmüştür.

Akheda Tanrı’nın Hz. İbrahim’e oğlu İshak’ı kurban etmesini ifade eden terim olup zamanla kişinin kendini ve yakınlarını Tanrı yoluna adaması anlamını kazanmıştır.

Akiva, Haham Ben Yossef Akiva Yetsira adlı kitabın yazarı olduğu sanılan ülnü tevrat hocası olup, Zohar’ın yazarı Şimon Ben Yohay’ın öğrencilerinden birisidir.

Alitha Her türlü yangını söndürebilen olağanüstü bir yaratığın adıdır.

Alkabetz, Haham Şlomo Halevi Selanik’te Kabala üzerine çalışmış bir şairin adıdır (MS 1505-1576).

Allatu Yeraltı tanrıçasının adı olup, Sümer-Babil tanrıçası Ereşkigal’in ödünçlenmesiyle oluşmuştur.

Alpiel Meyve ağaçlarının koruyucusunun adıdır.

Altar, Mizbeakh Kurban kesme sunağının adıdır.

Altı Köşeli Yıldız Bkz. Süleyman Mührü

Altın Dana, Altın Buzağı Eski Mısır’da ve Mısır’dan çıkış sırasında tapınılan, daha sonra İsrail kralı I. Yeroboam döneminde Yahudi inancında yer bulan, Eski Ahit’te (Çıkış 32:21-24) Sina Dağı’nda bulunan bir put olarak geçmektedir. Tanrı ile yapılan Ahit’e aykırı olduğu için Musa’nın emriyle eritilmiştir.

Alukah, Arpad, Estrie Eski Ahit’te (Süleyman’ın Meselleri 30:15) adı geçen erkeklerle ilişkiye girdikten sonra kanlarını içerek öldüren dişi bir canavarın adıdır.

Amalek Savunmasız İsrail halkını katleden ve geçmişte Kenan topraklarında yaşamış bir kabilenin adıdır.

Amemnar Talmud’da da bahsi geçen (Pes. 110) büyücü bir kadının adıdır.

Amina Hz. Süleyman’ın tılsımlı yüzüğünü kocasının kılığına giren bir cine vererek kocasının gücünü kaybetmesine sebep olan karısının adıdır.

Ammi Talmud’da adı geçen bir şifacı ve kâhinin adıdır.

Ammon Hz. İbrahim’in (Abraham) Sodom’da yaşayan yeğeni Lot’un oğlu olup, pek çok peygamber tarafından kötülenmiş (Tekvin 19:38, Hezekyel 25:3) Ammonites (İbranice ‘halk’) adlı Yahudi kabilesinin atasıdır.

Amoritler Dağlık Kenan halkına verilen isim (Tekvin 10:16) olup hatalarından dolayı topraklarından kovulmuşlardır (Tekvin 15:16, Tesniye 20:17, Yeşu 3:10).

Amos İkincil derecede önemli peygamberlerden birisi olup, Eski Ahit’in otuzuncu kitabında İsrailoğullarını günahları yüzünden azarlamıştır. Amos peygamber, Uzziah ve II. Jerobam döneminde yaşamıştır.

Amram Levi kabilesinden Kohath’ın oğlu Jochebed’in kocası ve yeğeni (Çıkış 6:20; Sayılar 26:59), Harun (Aaron), Meryem (Miriam) ve Musa (Moses)’in babasıdır. İslam inanışında adı (Bkz) İmran’dır.

Anafiel Merkavah yazınında bahsi geçen bir melek adı olup Zebul’un sarayına bekçilik etmektedir.

Anak Anakimlerin ataları olup onlara ismini veren bir devdir.

Anakim İsrailoğullarından önce Ürdün’de yaşadığı varsayılan ve ataları Anak olan devlere verilen isimdir.

Anan  İbranice ‘bulut’ anlamına gelmekte olup, gözle görülebilen cennet öğelerini tanımlamak içinde kullanılır. Tanrılar bulutlar üzerinde seyahat ederler (Mezmurlar 104:3).

Anath Tanrı Baal’ın kız kardeşi ve yardımcısı olup, kardeşinin tüm düşmanlarını bir festival sırasında öldüren aşk ve savaş tanrıçasıdır. Antik çağda Kenan, Fenike ve Suriye’de tapınılan tanrıça dört farklı karakterde (anne, bakire, savaşçı, fahişe) bulunabilmektedir. Eski İsrail tanrıçası Aşerah, Fenike savaş ve bereket tanrıçası Astarte, eski Suriye ve Fenike bereket tanrıçası Aşerat formları içinde eriyerek kaybolmuştur.

Anlaşma Sandığı On emrin yazılı olduğu taş tabletlerin sandığın adı olup, ilk tapınağın en kutsal bölümünde saklanmaktaydı.

Antediluvian Sel tufanından önceki dönemi tanımlamak için Eski Ahit’te (Tekvin 5-6) kullanılan kelimedir.

Aramca Filistin’in kuzeydoğusunda yaşayan Sami kökenli Arami halkının konuştuğu bir dil olup, İsa peygamber döneminde Yahudi halkı İbranice’den çok Süryanice ile benzer bu dili konuşmaktaydı.

Arariel Talmud’da bahsi geçen bir melek olup, nehir, göl ve denzilerden sorumlu olduğundan balıkçılar av öncesi Arariel’den yardım istemektedirler.

Ararita Kabala’da Tanrı için kullanılan bir isimdir.

Ariel Kabala’da bahsi geçen kötü meleklerin adıdır.

Aristias’ın mektubu MS 2. yüzyılda, Yahudiliği İskenderiye’de yaymak amacıyla sözde Yahudilik hayranı bir putperest tarafından yazılmış sahte bir mektubun adıdır.

Aron ha Kodes Tanrı tarafından Hz. Musa’ya Sina dağında verilen on emrin yazılı olduğu iki taş tabletin saklandığı kutsal sandığın adıdır.

Arsay Kenan tanrısı Baal’in yeraltı tanrıçası olan kızının adıdır.

Aslan Judah kabilesinin sembolüdür.

Arz-ı Mevud, Vaadedilmiş Topraklar Tanrı’nın Filistin’i Yahudi kavmine vaat ettiği için bu bölgeye verilen isimlerdir.

Asâ Hz. Musa’nın sihirli değneğinin adıdır. Firavunun önüne attığı asânın yılana dönüşmesi ve değneği yere vurunca Kızıldeniz’in ortadan ikiye ayrılması asânın mucizelerinden bazılarıdır.

Aseret Yeme Teşuva Tişri ayının ilk on gününe verilen isim olup, sinagogda günde iki defa Avinu Malkenu duası okunarak tövbe edilir.

Asiyyah Olalim’in dördüncü tabakasının adı olup tüm maddi varlıkları ve iblisleri barındırmaktadır.

Asmodeus, Asmodaios  İblislerin kralı olup, doğruluğu şaibeli Tobit adlı kitapta adı geçmektedir. Antik Fars mitolojisinde öfke ve intikam iblisi Aesma Daeva’dan kaynağını aldığı sanılmaktadır.

Asratum Batı Samileri’nin (Kenan halkının) taptığı bereket tanrıçasının adı olup, Sami tanrıçası Aserah’ın bozuk telaffuzu olabilir.

Astral Seyahat Kabalacılar oruç tutulan mistik günlerde başın dizlerin arasına konduğu özel bir pozisyonda durulunca, gizli mühürleri tanıyarak gök kapılarını açabilenlerin gökyüzünün yedinci katına dek uzanan bir yolculuğa çıktığına inanırlar.

Aşera Kenan Tapınağı içine saplanmış tahta bir kazığın adı olup zamanla putlaştırılarak Astoreth ile özdeşleştirilmiştir.

Aşeroğulları Eski Ahit’te bahsi geçen ve Yahudilerin atası olarak bilinen 12 kabileden birisi olup, Yakup ile Zilpe’’nin küçük oğlundan adını almıştır.

Aşkenazi Orta Avrupa (daha çok Almanya ve Polonya) kökenli, Yidişi dili konuşan Yahudilere verilen isimdir.

Aşlag, Haham Yehuda Zohar yazılarını çevirmiş ve yeniden yorumlamış modern Kabalizmin öncülerinden birisinin adıdır (MS 1886-1955).

Aşmeday Cinlerin efsanevi kralının adı olup doğruluğu şaibeli Tobit kitabında Rakuel’in kızı Sara’ya aşık olduğundan kızın evlendiği yedi erkeği sırayla düğün gecelerinde öldürmüştür.

Atalya Eski Ahit’te İsrail kralı Ahab (MÖ 875-853) ile İzabel’in kızı ve Yehoram’ın karısının adı olarak geçmektedir.

Ateş  Arabası Jehovah’ın cennete insanları taşıdığı savaş arabasının adıdır.

Athtar Toprağı sulama tanrısının adı olup, sabah yıldızıyla ilişkilendirilmiştir.

Atik Kenan halkının inanışında Baal’in düşmanı olup, Anat tarafından öldürülmüştür.

Attar, Haham Chaim Hayim ‘Yaşam Işığı’ adlı kitabın yazarı olan kabalist’in adıdır.

Avera, averah Bir ahlak kuralının çiğnenmesi veya Tanrıya karşı günah işleme eyleminin adı olup, İbranice ‘ihlal’ anlamına gelmektedir.

Avinu Malkenu 10 gün süren ‘Aşeret Yeme Teşuva’ ayini boyunca tövbe amaçlı okunan bir duanın adıdır.

Azaziel, Azazel, Asasel 1. Âdem’in, kardeşi Habil’i öldüren oğlu Kabil’in kız torunu Anah’a aşık olan bir meleğin adı olup, tufan zamanı sevdiği kadını kanatlarını altında başka bir gezegene taşımıştır.

2. İbranice ‘Tanrının güçlendirdiği’ anlamına gelen kelime, Yahudi dininde, Yom Kippur günü halkın günahını yüklenen iki keçiden birisinin gönderildiği dağın adıdır.

3. Yom Kippur (Kefaret günü) halkın günahlarını üstlenmiş keçilerden birisinin gönderildiği bir iblis/kötü ruhun adıdır. Keçilerden birisi tanrıya diğeri Azazel’e adanırdı (Levililer 16:8). Bir yoruma göre keçi bir kurban olmayıp, İsrail halkının günahlarını çöle götürerek uzaklaştırmak amacıyla kullanılan bir araçtı. Bununla birlikte keçinin geri dönmemesi gerektiğinden muhtemelen çölde öldürülüyordu. Azazel’in tanrıya denk tutulan güçlü bir varlık olduğu iki keçiden birisinin kendisine gönderilmesinden anlaşılmaktadır. Öyleyse Yahudi mitolojisinde sıradan bir cin olmadığı açıktır.

Aziluth Kabala’da dört dünyanın en önemlisinin adıdır.

Azrail Malah HaMavet adıyla bilinen ve insanların canını almakla görevlendirilen melektir.

Azriel Ben Menachem Kör Haham İsaac’ın öğrencilerinden birisi olan 13. yüzyılda yaşamış bir kabalacının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları