Hint Mitolojisi Sözlüğü (A)

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 36 dakika

Hint Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Hint tanrıları, Hindu destanları ve efsanelerini maddeleştirmeye çalıştım.

Abarimon Ayakları geriye doğru dönük ve kimsenin yakalayamayacağı kadar hızlı koşabilen bir halkın adı olup, inanışa göre Himalaya dağlarında yaşamaktadırlar. İlk olarak yaşlı Pliny’nin Tabiat Bilgisi adlı kitabında (MS 1. yüzyıl) bahisleri geçmiştir.

Abhapisakha Rahu’nun adlarından birisi olup, ‘gökyüzündeki iblis’ anlamına gelmektedir.

Abhasvara Vedik dönemde yardımsever yarı tanrılar olan 64 Deva’nın oluşturduğu bir grubun adı olup, Sanskrit kelime anlamı ‘parlak, göz alıcı’dır.

Abhaya Hem Şiva hem de Buda’nın takma adı olup ‘korkusuzluk, tasasızlık, zihin sükûneti’ anlamına gelmektedir.

Abhijit, Abhijita 1. 27 takımyıldızdan (Nakşatras) bir tanesinin adı olup İndra’nın hizmetkârıdır.

2. Daksa’nın kızı ve Kandra’nın karısı olan bir şans tanrıçasının adıdır.

Abhijnanasakuntala Şakuntala ile Duşyanta’nın öyküsünü anlatan Sanskrit metnin adıdır.

Abhimanin Brahma’nın en büyük oğlu Ateş Tanrısı Agni’nin adlarından birisidir. Karısı Svaha’dan, Pavaka, Pavamana, ve Suçi adlarında üç oğlu, oğullarından da 45 torunu olmuştur. Abhimanin, oğulları ve torunları ile Puranalardaki 49 farklı mistik ateşi sembolize etmektedir.

Abhimanyu Mahabbarata destanının kahramanı Arcuna ile Krişna’nın kızı Subhadra’nın yakışıklı oğlunun adı olup, Kurukşetra savaşının ikinci gününde Duryodhana’nın oğlu Lakshman’ı öldürmüş, on üçüncü gününde ise kendi ölmüştür.

< Sanskrit abhi ‘-e doğru’ + man ‘düşünmek’

Abhinna Bkz. Abhijna

Abhirati Pançika’nın eşi ve Priyamkara’nın annesi olan ana tanrıçanın adı olup, 500 çocuğu olduğu söylenmekte, nar meyvesi ile özdeşleştirilmekte, kendisine bir firavun faresi eşlike etmektedir.

Abhrayanti Yedi Krittika’dan birisi olup bulutlara hükmederek yağmur getirir.

Abhutarajas Puranalarda beşinci Manvatara’ya ait 14 tanrının dahil olduğu bir grubun adıdır.

< Sanskrit a ‘olumsuzluk eki’ + bhu ‘doğmak’ + -ta + rajas ‘tutku’

Açyuta Tanrı Krişna’nın adlarından birisi olup ‘sağlam’ anlamındadır.

Adda-Nari Sadakat ve inanç tanrıçasının adıdır.

Adhiratha Çeşitli söylencelerde farklı kişilerin adıdır:

• Anga kralının adı
• Dhritarashtra’nın arabacısı
• Karna’nın üvey babası

Adhvaryu Yacurveda metinlerini okuyabilen din adamının adıdır.

Adimurti Tanrı Vişnu’nun takma adlarından birisidir.

Aditi Dakşa’nın kızı, Kaşpaya’nın karısı, Adityaların ve tanrıların anası olan gökyüzü tanrıçasının adı olup Sanskrit kelime anlamı ‘sınırsız’dır.

Adityalar Aditi ve Kaşyapa’nın oğulları olan bir grup güneş tanrısının (Ansa, Ariman, Bhaga, Dakşa, Dhatri, İndra, Mitra, Ravi, Savitri, Surya, Varuna, Yama) adıdır.

Adrija Parvati’nin adlarından birisi olup, ‘dağda doğmuş’ anlamına gelmektedir.

Adrika Satyavati’nin dadısı olan bir perinin adıdır.

Adrisyanta Kalmaşapada’nın eşi ve Paraşara’nın annesinin adıdır.

Agastya, Agasti Bir ermişin adı olup, Rigveda’nın pek çok ilahisini yazdığına inanılmaktadır.

Agastya Mithra (veya Surya) ile Varuna’nın oğulları, Lopamudra’nın kocasının adıdır.

Aghora Tanrı Şiva’nın görünümlerinden birinin adıdır.

Agnayi Ateş tanrısı Agni’nin eşidir.

Agneya Karttikeya’nın adlarından birisi olup ‘Agni’nin oğlu’ anlamına gelmektedir.

Agneyastra Aurva’nın Sagara’ya babası Saçi’Yi sürgüne gönderen düşmanlarını öldürmesi için verdiği ateş silahının adıdır.

Agni 1. Üç Vedik Tanrıdan birisi olan ateş tanrısının adıdır. Agni’nin yedi dili vardır ve Puracyotis bölgesinin koruyucusudur.

2. [İskandinav Mitolojisi] Karısı Skialf tarafından öldürülen İsveç kralının adıdır.

Agni-Durga Durga’nın adlarından birisi olup, ‘sekiz kollu Durga’ anlamına gelmektedir.

Agnişvattas Güneş ataları ile ilişkili bir terim olup Kumaras ve Manasa putraslarla birlikte aynı varlığın üç farklı formundan birisidir.

< Sanskritçe agni ‘ateş’ + şvatta ‘tadına bakmak’

Agniveşa Agneya ile Agneyi’nin kardeşi ve Agni’nin oğlunun adı olup, Çaraka’ya şifacılık sanatını öğretmiştir.

Agvani Şitala’nın 6 kız kardeşinden birisi olan bir şifa tanrıçasıdır.

Ahalya Hem dindar bir bilgenin (ermiş Gautama) karısının adı hem de aynı isimle anılan bir efsanenin adıdır. Brahma’nın yarattığı ilk kadın olup, tanrı İndra’nın tecavüzüne uğrayınca kocası Gautama onu inziva yerinden kovmuştur. Ahalya, tanrı Rama tarafından eski durumuna getirilip kocasına geri verilmiştir. Ahalya efsanesi, ataerkil değerlere karşın anaerkil olanları öne çıkaran bir öyküdür.

Ahi Yılan tanrının görünümlerinden birisinin adıdır.

Ahi Budhnya Vişvedena ilahilerinde rastlanılan ve ‘derinliklerin yılanı’ anlamına gelen hava tanrılarının birisinin adıdır.

Aindri Kıskançlık tanrıçası İndrani’nin adlarından birisidir.

Airavata Tanrı İndra’nın binek olarak kullandığı filin adıdır.

Airi Ölü bir avcının ruhu olan bir dağ ruhunun adıdır.

Aiyanar  Puranai’in eşi olan bir Tamil tanrısının adıdır.

Aja Parvati’nin adlarından birisi olup ‘dişi keçi’ olarak tasvir edilmektedir.

Aja Ekpada Şimşek tanrısının adıdır.

Ajagava Şiva’nın yayının adıdır.

Ajamila Narayama’nın babası olan bir Brahmin’in adıdır. Hayatını günah içinde geçirmesine karşın oğlunu ölümden kurtarınca Vişnu yaşamasına izin vermiştir.

Aka Ekapad Hava tanrılarına verilen isimdir.

Akaşa Beşinci temel element olan uzay ‘ether’in adıdır (Diğerleri: Hava, su, ateş, toprak)

Akaşa Kroniği Tarih boyunca meydana gelmiş tüm düşünce ve olayların uzayda ‘ether’de resim olarak kayıt edildiği kurgusal bir dünyanın adıdır.

Akattiyar Agastya’ya Tamil halkının verdiği isimdir.

Akrura Kansa’nın habercisinin adı olup, Balarama ile Krişna’yı bir festivale davet etmişse de Kansa’nın kendilerini öldürmeyi planladığı konusunda kendilerini uyarmayı ihmal etmemiştir.

Akshayapatra Güneş tanrısı Surya’nın Yudhisthira’ya verdiği büyülü bir geminin adıdır.

Akşobhya 5 Dhyanibuddhala ve 5 Dhyanibodhisattva’dan birisinin adı olup, Locana veya Mamaki’nin eşi, Vajrapani’nin babasıdır.

Akupara Dünyayı sırtında taşıyan bir kaplumbağanın adıdır. Bkz Akkruva

Alaka Himalaya Dağları’nda yer alan efsanevi bir krallığın adı olup, Kubera tarafından yönetilmektedir.

Alakapuri Uttaradişa’nın efendisi Abode’nin ikametgâhıdır.

Alambusha Mahabharata’daki savaşta yenilen bir Rakşasa’nın adıdır.

Alara Buda’nın evrenle ilgili bazı soruların cevabını almak için bilgisine başvurulan bir bilginin adıdır.

Alayudha Mahabharata’daki savaşta Ghatotkaça’nın öldürdüğü bir Rakşasa’nın adıdır.

Alın Gözü  Karısı Umaveda ile oynaşırken gözleri kapatılınca Tanrı Şiva’nın alnında beliren ve bir süre için Himalaya Dağları’nı bile aydınlatan üçüncü gözün adıdır.

Amaravati Vedik gelenekte Hindistan’ın şef tanrısı İndra’nın başkentinin adı olup aynı zamanda cennetteki (Svarga) tanrıları ifade eden bir kelimedir.

Ambalika Viçitravirya’nın karısı olmasına karşın Vyasa’dan Pandu’yu doğuran kadının adıdır.

Ambapali Mankiye adlı ağaçtan doğduğuna inanılan bir kızın adıdır.

Ambara Bkz. Amba

Ambarişa Naraka adı verilen cehennemin yedi bölgesinden birinin adıdır.

Ambika 1. Tanrı Şiva’nın karısı Parvati’nin inanılmaz güzelliğe sahip insan bedeninde tezahür formu olup, iblisleri baştan çıkararak ölmelerine sebep olmaktadır.

2. Lakşmi’nin görünümlerinden birisi olan gıda tanrıçasının adıdır.

Ambu Devi Doğu Hindistan’da Şiva’nın annesi olmasının yanı sıra bazı anlatılarda Guriang Tunggal’ın karısı ve Guru Minda’nın annesidir.

Ambupati Bir su tanrısının adıdır.

Amma İndus Vadisi’nin ilk yerlileri olan Dravidianlar’ın koruyucu tanrısının adıdır.

Ammavaru Zamanın başlangıcından önce varolan bir tanrıçanın adı olup Brahma, Vişnu ve Şiva’yı yumurtlamıştır.

Amrita Tanrılara ölümsüzlük veren bir içeceğin adıdır. Vedalarda sıkça adı geçer ve özellikle Soma sıvısı için kullanılır. Nirkara ve Piyuşa adlarıyla da bilinen bu yaşam iksiri Yunanca ambroisa ‘tanrıların yiyeceği’ kelimesinin de kökeni olmalıdır.

Amsavatara Vişnu’nun önemsiz görünümlerinden birisidir.

Amşa Bölüm anlamına gelen Adityalardan birisinin adıdır.

Anala Hizmetkâr bir ateş tanrısının adı olup, tanrı İndra’nın hizmetindeki sekiz Vasu’dan birisidir.

Ananga Aşk tanrısı Kama’nın lakabı olup ‘bedensiz’ anlamına gelmektedir.

Ananta 1. [Hinduizm] Maddi dünyanın istek ve gerçeklerinin sonsuz mutluluk için kullanılan terimdir.

2. Tanrı Vişnu’nun takma adlarından biri olup ‘sonsuz, sınırsız’ anlamına gelmektedir. Hindistan’da Temmuz-Ağustos aylarında kutlanan Naga Pançami bayramı bu tanrıya adanmış olup bu dönemde Uccain ve Varanasi’deki Şiva tapınaklarında yılanlar serbestçe dolaşırlar.

Ananta 1. Nagaların kralı, Kasyapa ile Kadru’nun oğlu ve kimine göre Manasa’nın kardeşi olan 1.000 (veya 7) kafalı yılanın adıdır. Mani-Mandapa sarayında yaşamakta olup Patala ülkesinin kralıdır. Bazı öykülerde  Vasuki ile özdeşleştirilmişken diğerlerinden Vasuki’nin babasıdır.

2. Devi ile Vişnu’nun lakabıdır.

Anantaşayana Vişnu’nun adlarından birisi olup, Ananta’da uyur anlamına gelmektedir.

Anantesa Sekiz Vidyesvara’dan bir tanesinin adıdır.

Anasuya Ermiş Atri’nin karısının adı olup ‘iyilik, merhamet’ anlamına gelmektedir.

Andhaka Bir iblisin adıdır.

Anga Efsanevi bir ülkenin adıdır.

Angada Ramayana destanında adı geçen maymun Vali’nin oğlu ve Sugriva’nın yeğeni olan maymun kahramanın adıdır.

Angiris, Angiras Kurban törenlerini yöneten bir ermişin adı olup, insanoğlunun atalarından birisi olduğuna inanılmakta, 7 Rişi’den birisi kabul edilmektedir. Bkz. Atharvan

Angiraslar Aydınlık ırk olarak bilinen ateş tanrıalrının adı olup, Agni’nin atalarıdır.

Anila Sekiz vasudan birisinin adıdır.

Anisa Adityalardan birisi olan önemsiz bir güneş tanrısının adıdır.

Anjana 1. Bkz. Anjanalar

2. Apsaralardan birisi olup, maymun görünümündedir ve Vayu’nun eşidir.
3. Varuna’nın Dikpalalardan birisi veya fil görünümündeki adıdır.

Ankas Durga’nın silahlarından birisi olan çoban sopasının adıdır.

Annamurti Tanrı Vişnu’nun girdiği formlardan birisinin adı olup, mutfak ile ilgilidir.

Annapurna Besin üretimini yöneten tanrı Durgha’nın vücut bulmuş hallerinden birisinin adıdır.

Ansa Adityas adı verilen bir grup güneş tanrısından birisinin adı olup, on iki ayın koruyucu tanrısıdır.

Anşumat Sagara’nın kaybolan atını bulan torununun adıdır.

Antaka Ölüm meleğine verilen isimdir.

Anu 1. Yayati ile Sarmishtha’nın oğlu, Puru ile Turvaso’nun kardeşi, Yadu’nun üvey kardeşinin adıdır.

Anumati Ay tanrıçasının adı olup, Hintçe ‘ilahi sevgi’ anlamına gelmektedir. Rigveda’da adı geçen tanrıçaya güneşe uzun süre bakabilmek için yalvarılmaktadır.

Anuradha Talih tanrıçasının adı olup, Vedik kültür öncesi tanrılardan Dakşa’nın kızı ve ay tanrısı Çandra’nın karısıdır.

Anuşaniya Tanrı Sri’nin eski adıdır.

Apa Vedik dönemde İndra’nın daha geç dönemlerde Vişnu’nun sekiz yardımcısından (Vasu) birisinin adıdır.

Apah Rigveda’da dört ilahide adı geçen hava tanrılarından birisinin adıdır.

Apaharavarman Zenginden çalıp fakirlere dağıtan ve ayrılan aşıklara yardım eden bir kahramanın adıdır.

Apala Tanrı İndra’nın seviştiği bir akdının adıdır. İndra kadının 3 dileğini yerine getirmiştir:

1. Babasının gücünü geri vermiştir
2. Tarlalarını verimli yapmıştır
3. Kadının cilt hastalığını tedavi etmiştir

Apalala Kuzey Pakistan’da bulunan Svat nehrinin kaynağında yaşayan ve Subhavastu nehrinin koruyucusu olan kanatsız, iki bacaklı bir su ejderhasının adıdır. Kendisine adanan kurbanlar karşılığında köyleri kötü ejderhalardan korurdu. Buda tarafından Budizme kazandırılması, Budist sanatın favori temalarından birisi olmuştur.

Apam Napat Apah’ın çocuğunun adı olup Rigveda’da bir ilahide adı geçmektedir.

Apam Napat Tatlı ve içilebilir suların tanrısının adıdır.

Apara Brahman Sattva ‘bilinç’, rajas ‘etkinlik’ ve tamas ‘hareketsizlik’ adlarıyla bilinen 3 gunas (vasıf) ile donatılmış alt Brahman’ın adıdır.

Apastambha Vedik okullardan birisinin kurucusu olduğuna ve satura adlı ibadet kanunlarını yazdığına inanılan bir ermişin adıdır.

Apsaralar, Vrikşakalar Hava, orman ve dağ ruhları olan Gandharvasların eşlerinin adlarıdır. Tümü çok güzel dişiler olarak tasvir edilmektedir. Aşk için ilham veren Asparalar bazen Brahmanları ayartmaya da çalışırlar. Sanksritçe ap ‘su’ ve sar ‘akmak’ anlamlarına gelen kelimelerinin birleşiminden oluşmuş olup ‘akan sular’ anlamına gelmektedir.

Aramati Sanskrit ‘dindarlık’ anlamında bir kelime olup Rigveda’da geçmektedir.

Aranyaka Hindu kutsal yazını olan Brahmanlara ek olarak yazılmış metinlerin adıdır.

Aranyani Orman tanrıçasının adıdır.

Aranyakas Vedalarda orman keşişleri için çeşitli meditasyonlar içeren bölümlerin adı olup Sanskritçe ‘Orman Kitapları’ anlamına gelmektedir.

Arati Rigveda’da adı geçen bir kötü ruh grubunun adıdır.

Arbuda Rigveda’da adı adı geçen, İndra’nın düşmanı kötü ruhlardan birisinin adıdır.

Arcuna Bkz. Arjuna

Ardhanari Şiva’nın yarı erkek yarı kadın formunun adıdır.

Ardhanarisvara Yarı kadın yarı erkek olan bir tanrı adı olup Sanskrit ‘yarı kadın efendi’ anlamındadır. Hindu tanrısı Şiva ve eşi Parvati’nin karıştırılmış figürü olarak tasvir edilmektedir.

Ardra Şansızlık tanrıçasının adıdır.

Arı Tanrı Krişna bazen Vişnu’nun başı üzerinde uçan bir arı olarak tasvir edilmektedir.

Âriler Tarih öncesi dönemde kuzey Hindistan ve İran’da yaşamış bir halkın adı olup, Sanskrit arya ‘soylu’ kelimesi ile alakalıdır.

19. yüzyılda sonradan Nazilere ilham verecek ırkçı kuramların yaratıcısı Joseph Arthur Gobineau ile Stewart Chamberlain, Âri ırkın uygarlığın yaratıcısı olan en üstün ırk olduğunu savunmuşlarsa da antropologlar tarafından tüm tezleri çürütülmüştür.

Arişta Kansa’nın Krişna’yı öldürmesi için gönderdiği boğa şeklindeki bir iblisin adı olup, Krişna hem iblisi hem de Kansa’yı öldürmüştür.

Arjuna İndra ile prenses Kunti’nin çocukları olan Panava kardeşlerden birisi olup (beş kardeşten üçüncüsü) Mahabharata’nın (Bharata hanedanının büyük destanı) Bhagavad Gita bölümünde adı geçen savaşçı prensin adıdır. Krişna ona varoluşun sebebini ve insanların tanrılar hakkında bilmesi gerekenleri anlatmıştır.

Aindri adıyla da bilinen Mahabharata destanının en güçlü, en yakışıklı, en cesur kahramanı savaş sanatını Drona’dan öğrenmiştir. Bir yarışma sırasında Draupadi adlı kadını kazanmış ve bu kadın beş kardeşin ortak karısı olmuştur. Kardeşlerden birisi kadınla birlikte olurken diğerlerinin onları rahat bırakması geleneğini istemeden bozar ve on iki yıllığına sürgüne gider. Sürgünde Dvaraka kentine Krişna’nın yanına gider ve onun kızı Subhadra ile evlenir. Daha sonra Himayalaya dağlarına gider ve tanrılardan bazı hediyeler alır. Şiva’dan paşupata adlı silahı aldıktan sonra İndra onu cenneti Amaravati’ye götürür ve orada bir kaç yıl kalır. Sürgünün on üçüncü yılında dört kardeşi ile birlikte kral Virata’nın hizmetine girer ve bu sırada Trigartalar ve Kauravalarla savaşır. Krişna, savaşta ona arabacı olarak hizmet eder ve Bhagavadgida’yı (ilahi şarkı) okur. Arjuna, savaşta büyük kahramanlık göstererek düşmanlarını yenilgiye uğratmıştır.

Aslan Vişnu’nun dördüncü avatarı Naraşina bir aslandır.

Arundhati Yıldız tanrıçasının adıdır.

Aruşa 1. Doğan güneş tanrısının adıdır.

2. Güneş tanrının kırmızı kısrağının adıdır.

Aryaman Yamanlardan birisinin adı olup, öncesinde güneş tanrı olarak tasvir edilmiştir. Aynı zamanda Adityalardan biri ve Mitra ile Varuna’nın kardeşidir.

Ariman Aditi ile Kaşyapa’nın çocukları olup Adityalar adı verilen bir grup güneş tanrısından birisinin adıdır. Ayların koruyucu tanrısı olup Rigveda’da adı çokça geçmekte ve ‘dost’ anlamına gelmektedir.

Asani Agni’nin 8 formundan birisinin adıdır.

Asapurna Bir yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Asat Sanskritçe ‘var olmayan’ anlamına gelen kelime gözle görülebilen evreni tanımlamak için kullanılır ve Sat’ın (Öteki Dünya) tam tersidir.

Asiani Orta Asya’da yaşayan efsanevi bir soyun adıdır.

Asipatra Yamapura’ya ait bir kuşun adı olup, bıçak gibi keskin pençelere ve kılıç gibi kanatlara sahiptir.

Asipatravana Cehhennemde sapkınlara ayrılan bölümün adıdır.

Asiralar Başları olmayan efsanevi bir ırkın adıdır.

Bkz. Daruma Bebekler, Akefali, Dund, Yamyam

Aslan Tanrı Vişnu’nun dokuz avatarından birisidir.

Aslesa, Aslesas Talihsizlik tanrıçasının adı olup, Daksa’nın kızı, Kandra’nın karısıdır.

Aspare Su perilerine verilen isimdir.

Astabhuja-Kurukulla Sadhana yazıtlarında tek kafalı olmasına karşın sekiz kolu olan bir tanrıça olup, Budist tanrıçası Kurukulla’nın özel bir formudur.

Astamatara Hindu kutsal yazını olan Puranalarda ana tanrıçaları kapsayan genel bir terimdir. Bu tanrıçalardan sekiz tanesi kötü niyetli tanrıça Kamonda’nın çeşitleridir.

Astomi İnanışa göre bir zamanlar Hindistan’da yaşayan bir halkın adı olup diğer insanlar gibi yiyip içmektense çiçekleri koklayarak beslenirlermiş.

Asuralar Devler, iblisler, şeytanlar gibi tanrıların ve insanoğlunun düşmanı olan varlıkları içeren grubun adıdır. Vedik gelenekte (Hindu dininin kutsal yazmalarında) tanrılar iki gruba ayrılmakta, 33 tane Deva (Sanskrit ‘tanrı, ilah’) cennet, gökyüzü ve yeryüzünü yönetir, insanoğluna cömertçe yardım etmektedir. Evrensel döngünün denge ve kaosunda Devalar, şeytani Asuralarla sürekli mücadele halinde bulunmaktadır.

Fars mitolojisine geçen (Zerdüştlük) semboller ters dönmüştür: Asura, Ahura adıyla iyi tanrı Ahura Mazda’ya, Devalar ise kötü Angra Mainyu’ya dönüşmüştür.

Asurakumara [Caynacılık] MÖ 6. yüzyılda Vardhamana’nın Hinduizm’e alternatif olarak kurduğu Caynacılık dininde ‘iblis prens’ olarak yağmur ve yıldırımla ilşkilendirilen bir grup tanrının adıdır.

Asvamedha [Hinduizm] Prajipati’ye at kurban etme geleneğinin adı olup, ölü hayvanın hız ve gücünün krala geçeceğine inanılmaktaydı.

Asvattha Dallarının görünen evreni köklerinin görünmeyen ruhlar dünyasını temsil ettiğine inanılan mistik ağacın adıdır. Bkz. Yaşam Ağacı

Asvatthaman Mahabbharata’da bahsi geçen Drona’nın oğlunun adıdır.

Asvayujau Adı Puranalar’da da geçen şans tanrıçasının adıdır.

Asvana [Hint Kültürü] Hint takviminde yedinci ayın adıdır.

Asvin Güneş tanrısı Surya’nın yardımsever ikiz oğullarının adı olup tıpkı babaları gibi gökle ilgili olaylarla ilişkilendirilirler. Uşa’nın (şafağın) habercileri olup, her sabah kuşların çektiği baltın bir at arabasıyla şafağın önünden gelirler.

Aşoka Maurya hanedanının son kralının adı olup, hanedanı boyunca (MÖ 265-238 veya 273-232) devlet dini olarak ilan ettiği Budizm’in yayılması için çaba göstermiş-tir.

Aşrama [Hinduizm] 1. Dini önder ve müritlerinin inzivaya çekildiği yerin adı olup, Sanskrit aşrama ‘ev’ kelimesiyle ilişkilidir.

2. Üst üç varnadan (sınıf) gelen Hinduların geçmesi gereken dört yaşam evresinin adıdır. Bunlar sırasıyla:
3. Brahmaçarya (öğrenci)
4. Grihastha (aile reisi)
5. Vanaprastha (münzevi)
6. Sannyasa (evsiz dilenci)

Aşta-Dikpalas Dünyanın sekiz köşesini yöneten tanrıların adı. Bunlar: İndra (Doğu), Agni (Güneydoğu), Yama (Gü-ney), Nirrith (Güneybatı), Varuna (Batı), Kubera (Kuzey) ve Eesana’dır (Kuzeydoğu)

Aştamangala [Caynacılık] Ayinlerde kullanılıp ve uğur getirdiklerine inanılan sekiz sembolün adıdır. Bunlar:

1. Ayna (darpana)
2. Taht (bhadrasana)
3. Pudra vazosu (vardhamanaka)
4. İçi su dolu kap (kalaşa)
5. Bir çift balık (matsyayugma)
6. Şrivatsa sembolü
7. Değiştirilmiş bir gamalı haç (nandyavarta)
8. Gamalı haç

Aşvamedha Rigveda’da da iki ilahide adı geçen ‘at kurbanı töreni’nin adı olup Sanskrit aşva ‘at’ kelimesiyle alakalıdır. Kralların güç, başarı, toprak kazanmak amacıyla yaptırdığı bir törendir. Bir at kurban edilmek üzere seçilir temizlenip süslendikten sonra serbest bırakılırdı. Bir yıl boyunca özgürce dolaşan bu arada çeşitli tehlikelerden askerler tarafından korunan hayvan kurban edilir, parçalanıp kızartılır, sonunda eti tanrı Prakapati’ye sunulurdu.

Aşvara Bkz. Vata

Aşvatthaman Drona ve Kripa’nın oğlu ve Kuru ordusunun komutanlarından birisidir.

Aşvin Güneş ve göğün ikiz oğulları olarak anılan iki Vedik tanrının adıdır.

Aşvamedha Rigveda’da da iki ilahide adı geçen ‘at kurbanı töreni’nin adı olup Sanskrit aşva ‘at’ kelimesiyle alakalıdır. Kralların güç, başarı, toprak kazanmak amacıyla yaptırdığı bir törendir. Bir at kurban edilmek üzere seçilir temizlenip süslendikten sonra serbest bırakılırdı. Bir yıl boyunca özgürce dolaşan bu arada çeşitli tehlikelerden askerler tarafından korunan hayvan kurban edilir, parçalanıp kızartılır, sonunda eti tanrı Prakapati’ye sunulurdu.

Aşvara Bkz. Vata

Aşvatthaman Drona ve Kripa’nın oğlu ve Kuru ordusunun komutanlarından birisidir.

Aşvin Güneş ve göğün ikiz oğulları olarak anılan iki Vedik tanrının adıdır.

Atikandika Purana kutsal yazılarında Durgha adlı tanrıçanın girdiği şekillerden birisinin adıdır.

Aurva Urva’nın oğlu, Bhrigu’nun torunu olan bir ermişin adıdır.

Avatar, Avatara Tanrıların dünyada vücut bulması; bir ölümsüzün insan bedenine bürünmesine verilen isimdir.

Avatar, özellikle tanrı Vişnu’nun kullandığı bir özellik olup, bu tanrının on avatarı vardır. İnanışa göre Vişnu dünyada kaos yaşanan dönemlerde insanları kurtarmak amacıyla dünyaya her seferinde farklı bir görünüm (avatar) ile gelmiştir. Her seferinde daha mükemmel bir varlık olarak gelen Vişnu bugüne dek dokuz kez yeryüzüne gelmiştir. Onuncu ve son gelişinde (Kalkin) kusursuzluk kazanacağına inanılmaktadır.

Maha Avatarları:

1. Matsya (Balık)
2. Kurma (Kaplumbağa)
3. Varaha (Domuz)
4. Narasimha (Aslan-İnsan)
5. Vamana (Cüce)
6. Paraşurama (Baltalı Rama)
7. Rama
8. Krişna
9. Buda, Balarama
10. Kalkin

Vişnu Puranalarda 25 avatarı olduğu yani dünyaya 25 kez indiğine inanılmaktadır. Bunlar:

1. Kurma (Kaplumbağa)
2. Narada
3. Varaha
4. Matsya
5. Yajna
6. Nara-Narayana
7. Kapila
8. Dattatrey
9. Hayasirsa
10. Hamsa
11. Prsnigarbha
12. Rsabha
13. Prithu
14. Narasimha
15. Kurma
16. Dhanvantari
17. Mohini
18. Vamana
19. Parasurama
20. Raghavendra
21. Vyasa
22. Balarama
23. Krişna
24. Buda
25. Kalki

Avatar doktrini Bhagavadgita’da Arjuna’ya eğitmeni Krişna tarafından şu sözlerle açıklanmaktadır:

‘Dürüstlüğün azalması ve günahkârlığın artışında ben kendimi yaratırım’

Avatar ‘inmek’; Sanskritçe ava ‘aşağı’ + tri ‘geçiş’

Yahudi ve Hıristiyanların Mesih, Müslümanların Mehdi inanışı ile Hinduların Vişu’nun Kalkin avatarı inanışındaki benzerlikler ortadadır.

Avritra Kıtlık getirdiğine inanılan efsanevi bir yılanın adıdır.

Ay tutulması Ay, Rahu adlı cin tarafından yutulduğu için tutulmaktadır.

Ayiyanayaka, Ayiyan Hindistan’ın en eski halkı olan Dravidianlar ve Seylanlılar tarafından saygı gösterilen orman ve kırların iyi niyetli koruyucu tanrısının adıdır. Bir efsaneye göre Vişnu’nun elinde altın bir heykel olarak doğmuştur.

Ayyappan Hint yarımadasının güneybatısında bulunan Kerala bölgesinde büyük saygı gören, Şiva ve Vişnu’nun oğlu olduğuna inanılan bir Hindu tanrısının adı olup Mohini (dişil) görünümdedir.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Hint Mitolojisi

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 16 dakika

Hinduizm ama özellikle Sanskrit edebiyatı (Ramayana ve Mahabharata gibi manzum eserler ve Puranalar) ile Güney Asya’nın diğer dini eser ve anlatılarından beslenmekte olup, Hint ve Nepal kültürü içerisinde yer almaktadır. Hint mitolojisi süreklilik ve bütünlük arz eden tek parçalı bir yapı olmayıp, farklı bölgelerde farklı zamanlarda gelişmiş mezheplerin tarihi ve felsefi yorum ve anlayışlarının bir arada toplanmış halidir.

Hint Tarihi

 Hint medeniyetine ait en eski arkeolojik kanıtlar bugünkü Pakistan’da yer alıp MÖ

1700’lere tarihlenen Harappa ve Mohenjo-Daro kentleri olup, terklerinden bin yıldan daha uzun süre sonra 1920’lerde keşfedilmişlerdir. Arkeologlarca bu bölgede keşfedilen bazı kültürel materyallere daha sonra İndus vadisinde rastlanması hatta kadınlara özgü süs eşyası ve takı gibi objelerin günümüzde bile Hintli kadınlarca kullanıldığı anlaşılmıştır. MÖ 1500-1200’lerde Hint Avrupalılar Hint yarımadasına göç ederken bu bölgede

yaşayan halkları da asimile etmiş, İndus vadisi kültürü böylece yerli kültürle kaynaşmıştır.  Hinduizm’in Sanskrit “bilgi” anlamına gelen ve o zamana dek sözlü olarak aktarılan veda adlı ilk kayıtları da bu dönemde tutulmuştur.

Hinduizm

 Hint yarımadası ve civarında yayılmış, reenkarnasyon ve çok tanrılı bir panteona

inanmayı içeren bir din olup, temeli Veda adlı kutsal kitaplara dayanmaktadır. Maddi dünyanın zevklerinden kendini soyutlayan, meditasyon yapan ve bireyin ölümsüzlüğüne inanan dindar Hindular, tanrıya ulaşmak için başta Tantrizm ile yoga olmak üzere çeşitli yöntemler uygulamaktadırlar. Hindular, her insanın iyi ve kötü davranışlarının miktarına (karma) göre bir sonraki hayatında ruhun gireceği hayat formunun belirlendiğine inanılmaktadır. Hinduizm’de tapınmaya ‘puja’, kurban törenine ‘jajna’ adı verilmekte olup, Divapali, Durgajupa, Dusserah, Holi ve Sivaratri

kutsal Hindu bayramları, Allahabad, Ayodha, Benares, Hardvar, Kanjiveram, Mathura ve Ujjain ise kutsal ziyaret yerleri kabul edilmektedir.

Hinduizm’in kutsal kitapları ise şunlardır:

1. Sruti “vahiy”
2. Rig-Vedalar (MÖ 1500-1000)
3. Sama Veda (MÖ 500-100)
4. Upanişadlar (MÖ 500-100)
5. Smriti (gelenek)
6. Mahabharata ve Ramayana gibi epik destanlar
7. Puranalar: MÖ 4.-12. yüzyıllar arasında yazılan destan ve hikâyeler

Hinduizm, üç dönemde ele alınabilir:

1. Vedik dönem: MÖ 12-9. yüzyıl arasında kalan temeli vedalar olan, tapınak

   

   ve tanrı tasvirlerinin olmadığı dönemin adıdır. Vedik Tanrılar iki gruba ayrılmaktadır:

2. Devalar (Sirja ‘Güneş’, Yayu ‘Rüzgâr’, İndra ‘Fırtına’, Marut ‘Kasırga’, Vişnu)
3. Asuralar: Varuna, Mitra, Yama
4. Brahman: Kast sistemi gelişmiş, Brahmanalar ve Upanişadlar öğretinin temelini teşkil etmektedir.
5. Hindu: MÖ 3. yüzyıldan itibaren tanrı sayısının arttığı, tarikatların ortaya çıktığı, Şiva ve Vişnu’nun iki temel tanrı olduğu dönemdir.

Hint mitolojisi Kaynakları

1. Vedalar: Hint mitolojisinin ilk kaynakları Vedalar olup, bunlar tarih sırasıyla

eskiden yeniye Rigveda, Yacurveda, Sameveda ve Atharvaveda olarak sıralanabilir. İçlerinden en önemlisi Rigveda olan bu dört kitaba topluca Samhitalar (Birikimler) adı verilmektedir.

Rigveda (İlahi Bilgisi) 10 kitap ve 1028 bölümden oluşmakta olup, tanrılar, tanrıçalar ve diğer varlıklar hakkında bilgi verilmektedir.

Yacurveda (Kurban Bilgisi) duaların yanı sıra kurban törenlerine de yer vermekte

olup, siyah ve beyaz olarak ikiye ayrılmaktadır.

Samaveda (Melodi Bilgisi) krban törenleri sırasında okunan duların ezgilerini konu alan kitaptır.

Atahrveda (Büyü Bilgisi) 20 kitap ve 731 ilahiden oluşan dil ve ölçü bakımından Rigveda ile benzerlik gösteren bu kitapta iyi ve kötü amaçlar için yapılan çeşitli büyü formülleri yer

almaktadır.

Diğer bir Vedik kaynak MÖ 1000-800’lere tarihlenen Brahmanalar (Bilgili Din Adamının açıklamaları) kurban törenlerine ilişkin bilgiler ile çeşitli yaratılış efsanelerini içermektedir. Bu kitapta Vedik tanrıların bütün güçlerini kendilerine sunulan kurbanlara borçlu olduğu düşüncesi ön plana çıkarılırken, Rigveda’da soyut ve önemsiz bir varlık olarak bahsi geçen Prajapati ile öncesinde ikinci planda kalan Vişnu ile Rudra (Şiva) yüceltilmiş ayrıca kurban töreni düzenleyen Brahmanlar neredeyse tanrı seviyesine yükseltilmişlerdir. Brahmanalardan sonra MÖ 600’lere tarihlenen Aranyakalar (Orman metinleri)

yazılmış olup, bu kitapta Brahman felsefesi ve kurban sembolizmi konu edilmektedir. Upanişadlar, Vedantayı açıklamak, yoga öğretmek, çileci yaşamı, Şiva ve Vişnu’yu övmek amacıyla yazılmış çok sayıda metinden oluşmuşsa da mitolojik içeriği zayıftır. Önemsiz mezheplerinkiyle birlikte 200 kadar Upanişadın varlığından bahsedilmekle birlikte 18 temel Upanişad Atman (kişisel ruh) ile Brahman (evrensel ruh) özdeş olduğunu vurgulamaktadır.

2.Destanlar ve Puranalar: MÖ 200-MS 400 arasında yazıya geçirildiği sanılan destanların eskileri 24 bin beyit ve 7 kitaptan oluşan Ramayana ile 100 bin beyit ve 18 kitaptan oluşan Mahabharata’dır. Daha genç bir yapıt olan Harivamşa’nın ise destan mı yoksa purana mı olduğu henüz tartışmalıdır. Bu Yapıtlarda Vedik dönem tanrılarının önemlerinin azalıp, Brahma, Vişnu, Şiva ile eşlerinin güçlendiği, Vişnu-Şiva rekabetinin ortaya çıktığı, Vişnu’nun avatarı Krişna’nın Hint Mitolojisinin en eski ve büyük tanrısı İndra’ya bile üstün geldiği görülmektedir. Zaman zaman çatışan bu iki tanrıyı ise Brahma barıştırmaktadır. MS 9-10. Yüzyıllar arasında derlenip yazıya geçirilen Puranalar da ise Vedik ve epik tanrılar, eski Hint coğrafya bilgisi, kenahetler, ermişler, yaratılış ve diğer efsaneler gibi dini konular halkın anlayacağı bir dille yazıya dökülmek istenmiştir.

Hint Tanrıları

Rig Veda’da tanrılar gökyüzünde, havada ve yeryüzünde yaşayanlar olarak üçe ayrılmış olup, sözgelimi güneş tanrısı Surya’nın gökyüzünde, fırtına tanrısı İndra’nın havada, ateş tanrısı Agni’nin ise yeryüzünde yaşadığına inanılmaktaydı. Vedik dönemin önemli tanrıları İndra, Agni, Varuna, Soma, Vayu, Aşvinler, Surya, Vişnu, Mitra, Marutlar, Brihapaspati, Vivasvat, Savitri, Puşan, Rudra, Ribhular, Dyaus, Parcanya, Matarishvan, Bhaga, Vastoshpati, Yama, Vişvakarman ve Tvashtri’dir. Aynı dönemin önemli tanrıçaları Aditi, Prithivi, Ushas, Sarasvati, soyıt tanrıları Manyu, Şraddha, Pacapati, önemki mitolojik varlıkları ise Rakshasa, Pişaça, Gandharva ve Apsaralardı. Epik dönemde vedik dönem güçleri yerlerini yeni tanrı ve güçlere bırakmış olup Vedik dönemin en önemli tanrısı güç kaybetmekle birlikte varlığını sürdürmeyi başarırken, Brahma ile karısı Sarasvati, Vişnu ile karısı Lakshmi, Şiva ile karıları Devi, Uma, Parvati, Kali ve Durga ön plana çıkmıştır.

Hint Kozmolojisi ve Hint Yaratılış mitleri

 Hint düşüncesinde yaratılış birden fazla söylence de açıklanmaya çalışılmaktadır. Bunların en eskisi Rigveda’da (10.121) hiranyagarbha adlı altından yapılmış bir kozmik yumurtanın yaratılışın kaynağı olarak verilirken, Puruşa Sukta’da (10.90) her şeyin tanrılarca kurban edilen Puruşa adlı devin eklemlerinden oluştuğu iddia edilmiştir. Puranalarda ise domuz kılığına giren tanrı Vişnu’nun kozmik suların içine düşerek yeryüzüne hayat getirdiği aktarılmaktadır. Şatapatha Brahmana’da her şeyin yaratıcısı her şeyin babası olarak yeryüzünde yalnız yaşayan Prajapati geçmekte, bu varlık kendisini kadın ve erkek olarak ikiye ayırmaktadır. Çeşitli hayvan ve varlıkların formuna bürünen ikili Puranalarda son olarak Brahma’ya dönüşmüştür. Brahma, Vişnu ve Şiva (Maheşvara) ile birlikte ilahi üçlüyü oluşturmakta olup, bunlardan Brahma evrenin yaratıcısı, Vişnu koruyucusu, Şiva ise yok edicisi kabul edilmektedir. Başlangıçta Vişnu kozmik yılan Ananta’da (Şeşa) yalnız başına dinlenmekte olup, yaratılış hakkında düşünmeye başlayınca Brahma’nın göbeğinden çıktığına inanılmaktadır.

Zaman

Hint düşüncesinde evren uzun süreli döngüler geçirmekte olup bunların en basiti “kalpa” adıyla anılmakta ve Brahma’nın bir gününe veya 4.320 milyon dünya yılına denk gelmekte, bir Brahma gecesi de aynı zamanı kaplamaktadır. Söylenceye göre tanrı bir günde evreni yaratmış ve yeniden yutmuşsa da geceleyin tüm evren uykuya dalan Brahma’nın bedenini terk etmiştir. Her kalpa 14 her biri 306.420.000 yıla denk gelen ikinci bir döngüden oluşmakta olup, bu süreçte yeryüzü dinlenirken insan soyunun atası olan yeni bir Manu ortaya çıkmıştır. Hint düşüncesine göre şu an kaplanın yedinci manvantarası yaşanmakta ve insan soyu Manu Vaivasvata adlı bir atadan gelmektedir. Her manvantara 71 Maha yugadan oluşmakta olup, bunlarda yuga adı verilip Krita (Altın Çağ), Treta (Gümüş Çağ), Dvapara (Bronz Çağ) ve Kali (Demir Çağ) olarak adlandırılan dört çağdan oluşmakta, bunların da uzunlukları sırasıyla 4800, 3600, 2400 ve 1200 tanrı yılından (1 tanrı yılı = 360 insan yılı) oluşmaktadır. İnanışa göre şu anda Kali Yuga yani demir çağ yaşanmakta olup, MÖ 3102 yılında Mahabharata savaşıyla birlikte başlamıştır. Bu çağda sınıflar birbiriyle karışacak, dini inançlar son bulacak, yeryüzü acımasız insanlarca yönetildikten sonra dünya ateş ve sel tufanıyla yok olacaktır.

Tufan zamanı Matsya tarafından korunan Manu ile Yedi Kâhin

Tufan

Başta Şatapatha Brahmana olmak üzere (I: 8. 1), Mahabharata Vana Parvan ve Puranalar gibi eski Hindu yazıtlarında Tufan efsanesinden bahsedilmekte olup, Vişnu’nun avatarlarından Matsya (sazan balığı) ilk insan Manu’yu (orijinal adı Satyavrata’dır) sel tehlikesine karşı bir dev bir tekne inşa etmesi için uyarmıştır. Mahabharata’da Brahmanalar, Kşatriyalar gibi tüm kabilelerin Manu’nun soyundan geldiğini bu yüzden Manavalar olarak adlandırıldıklarından bahsetmektedir. Kumari kralı Kandam ellerini nehirde yıkarken küçük bir balık dile gelerek krala kendisini büyütmesini ileride kurtarıcısı olacağını söylemiştir. Kral Manu balığı önce cam bir kavanoza, ardından büyümesiyle orantılı olarak sırasıyla ibrik, su deposu, kuyu ve dereye konulmuşsa da 16 mil boy ve 8 mil ene ulaşan balık sonunda denize atılmıştır. Balık burada ilk kez Matsya avatarına bürünerek kral Manu’yu önüne çıkan tüm canlıları sürükleyip, götürecek bir tufanın yaklaştığı konusunda uyarmıştır. Kral ailesi için büyük bir gemi inşa ettikten sonra tufan sonrasında yeryüzünde yeni bir yaşam kurabilmek için yanına dokuz çeşit tohum ile çeşitli hayvanları almıştır. Tufan sırasında Vişnu boynuzlu bir balığa, Nagaların kralı Şeşa ise ip formuna dönüşmüş Manu’nun gemisi bu ip sayesinde balığın boynuzuna bağlanarak batması engellenmiştir. Matsya Purana’ya göre tufandan sonra sular çekilince Mana’nın gemisi kuzeydeki Malaya dağlarının tepesine oturmuştur. Tufandan sonra Manu soyunu sürdürebilmek için bir kurban töreni düzenleyerek tanrıların İda adlı bir kadın yaratmasını sağlamıştır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016

Afrika Mitolojisi Sözlüğü (K-Z)

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 49 dakika

Afrika Mitolojisi Sözlüğü adlı bu alfabetik sözlük çalışmamda Afrika tanrı ve tanrıçaları, Afrika dinlerinin esasları ve Afrika halklarının destan ve efsanelerini maddeleştirdim.

Ka Tyeleo Fildişi Sahili’nde yaşayan Senufo halkının en önemli tanrısının adı olup, hayvanları beşinci günde meyve ağaçlarını ise yedinci günde yaratmıştır.

Ka Tyeleo Fildişi Sahili halkının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Kaang, Khu, Kho, Thora, Cagn Güney Afrika’da yaşayan Buşmen halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, karısı Koti’den Kogaz ile Gevi adlarında iki oğlu vardır.

Kaba Svahili halkının inanışında insanoğlu tarafından ilk inşa edilen köyün adıdır.

Kaba dye Bambara halkının inanışında ölü ruhların gideceği cennetin 7 katından birisinin adıdır.

Kaba Fii ] Bambara halkının inanışında ölü ruhların gideceği cennetin 7 katından birisinin adıdır.

Kaba Noro Bambara halkının inanışında ölü ruhların gideceği cennetin 7 katından birisinin adıdır.

Kagn Güney Afrika’da yaşayan Buşmen halkının inanışında ilk varlık olduğun ve insanlara hizmet etmeleri için hayvanları yarattığına inanılan en önemli tanrının adıdır.

Kaikara Banyoro halkının inanışında bir hasat tanrıçasının adıdır.

Kaivan Etiyopya halkının inanışında bir bereket ve yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Kaizuki Gulu’nun oğlu, Valumbe ile Nambi’nin kardeşidir.

Kaka-Guie Fildişi Kıyısında yaşayan Baule halkının inanışında cenaze sırasında ruhlara öteki dünyaya ulaşana dek eşlik eden bir ruhun adı olup, bir bizon maskesiyle temsil edilmektedir.

Kalala İlunga Luba halkının inanışında Mbidi Kiluve’nin oğlu olan bir kültürel kahramanın adıdır.

Kaliloze Zambiya halkının inanışında büyücülerin kullandığı bir tüfeğin adı olup, mermileri görünmezdir.

Kalisia Pigme halkının inanışında avcıların koruyucusu olan bir yaratıcı tanrının adıdır.

Kalumba Zaire’de yaşayan Luba halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır

Kalunga Angola, Namibya, Zaire ve Zambiya’da yaşayan Lunda halkının her şeyi bilen ve gören, her zaman adil olan yaratıcı gök tanrısının adı olup, Mususi’nin babasıdır.

Kamba Murungu’nun oğlu ve Kamba halkına adını vermiş atası olan bir kahramanın adıdır.

Kamonu Barotse halkının inanışında tanrıları taklit ederken ölen bir kahramanın adıdır.

Kangalogba Uganda halkının inanışında Toro’nun annesi olan bir başlangıç yaratığının adı olup, kızböceği formunda tasavvur edilmektedir.

2. Abas’ın ikinci oğlu ve Kanthus’un babasıdır.

Kanisimbo Svahili halkının inanışında cennetten yeryüzüne inen sekiz atadan birisinin adı olup, Simboumba’nın kardeşidir.

Kanyarundi Kihanga’nın oğlu, İnauçaba’nın kocası ve Mvezi’nin babası olan bir kralın adıdır. Amcası Maşira’dan aldığı İnkoto adlı kılıçla bir mağarada yaşayan yılanı öldrerek saklandığı hazineleri ele geçirmiştir.

Kanzi İlk insan Amangundu’nun oğlu, Nangombe’nın kardeşi ve Mşindi’nin babasıdır.

Kapiangu Zaire halkının inanışında hırsızların ölüne sebep olan bir tılsımın adıdır.

Kaplumbağa Nupe halkının inanışında ilk yaratılan canlının adıdır.

Karadigi Mali halkının inanışında 120 siyah köpeğiyle birlikte su aygırı avına çıkan bir avcının adıdır.

Karandala Etiyopya halkının inanışında kötü bir ruhun adıdır.

Katari Nyamuezi halkının inanışında bir su iblisinin adıdır.

Katarviri Gana’da yaşayan Aşanti ve Tşi halklarının inanışında geçmişte kendisine kadınların kurban edildiği kötü yürekli bir nehir tanrıçasının adı olup, nehir tanrısı Tando’nun karısıdır.

Katavi Tanzanya’da yaşayan Nyamvezi halkının inanışında su ruhlarının şefi olmasına rağmen kurak topraklarda ve çöllerde de dolaşan bir iblisin adıdır.

Katonda Baga halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Katva Pigme halkının inanışında ilk insan Kihanga’nın oğlunun adıdır.

KazikAmontu Banyarvanda halkının inanışında en önemli tanrı İmana’nın yarattığı ilk insanın adıdır.

Kenimbleni Kuşların dilini konuşmak, sonsuza dek yaşamak ve uçabilmek için sihirli bir tozu çalan bir kahramanın adıdır.

Ketua Zaire halkının inanışında bir talih tanrısının adıdır.

Kholomodumo Güney Afrika’da Lesotho bölgesinde yaşayan Sotho halkının inanışında efsanevi bir canavarın adıdır. Başlangıçta tüm bir yaşlı kadın dışında tüm insan ırkını parçalayıp yemişse de kadının doğurduğu ikiz çocuklar yaratığı öldürmüş ve insanlar tekrar yeryüzünü kaplamıştır.

Khonvoum Orta Afrika Pigme halkının mitolojisinde yaratıcı tanrının adı olup aynı zamanda iki yılandan yapılmış bir yay taşıyan av tanrısıdır.

Khudjana Transvaal halkının inanışında Ribimbi’nin oğlu olan bir yaratıcı tanrının adıdır.

Khuzvane Luvedu halkının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Kianda Angola’da yaşayan Kimbundu halkının inanışında bir deniz tanrısının adı olup, evlenme teklif ettiği bir kız kurukafa görünümündeki yüzünden dolayı kendisini reddetmiştir.

Kibaba Savahili halkının hırsızlardan korunmak amacıyla kullandığı bir tılsımın adıdır.

Kibuka Baganda halkının inanışında Manema Mairva ile Nagadya veya Nambubu’nun oğlu, Mukasa’nın kardeşi olan bir savaş ve fırtına tanrısının adıdır.

Kibunvasi Zanzibar halkının inanışında hilebaz bir tanrının adıdır.

Kibvebanduka Tanzanya halkının inanışında halkını bugün yaşadıkları vatanlarına getiren bir kahramanın adıdır.

Kifvebe Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde yaşayan Songe halkının dini ayinlerinde kötü ruhları kaçırmak ve salgın hastalıkları önlemek amacıyla kullandığı ahşap hayvan maskelerinin (zebra, aslan, kirpi, timsah) adıdır.

Kigare Banyoro halkının inanışında sığır sürülerinin koruyucu tanrısının adıdır.

Kigva Ruanda halkının inanışında atalardan bir kahramanın adıdır.

Kihanga Burundi halkının inanışında Kanyarundi, Katva ve Kinyarvanda’nın babası olan ilk insanın adı olup, teni zebra gibi siyah ve beyaz renkleri içermekteydi.

Kiir Nuer halkının inanışında Nil nehrinin koruyucu tanrısının adıdır.

Kikiyaon Gambiya ormanlarında yaşadığına inanılan baykuş insan karışımı efsanevi bir yaratığın adıdır.

Kilembe Kahraman Sudika-mbambi’nin doğduğu gün ortaya çıkan sihirli bir ağacın adıdır.

Kilima İnsanın iradesini ele geçiren bir ruhun adı olup, gittiği yere hastalık getirmektedir.

Kilunge Tanzanya’da yaşayan Vapare halkının inanışında düşmanlarla yapılacak savaşlarda korumasına sığınmak için yalvarılıp adak adanan gökkubbenin adıdır.

Kimbugve Buganda halkın inanışında krallarını doğdukları andan itibaren koruyan bir ruhun adıdır.

Kimbuji Angola halkının inanışında bir yeraltı dünyası canavarının adı olup, dev bir balık ya da timsah formunda tasvir edilmektedir. Sudika-mbambi’yi yutmuşsa da kurbanının kardeşi Kabundungulu tarafından öldürülmüştür.

Kimera Baganda halkının inanışında Kintu’nun torunu olan efsanevi bir kralın adıdır.

Kimpasi Bakongo halkının gerçekleştirdiği  cenaze töreninin adı olup, köydeki ailelerin en geç çocukları ellerinde ince sopalarla yere konulan ölüye vurmaktadır.

Kintu Buganda halkının inanışında Nambi’nin kocası olan ilk insanın adı olup, bir tanrı-kral kabul edilmektedir.

Kisimbi Bakongo halkının inanışında yapısı sudan olduğu için gözle görülmeyen, hastalık getiren ruhlara verilen isimdir.

Kisirani Svahili halkının inanışında kötü şans getiren bir ruhun adıdır

Kişi Kimbundu halkının inanışında biri insan diğeri sırtlan görünümünde iki yüzü olan kötü bir ruhun adıdır.

Kişi Angola halkının inanışında birisi kafasının önünde diğeri arkasında iki yüzü (bazı varyantlarda iki kafası) olduğuna inanılan, dağlarda yaşayan bir yaratığın adıdır. Önden görülen yüzü yakışklı bir erkeğe ait olup kadınları cezp ederek yanına çekmektedir. Arka yüzü ise bir sırtlana ait olup baştan çıkardığı kadınları bu yüzüyle yemektedir.

Kogaz Güney Afrika’da yaşayan Bushmen halkının inanışında yaratıcı tanrı Kaang’ın iki oğlundan birisinin adıdır.

Koki Nijerya’da Hausa ve Sierra Leone’de Temne halklarının peygamber devesi böceğine verdiği isim olup, efsanelerde örümceğin eşi olarak geçmektedir.

Komba Pigme (Baka) halknın inanışında orman tanrısının adıdır.

Ksamaba Güney Afrika’da yaşayan Heikum halkının cömert ve yaratıcı tanrısının adıdır.

Ksevioso Dahomey halkının inanışında şimşek/gök gürültüsü tanrısının adı olup, aynı zamanda Mahu ile Lisa’nın oğlu Gun’un ikiz kardeşi bereket tanrısı olarak da tapınılmaktadır. Koç başlı ve elinde şimşek baltası taşır formda tasvir edilmektedir.

Ksu Güney Afrika, Namibya Buşmen halkı mitolojisinde her şeye gücü yeten gök tanrının adıdır. Av ve uzun yolculuklar öncesinde korunması istenir, yağmur getirilmesi ve hastalıkları önlemesi için yakarılırdı.

Kuamta Güney Afrika’da yaşayan Kşosa halkının en önemli tanrısının adı olup, dua eden herkesin bir taş eklediği taş tepeciklere onun adına tapınılır.

Kuçi Nupe halkının inanışında ruhani güçlerin adıdır.

Kungva Nijerya’da yaşayan Kannuku halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Kunu Sierra Leone halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Kuru Sierra Lione’de yaşayan Temne halkının inanışında en önemli tanrı olan gök tanrının adıdır.

Kuti Nupe halkının ruhani güçlere verdiği isimdir.

Kuzimu Svahili halkının inanışında yer altı dünyasının adı olup, ruhların hareketlerinin depremlere sebep olmaktadır.

Kvaku Ananse Ghana’da yaşayan Aşanti halkının masallarında Anansesem adıyla da bilinen hilebaz (trickster) örümcek karakterinin adıdır.

Kvorrom Housa halkının inanışında evini ağaçların kökleri altına kurup yaşayan bir ruhun adıdır.

Kvoth Güney Sudan’da yaşayan Nuer halkının inanışında fakir ve mutsuzları koruyan iyi huylu bir tanrı olup, evren ve insanın yaratıcısıdır.

Kyala Ngonde halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Kyumbe Tanzanya’da yaşayan Zaramo halkının inanışında yaratıcı bir tanrının adıdır.

Lalibila Habeşistan’da yaşayan Hıristiyanların ve Kıptilerin kutsal kabul edip ziyaret ettiği kentin adıdır.

Lebe Serou Dogon halkının inanışında ata kabul edilen sekizinci tanrının adıdır.

Lemba Kongo halkının inanışında bir tanrı adı olup, kölelik vasıtasıyla Haiti ve Brezilya’da da taşınmıştır.

Leza, Lesa Merkez Afrika’da en önemli tanrının adı olup, gökyüzü ve dünyayı yaratmış, insanlara gelenekleri öğretmiştir.

Li Ngbandi halkının inanışında çocukları çalıp yiyen kötü bir ruhun adıdır.

Lianja Nkundo halkının inanışında İtonde ile Mbombe’nin oğlu, Ntsongo’nun ikiz kardeşi ve kocası, Likinda’nın babası olan bir tanrının adıdır.

Limi Mulungu’nun adlarından birisi olup, ‘güneş’ anlamına gelmektedir.

Lisa Dahomey halkının inanışında güneş ve gökyüzü tanrısının adı olup, yaratıcı tanrı Mawu’nun ikiz kardeşi, Nana Buluku ile Dan’ın oğludur.

Loko Dahomey halkının inanışında Ayaba’nın kardeşi olan bir ağaç tanrının adıdır.

Loma Sudan’da yaşayan Bongo halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Luanda Magere Kenya ve Tanzanya’da yaşayan Luo halkının inanışında olağanüstü güçlere sahip bir savaşçının adıdır. Birgün karısına tüm gücünü gölgesinden aldığını söyleme gafletinde bulunmuş söylenti dilden dile yayılınca düşmanları Luanda’nın gölgesine saldırarak kahramanı öldürmeyi başarmışlardır.

Lubaale Güney Uganda’da Viktorya gölünün kuzeybatısında yaşayıp Bantu dilini konuşan Ganda halkının inanışında tanrıların genel adı olup, her tanrı için ayrı rahip, medyum ve tapınak inşa edilmiştir.

Lufu Bir ölüm tanrısının adıdır.

Lumbu Bakongo halkının inanışında Nzambi tarafından yaratılan ilk insanın adıdır.

Ma Kiela Bakongo halkının inanışında tanrılaştırılan ölümlü bir kadının adıdır.

Madlebe Svazi halkının inanışında Madlisa’nın kardeşi olan kahraman bir kralın adıdır.

Mahrem Etiyopya kökenli savaş tanrısının adı olup Astar ve Beher’le birlikte en önemli üç tanrıdan birisinin adıdır.

Makardit Dinka halkının inanışında kötü şans tanrısının adıdır.

Makişi Angola halkının insan eti yiyen canavarlara verdiği isimdir.

Mamlambo Zulu halkının inanışında nehir tanrıçasının adıdır.

Massassi Zimbabve’de yaşayan Makoni halkının inanışında Mvuetsi için yaratılan bakirenin adı olup, kocasına otlar, ağaçlar, çalılıklar doğurmuştur.

Massim-Biambe Kong’oda yaşayan Mundang halkının yaratıcı tanrısının adıdır

Mavu Batı Afrika’da yaşayan Fon halkının inanışında güneş tanrısı Lisa’nın karısı, Sakbata ile Sogbo’nun anası Yüce Tanrıça’nın adı olup, birlikte evreni yaratmışlardır.

Mbaba Mvana Varesa Güney Afrika’da yaşayan Zulu halkının inanışında yağmur, hasat, tarım ve gökkuşağı tanrısının adıdır.

Mbere Güney Afrika’da yaşayan Fen (Bantu) halkının inanışında insanı kilden yaratan tanrının adıdır. Mbele önce kilden bir kertenkele yaratıp denize bırakmış sekizinci gün denizden çıkan kertenkele insana dönüşmüştür.

Mbomba, Mbombi Kuzey Zaire’de yaşayan Mongo halkının yaratıcı tanrısının adı olup, yaşam ve ölümün efendisi, ay, güneş ve insanoğlunun babasıdır.

Mbotumbo Fildişi Sahili’nde yaşayan Baule halkının inanışında halkın koruyucusu olan maymun tanrının adıdır.

Medr Etiyopya kökenli yeryüzü ruhunun/tanrısının adıdır.

Moea Sotha halkının inanışında ruh anlamına gelen teim olup, insanın yüreğinde yaşayan bir varlık olduğuna inanılmaktaydı.

Mokele Mbembe Afrika’ya giden Avrupalı kâşiflerin seyahatnamelerinde bahsettikleri fil büyüklüğünde, uzun boyunlu, tek boynuzlu, uzun yılan kuyruklu bir hayvanın adıdır. Vejetaryen olan bu hayvan küçük kayıkları batırabilmektedir. Görüldüğü gibi su aygırı ile gergedan birbirine karıştırılarak anlatılmıştır.

Moneiba Kanarya Adaları’ndan Hierro adası halkının inanışında bir kayada yaşadığına inanılan kadınların koruyucu tanrıçasının adıdır. Erkeklerin koruyucu tanrısının adı ise Eranoranhan’dır.

Moşanyana Güney Afrika’da yaşayan Sotho halkının inanışında insan ve hayvanları kaçırıp yutan Kholumolumo adlı canavarı öldüren kahramanın adıdır. Canavardan kaçan hamile bir kadın bir mağaraya sığınıp çocuğunu doğurmuş, Moshanyana adlı çocuk büyüdüğünde canavarı öldürerek o ana kadar yuttuğu tüm insan ve hayvanları serbest bırakmıştır. Bazı köyler kahramanı kıskanıp öldürme teşebbüsünde bulunmuşlarsa da ilk üçünde büyü yaparak ellerinden kurtulmuş, dördüncüsünde ölmüştür.

Mugaşa Bazabi halkının su tanrısının adı olup, Vamara’nın oğludur.

Mukuru Namibya’da yaşayan Bushmen halkının cömert ve yardımsever yaratıcı tanrısının adı olup, yağmur yağdırıp, hastalıkları iyileştirmektedir. Kabile şeflerinin Mukurunun vücut bulmuş hali olduğuna inanılmaktadır.

Mulungu, Mlungu, Mungu, Murungu Kuzeyde Kenya’da yaşayan Kamba halkından güneyde Tanzanya’lı Nyamwezi halkını da kapsayan geniş bir bölgede pek çok kabile tarafından yaratıcı gök tanrıya verilen isimdir.

Musisi Güneybatı Afrika’da yaşayan Ovambo halkının inanışında insanlarla babası olan yaratıcı tanrı arasında arabuluculuk yapan bir tanrının adıdır.

Musso Koroni Nijer’de yaşayan Bambara halkının inanışında yaratılan ilk kadının adı olup, aynı zamanda kargaşa tanrıçası ve Pemba’nın karısıdır.

Mvindo Yoruba halkının Nyanga efsanesinde Yeraltı Dünyası’na yolculuk eden bir kahramanın adıdır.

Na Ngutu Bakongo halkının inanışına ölüler tanrısının adıdır.

Nabende Uganda halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Nai Gan halkının inanışında Aşiakle’nin babası olan bir okyanus tanrısının adıdır.

Naiterokop, Neiterogob Masai halkının efsanevi kahramanlarından birisidir.

Naka Tanzanya’da yaşayan Sonjo halkının yaratıcı tanrısı olup, sadece insanoğlu ve hayvanları değil sonradan kıskanıp başka bir dünyaya kaçmasına sebep olacağı kız kardeşi Nebele’yi de yaratmıştır.

Nakvube Kenya halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Nambalisita Ambo halkının inanışında bir yumurtadan doğan ilk insanın adı olup, büyüyünce büyük bir savaşçı olmuştur.

Nambi Uganda halkının inanışında Gulu’nun kızı, Kaizuku ile Valumbe’nin kız kardeşi ve Kintu’nun karısı olan ilk kadının adıdır.

Nana Yoruba halkının inanışında Obaluvaye’nin karısı ve Omulu’nun annesi olan bir yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Nana Buluku Benin’de yaşayan Fon halkının en önemli tanrısının adı olup, Lisa ve Mahu adlı ikizlerin babasıdır.

Ndjambi Herero halkının inanışında bir gökyüzü tanrısının adıdır.

Ndriananahary Malagasi halkının inanışında en önemli tanrının adı olup, Ataokoloinona’nın babasıdır.

Ndvanga Mukasa’nın karısı olan bir piton kadının adıdır.

Nebele Tanzanya’da yaşayan Sonjo halkının yaratıcı tanrıçasının adı olup, ağabeyi Naka tarafından yaratılmış ardından kıskanç ağabeyinden kurtulmak için başka bir dünyaya kaçmıştır.

Negoogunogumbar Pigme halkının inanışında çocukları kaçırıp yiyen bir devin adıdır.

Ngai Kenya ve Tanzanya’da yaşayan Masai halkının yaratıcı tanrısının adı olup kelime anlamı ‘yağmur’dur. Ngai’nin öfkeliyken kırmızı keyfi yerindeyken siyah bulut olarak göründüğüne inanılır.

Nha-San Yoruba halkının inanışında rüzgâr ve fırtına tanrıçasının adıdır.

Ninki Nanka Gambiya halkının inanışında insanları bir lokmada yutabilecek denli büyük, at suratlı efsanevi bir ejderhanın adı olup, bir bataklıkta yaşamaktadır. Hakkında pek çok öykü olmasına karşın görgü tanığı olmayan yaratık muhtemelen kriptozoolojinin konusu olmakla birlikte 2006 yılında bir grup bilim adamı tarafından varlığı araştırılmış ve 14 Temmuz 2006 tarihinde BBC’de J. T. Downes Memorial Gambia Expedition 2006 (J.T. Downes Gambiya Keşif Hatıraları 2006) adıyla yayınlanmıştır.

Nkosi Yamakosi Zimbabve’de yaşayan Ndebele halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Nomkubulvana Zulu halkının gök tanrıçasının adı olup, kendine iman edenlere beyazlar giymiş bir bakire kılığında görünerek, geleceğe dair öğütler verip, kehanetlerde bulunurdu.

Nommo Mali, Sudan ve Yukarı Volta’da yaşayan Dagon halkının inanışında dev bir yumurta biçiminde hayal edilen evrenin bütünlüğünü simgeleyen yarı insan yarı yılan formunda, ilk demirci olduğuna da inanılan kültürel bir kahramanın adıdır. İkiz kardeşi düzenbaz Yurugu’dur.

Ntoa Akan halkının inanışında Venüs gezegeniyle özdeşleştirilen bereket tanrıçasının adıdır.

Nuba Sudan halkının inanışında gökyüzü tanrısıdır.

Nyalitç Güney Sudan’da yaşayan Dinka halkının inanışında en önemli tanrısı olan gök ve yağmur tanrısının adıdır.

Nyame, Nyankopon Togo ve Fildişi Sahili’nde yaşayan Aşanti halkının inanışında her şeyi bilen ve her şeye gücü yeten bir tanrının adıdır.

Nyanga Yoruba halkının kahramanlık destanlarından birisinin adı olup, Mvindo’nun Yeraltı Dünyası’na yolculuğunu konu almaktadır.

Nymo Kru halkının inaışında bir hilebazın adıdır.

Nzapa Ngbandi halkının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Nzambi Bakongo halkının inanışında yaratıcı güneş tanrısının adıdır.

Nzame Kongo’da yaşayan Fan halkının en önemli tanrısının adıdır.

Nze Ngbandi halkının inanışında Ketua ile Lomo’nun oğlu olan bir ay tanrısının adıdır.

Nzeanzo Sudan halklarının inanışında yağmur, şifa, tahıl, bereket ve demircilik tanrısının adıdır.

Nzuadia Mbundu halkının inanışında gökyüzü tanrısının kızı ile evlenen ve Kabundungulu ile Sudika-Mbambe adlı ikizlerin babası olan bir kahramanın adıdır.

Oba Do Osun’un annesinin adıdır.

Oba Jumu Osun’un babasının adıdır.

Obaluvaye, Şakpono Yoruba halkının inanışında adı ‘Evrenin sahibi’ anlamına gelen bir tanrının adı olup, Nana’nın kocası ve Omolu’nun babasıdır.

Obassi Nijer deltasında yaşayan Ekoi ve İbibio halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Obatala, Obtala Batı Afrika’da yaşayan Yoruba halkının en önemli tanrılarından birisi olup, babası Olorun insanın ruhunu yaratırken Obtala ise insanın bedenini yaratmıştır.

Obrigabibikva Pigme halkının inanışında yılan şekline dönüşebilen bir cücenin adıdır.

Bkz. Ogiri

Oçun, Karida Yoruba halkının inanışında aşk tanrıçasının adıdır. Oçun’un çocuklarını doyurabilmek için fahişelik yaptığını duyan diğer tanrılar (Orişalar) çocuklarını elinden alınca tanrıça delirmiştir.

Oda Edo halkının inanışında bir tanrının adıdır.

Odudua, Oduduva, Odudu Yoruba halkının inanışında yeryüzü tanrısının adıdır.

Oguvu Edo halkının inanışında ölüm tanrısının adıdır.

Ohe Nijerya’da yaşayan Egede halkının inanışına en önemli tanrının adıdır.

Oko Yoruba halkının inanışında bir tarım tanrısının adı olup, Aganju ile Yemoja’nın oğludur.

Oksoke Yoruba halkının Orişa adını verdiği iyi tanrılar grubundan av tanrısının adıdır.

Oloddumare Yoruba halkının inanışında ‘yaratıcı güç’ anlamında kullanılan ve tanrıyı niteleyen bir terimdir.

Olokun Yoruba halkının inanışında deniz tanrısının adı olup, ‘Okyanusun Efendisi’ anlamındadır.

< olo ‘sahip’ + okun ‘okyanus’

Bazı anlatılarda dişi olarak tasvir edilen Olokub, okyanus’un dibinde bir yeraltı sarayında insan ve balık hizmetkârlarıyla birlikte yaşamaktadır.

Olorun, Yansan, Ogus Yoruba halkının inanışında Obatala ‘cennet’ ve Odudua ‘yeryüzü’ tanrılarının babası kabul edilen barış, ahenk ve gök tanrısının adıdır. Obatala ve Oduduva’nın babası ve Olokun’un kardeşidir.

Ombviri, Ombuiri Orta Afrika’da Gabon ve civarında yaşayan kabilelerin koruyucu ruhlara verdiği isim olup, aynı zamanda kendi atalarının ruhları olarak da kabul edilmektedirler.

Orahan Kanarya Adaları halkının inanışında, Hirquan adlı, vücudu kıllarla kaplı iblisin amansız düşmanı olan, savaşçı tanrının adıdır.

Orişa Yoruba halkının inanışında Olodumare adı verilen Tanrı’nın görünümlerinden birisidir.

Orungan Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında Aganju ile Yemaja’nın oğlu olan bir hava tanrısının adıdır.

Orunmila Yoruba halkının inanışında kehanet tanrısının adı olup, Obatala’nın en büyük oğlunun adıdır.

Osava Kamerun ve Güneydoğu Nijerya’da yaşayan Ekoi halkının inanışında gökyüzü tanrısının adıdır.

Oşun Yoruba halkının inanışında aşk, keyif ve güzellik tanrıçasının adı olup, insanoğluna karşı hayli cömerttir.

Oşunmare Yoruba halkının inanışında dev bir yılanın adı olup, Benin’de Aidohvedo olarak adlandırılmaktadır.

Oya Yoruba halkının inanışında ateş, rüzgâr ve savaş tanrıçası olan dişi savaşçının adı olup, kızgın olduğunda insanların üzerine fırtına ve kasırgalar gönderir.

Örümcek Nijerya ve civarında yaşayan halkların masal ve efsanelerinde adı geçen düzenbaz bir karakterin adıdır.

Bkz. Anansi

Pamba, Pemba Namibya’da yaşayan Ovambo halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Raluvimbha, Raluvumbha Güney Afrika’da yaşayan Bavenda halkının inanışında yağmur tanrısının adı olup, depremler, sel baskınları, şimşek çakması ve salgın hastalıklar onunla ilişkilendirilmektedir.

Rasoalao Madagaskar halkının inanışında av ve vahşi hayvanların tanrıçasının adı olup, Ravola’nın kız kardeşidir.

Ravola Madagaskar halkının inanışında av ve vahşi hayvanların tanrıçası Rasolao’nun kız kardeşi olup, sığır sürüleri ve evcil hayvanların koruyucusu ve Vazimba grubu tanrılardan birisidir.

Razana Madagaskar halkının inanışında aynı zamanda tanrı olan atalara verilen isimdir.

Razana-Janahari Madagaskar panteonunda Andriamanitra’nın oğlu olan gök tanrının adıdır.

Rock-Sene Gambia’da yaşayan Sere halkının en önemli tanrısının adıdır.

Ryangombe Baziba halkının inanışında tanrı Wamara’nın oğlu olup, sığır sürülerini koruyan tanrının adıdır.

Sakpata Dahomey halkının inanışında çiçek hastalığı tanrısının adıdır.

Se Batı Afrika’da yaşayan Fon halkının en önemli tanrısının adıdır.

Sno-Nysoa Liberya halkının inanışında dört oğlunu yeryüzüne gönderen yaratıcı tanrının adıdır.

Sunyata, Sundiata 13. yüzyılda Mali İmparatorluğu’nu kuran Sundiata Ketia’nın kahramanlıklarını Mandinka dilinde anlatan ve kuşakta kuşağa sözlü olarak aktarılan manzum destanın adıdır. Bufalo kadın Sogolon Kedju ile Keita reisi Nare Maghan’ın oğlu, Kolonkan’ın kardeşi olup, Mandingo halkının lideri ve Mali kralıdır. Mali’nin yanı sıra, Senegal, Gana, Fildişi Kıyısı, Yukarı Volta ve Gine’de de anlatılmakta, tarihsel arkaplan MS 13. yüzyılda geçmekle birlikte kahramanın MS 8. yüzyılda yaşamış olduğu sanılmaktadır.

Şakpana, Sopono Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında ana tanrıça Yemaja’nın öfkeli mizaçlı oğlunun adı olup, insanlara çiçek hastalığı bulaştırmakta veya delirmelerine sebep olmaktadır.

Şango Yoruba halkının inanışında Yoruba halkının atası olan gökyüzü ve şimşek tanrısının adı olup, Orişalardan birisidir. Haiti’de Voodoo dininde şimşek ve iklim tanrısı olarak bilinmektedir.

Tando Gana’da yaşayan Aşanti ve Tşi halklarının inanışında bir nehir tanrısının adı olup, kötü yürekli nehir tanrıçası Katarviri’nin kocasıdır.

Tçue Güney Afrika’da yaşayan Buşmen halkının inanışında ateş yakmayı öğreten efsanevi atasının adı olup, kuş, fil, kertenkele formlarında tasvir edilmektedir.

Tenye Te’en Nijerya halklarının inanışında evlilikte sadakatin koruyucu olan bir tanrıçanın adıdır.

Tere Sudan halkının inanışında insanoğluna hayvan ve bitki sağlayan tanrının adı olup, Ngakola’nın erkek kardeşidir.

Thamuatz Cezayir’de yaşayan Kabil halkının inanışında ilk canlı varlıklar olan iki buffalodan erkek olanın adıdır (diğeri: İtherther). Çiftin oğulları Açim’i evcilleşerek insanoğluna hizmet etmiştir.

Tikdoşe Zulu halkının inanışında insanlarla dövüşmekten büyük keyif alan kötü ruhlu bir cücenin adıdır.

Tore Zaire’de yaşayan Pigme halkının inanışında orman tanrısının adı olup, kendisini bazen fırtına bazen de gökkuşağı olarak gösteren tüm hayvanların koruyucusudur.

Tsetse Zaire ve Kongo’da yaşayan Buşongo halkının inanışında şimşek tanrıçasının adı olup, yangınların sorumlusu olarak görülmektedir.

Tsoede Nijerya’da yaşayan Nupe halkının inanışında bir kahramanın adıdır.

Tsui, Tsui’goab Güney Afrika ve Namibya’da yaşayan Khoikhoi halkının inanışında yağmur ve gök gürültüsü tanrısının adı olup aynı zamanda güçlü bir büyücüdür.

Tusip Hottentot halkının inanışında yağmur tanrısının adıdır.

Uhlakanyana Zulu inanışında kötü yürekli bir cücenin adıdır.

Ukgili Zulu halkının inanışında en önemli tanrısının adı olup, kelime anlamı ‘Bilge olan’dır.

Umvelinqangi Zulu halkının inanışında deprem ve gök gürültüsü formlarında varlığını hissettiren yaratıcı tanrının adıdır.

Unkulunkulu, Nkulunkulu Zulu halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, Uthlanga adlı efsanevi bataklıkta bir kamış olarak büyümüştür. Zulu dilinde kelime anlamı ‘ata’dır.

Unumbotte Togo’da yaşayan Basari halkının inanışında yaratıcı tanrının adıdır.

Unvelingange Kaffir halkının inanışında başlangıçtan beri varolan yaratıcı tanrının adıdır.

Unvaba Zulu halkının inanışında insanoğluna sonsuz hayatı anlatabilmesi amacıyla gök tanrı tarafından gönderilen bir bukalemunun adıdır.

Usiququmadevu Zulu halkının inanışında çocukları parçalayan sakallı ve kambur bir canavarın adıdır.

Uthlanga, Uhlanga Zulu halkının inanışında kuzeyde yer alan büyük bir bataklığın adı olup, hayat burada başlamıştır.

Uvardav Nijerya’da yaşayan Maguzava (Hausa) halkının inanışında tüm orman ruhlarının anası olduğuna inanılan varlığın adı olup, felç olmuş kişilerin iyileşmesi için Uavrdav’a dişi keçi kurban edilmektedir.

Vak Etiyopya halkının inanışında en önemli tanrının adı olup, bulutların üzerinde yeryüzünden uzak bir cennette yaşar.

Vakoo Oromo halkının iyi huylu yağmur tanrısının adıdır.

Vantu-Su Sudan’ın en önemli tanrısının adıdır.

Vele Kenya’da yaşayan Bantu Kavirondo halkının en önemli tanrısının adı olup, önce güneş, ay ve yıldızları ardından insanoğlunu yaratmıştır.

Vennam, Vinnam, Vinde, Naba Zidivinde Yukarı Volta’da yaşayan Mossi halkının en önemli tanrısının adı olup güneşle özdeşleştirilmiştir.

Vodu Benin halkının ‘Tanrı’ anlamında kullandığı terim olup bu bölgeden Amerika’ya köle nakliyesi sonrasında Haiti’de gelişen Vodoo dininin adının da kaynağıdır.

Vokaka Madagaskar halkının dini, törenlerde kendilerinden geçmek amacıyla içtikleri bir içeceğin adıdır.

Voto, Oto Şongo halkının inanışında ateş tanrısının adıdır.

Vulbari Kraçi halkının en önemli tanrısının adıdır.

Vututu Fon halkının efsanelerinde tanrı Sogbo’nun habercisi olan bir kuşun adı olup, yeryüzüne yağmur getirdiğine inanılmakta, öldürülmemesi gereken kutsal bir varlık olarak kabul edilmektedir. Bkz. Yağmur kuşu

Yakomba Törelerin koruyucu olan bir tanrının adıdır.

Yangombi Bir yaratıcı tanrının adıdır.

Yanmena Güney Afrika Gran Çako bölgesinde yaşayan Lengua halkının kızların ergenliğe geçmesi suretiyle yapılan törenlerin adıdır.

Yansan Yoruba halkının halkının inanışında bir rüzgâr tanrısının adıdır.

Yaro Etiyopya halklarının inanışında yaratıcı bir tanrının adıdır.

Yaruba Tangale halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

Yasigi Dogon halkının inanışında kardeşi Ogo ile birlikte Amma’nın yarattığı başlangıç yumurtasından doğan ilk insanın adı olup, kardeşiyle birlikte insan soyunu başlatan ilk çift olmuşlardır.

Yayu Ngbandi halkının inanışında bir gökyüzü tanrısının adıdır.

Yegbogba Dahomey halkının inanışında yılanlardan koruyan büyülü bir tılsımın adıdır.

Yegve Zogbanu Otuz boynuzu olup, ormanlarda yaşayan bir canavarın adıdır.

Yemaja, Yemanja, Yemayah  Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında ana tanrıçanın adı olup, doğumun ve tüm kadınların koruyucusudur.

Yemekonji Zaire halklarının inanışında bir yaratıcı tanrının adıdır.

Yemoja Yoruba halkının inanışında bir su tanrıçasının adı olup, Oduduva’nın kızı, Aganju’nun kız kardeşi ve eşi, kimine göre Oranyan’ın kimine göreyse Ogun, Oko, Olokun, Orunjan, Şango ve Şankpana annesidir.

Yılan Yılanın ağzı bereketin sembolü olarak kabul edilmektedir.

Yo Bamara halkının inanışında -alışılanın tersine hayvan formunda olmayan- bir düzenbaz karakterin (trickster) adıdır. Yo, hem erkek (ateş, hava) hem de dişil (su, toprak) elementlerden meydana gelen bir yeryüzü ruhudur.

Yurugu Dudan ve Mali’de yaşayan Dagon halkının inanışında düzenbaz bir karakterin adı olup Nommo’nun zıt karakterli ikizidir.

Zamba Yuande halkının inanışında en önemli tanrının adı olup,m Ngi, Nkokn, Otkut ve VO’nun babasıdır.

Zambi Kongo halkının tanrılarından birisidir.

Zanahary, Zanaharibe Madagaskar halkının inanışında dişi ve erkek özellikleri birlikte taşıyan yaratıcı tanrının adıdır. İnsanı çamur veya tahtadan yaratıp, onun nefes almasını sağlamıştır. Tanrıça Andriamanitra’nın kocasıdır.

Zar Bilinen en eski Etiyopya gökyüzü tanrısının adıdır.

Zat-badar Etiyopya’da 100-800 yılları arasında varlığını sürdüren Hıristiyanlık öncesi Kıpti Aksum uygarlığının çok tanrıcı inancında güneş tanrıçasının adıdır.

Zinsi Dahomey halkının inanışında ikiz kardeşi Zinsu gibi büyücü olan bir kahramanın adıdır

Zoa Songhay halkının atası olduğuna inandığı bile kahramanın adıdır.

Zombi 1. Ruhu ele geçirilip esir edilmiş, yaşam ile ölüm arasında kalmış kişilere verilen isimdir.

2. [Haiti Mitolojisi] Afrika kökenli bir inanış olup, farklı olarak zombilerin hayvana dönüşerek çiğ et yediklerine inanılmaktadır.
3. Bir yılan tanrının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

 

Afrika Mitolojisi Sözlüğü (C-J)

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 24 dakika

Afrika Mitolojisi Sözlüğü adlı bu alfabetik sözlük çalışmamda Afrika tanrı ve tanrıçaları, Afrika dinlerinin esasları ve Afrika halklarının destan ve efsanelerini maddeleştirdim.

Cagn Güney Afrika’da yaşayan Bushmen halkının inanışında en büyük tanrının adı olup insanlara hizmet etmeleri için hayvanları yaratmıştır.

Cennet Bambara halkının inanışında tanrı Faro tarafından yaratılan cennet 7 bölümden oluşmaktadır.

Ceres Africana, Ceres Punica Kuzey Afrika’da tapınılan bir hasat tanrıçasının adı olup, Tertullian’ın metinlerinden bahsi geçmektedir.

Cghene, Oghene Güney Nijerya’da yaşayan İsokoko halkının inanışında tapınak ve rahipleri olmayan yaratıcı tanrının adıdır.

Çekeçani, Ama, Ma Malavi’de yaşayan Anyanja halkının inanışında ayın karısı olup doğuda yaşayan sabah yıldızının adıdır.

Çiruvi, Khiruvi Orta Afrika’da ‘esrarengiz yaratık’ anlamına gelen kelime yarı insan, tek bir ayak, tek bir kol ve bir gövdenin yarısından oluşmaktadır. Muhtemelen diğer tarafı görünmezdir. Onu kavgada yenene kendini öldürmezse bildiği tüm şifa yöntemlerini öğreteceğini söyleyerek yalvarır.

Çiuta, Khiuta, Mulengi, Mvenko, Vamtatakya Malavi’de yaşayan Tumbukta halkının her şeyi bilen ve yağmur getiren yaratıcı tanrısının adı olup ‘gökyüzündeki büyük yay’ anlamına gelir.

Çukvu, Chukvu, Çuku Nijerya’da yaşayan İbo halkının (Doğu Nijerya’da Kalabar bölgesinde) inanışında en büyük yaratıcı tanrının adıdır. Sembolü güneş olan Çukvu, yağmur getirir ve ekinlerin büyümesine yardım eder.

Da Benin’de yaşayan Fon halkının inanışında en büyük tanrı Mavu’nun oğlu olan dev bir yılanın adıdır ve evrenin düzeninin sağlanmasına yardım etmekle görevlidir.

Dada Zodji Dahomey halklarının inanışında Suvinenge’nin babası, Nyauh ve Ananu’nun kardeşi olan bir yeryüzü tanrısının adıdır.

Dangbe Fon halkının inanışında bir piton yılanı ruhunun adıdır.

Danh Benin halkının inanışında bir yılan tanrının adıdır.

Dendid Sudan’da yaşayan Dinka halkının inanışında her şeyi gören yardımsever yaratıcı tanrının adıdır.

Deng 1. Sudan’da yaşayan Dinka halkının inanışında  yağmur, bereket ve gök tanrısı olan yaratıcının adı olup tanrı Abuk’un oğludur.

2. Nuer halkının inanışında yağmur ve bereket tanrısının adıdır.

Diang Şilluk halkının inanışında ilk insan Omara’nın eşi ve Okva’nın annesi olan inek tanrıçanın adıdır.

Dibobia Kongo ve Gabon halklarının inanışında gökyüzü ile deniz arasında asılı duran bir örümceğin adı olup tanrı Mebega’ya dünyayı yaratmasında yardım etmiştir.

Djok Uganda ve Kongo’da yaşayan Alr halkının inanışında insanlara yılan, taş gibi formlarda görünen ata ruhlarının adıdır.

Do Yukarı Volta halklarının inanışında insanlara kelebek formunda gözüken bereket ve yağmur tanrısının adıdır.

Dogir Nübye bölgesinde Nil nehri Nuhlarına verilen isimdir.

Domfe Kurumba halkının inanışında rüzgâr, yağmur ve su tanrısının adı olup insanlara ilk yiyeceği o sağlamıştır.

Dongo Nijer nehrinin yukarı havzasında yaşayan Songhai halkının inanışında insanları gönderdiği yıldırımlarla öldüren şimşek tanrısının adıdır.

Dorobo Masai halkının ilk insan olduğuna inandığı bir pigmenin adıdır.

Dungu Uganda halkının inanışında avcıların koruyucu tanısıdır.

Dyinyinga Mende halkının inanışında tabiattaki nesnelerin taşıdığı ruhlara verilen isimdir.

Dyk Bambara halkının inanışında başlangıçta varolan yaratıcı gücün adıdır.

Dziva Zimbabwe’de yaşayan Şona halkının inanışında cömert yaratıcı tanrıçanın adıdır.

Dzivaguru Korekore halkının inanışında ana tanrıçanın  adıdır.

Eale Etiyopya’da dönebilen boynuzları olabilen bir canavarın adıdır.

Edinkira Bir ağaç tanrısının adıdır.

Egbere Nijerya’da yaşayan Yoruba halkının inanışında ormanda yaşayan küçük insanlardan oluşan bir halkın adıdır.

Egungun-Oya Yoruba halkının inanışında kehanet tanrıçasının görünümlerinden birisinin adıdır.

Ekera Habeş halkının inanışında öteki dünyaya verilen isimdir.

Elima Kongo halkının inanışında tüm tabiat olaylarının kaynağı ve sebebi olduğuna inanılan olağanüstü gücün adı olup Polinezya adalarındaki ‘mana’ inancıyla benzerlik göstermektedir.

Eloko Kongo’da yaşayan Mongo halkının inanışında ormanlarda yaşayan cüce yaratıkların adı olup, atalara ait ruhlarla özdeşleştirilmektedirler.

Emeli-Hin Sudan’ın batısında yaşayan Tuareg halkının dilinde ‘Tanrı, efendi’ anlamlarına gelmektedir.

En Kai Masai halkının inanışında yağmur tanrısının adı olup ‘gökyüzü’ anlamına gelmekte, Parsai ‘dua edilen’, Emayian ‘kutsal olan’ adlarıyla da tanınmaktadır.

Eranoranhan Kanarya adalarından Hierro adasında erkeklerin koruyucu tanrısının adıdır. Kadınların koruyucusunun adı ise Moneiba’dır.

Erosi İgbo halkının inanışında bereket ve refahı artıran ruhun adıdır.

Eseasar Nijerya ve Benin’de yaşayan Yoruba halkının inanışında gök tanrı Ebore’nin karısı olan yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Eşu Yoruba halkının inanışında sahtekâr bir tanrı adı olup yolların, kavşakların ve yolcuların koruyucusudur. Yolculara onların olgunlaşmasını sağlayacak küçük şakalar yapar. Eşu yolda yürürken bir tarafı kırmızı diğer tarafı mavi şapka giyer, onu iki farklı açıdan gören iki köylü aralarında tartışırken ortaya çıkar ve durumu aydınlatır.

Batı Afrika’nın diğer bölgelerinde Esu, Güney Amerika’da (Brezilya) Ekhu, Küba’da Eleggua adlarıyla tanınmaktadır.

Evua Gine halklarının inanışında bir güneş tanrısının adıdır.

Fa Fon halkının inanışında bir kader tanrısının adı olup, Minona’nın oğludur. 16 gözü olduğuna ve gökyüzünde bir palmiye ağacında yaşadığına, haberci tanrı Eşu’nun her sabah Fa’nın gözünü açtığına inanılmaktadır.

Fara Maka Mali halkının inanışında bir kahramanın adı olup, Nana Miriam’ın kocasıdır. Ürünlerini yiyen su aygırına saldırınca canavar tarafından parçalayınca, karısı sihirli güçleriyle canavarı felç etmiştir. Bkz. Faran Mata

Faran Maka Songhai halkının inanışında Vango ile Veikare’nin babası olan bir devin adıdır. Su ruhu Zin-Kibaru Faran Maka’nın pirinçlerini yiyince canavarı sihirli gitarı ile öldürmüştür.

Faro 1. Mali’de yaşayan Bambara halkının inanışında su ve gök tanrısının adıdır. Aynı zamanda bir kültürel kahraman olan Faro insanlara balık tutmayı, tarımı ve konuştukları dili armağan etmiştir.

2. Mande halkının inanışında ilk insanın kardeşinin adıdır.

Fe Fildişi Sahili’nde tapınılan bir tanrının adı olup bir maske formunda tasvir edilmektedir.

Fenda Maria Angola halkının inanışında iyilikseverliği sayesinde ülkenin prensi ile evlenen bir bakire kızın adıdır.

Fidi Mukullu Zaire’de yaşayan Bena Lulua halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, güneşin sağ ayın sol yanağından geldiğine, insanlara yay ve oku hediye ettiğine inanılmaktadır.

Fu Bambara halkının inanışında başlangıç boşluğunun adıdır.

Funzi, Mfuzi Fransız Kongosu’nda yaşayan Fjort halkının inanışında demircilik tanrısının adı ve bir kültürel kahramanın adıdır. Efsaneye göre Funzi bir nehir tanrısından ateşi alarak insanlara hediye etmiş ardından demir ve bakırı işlemeyi öğretmiştir. Bkz. Prometheus

Ga-gorib Güney Afrika ve Namibya’da yaşayan Khoikhoi halkının inanışında dev bir çukurun yanı başında oturup geçenlere taş atarak öldürerek çukura düşmesini sağlayan bir canavarın adıdır.

Gabunga Baganda halkının inanışında tanrı Mukasa ile kan içme töreninde buluşan krala refakat etmekle görevli kişiye verilen isimdir.

Gamab Haukoin halkının mitolojisinde yıldızlardan oluşan cennetin üzerindeki yüksek cennette yaşayan, hayat veren ve öldüren, kadere hükmeden en büyük tanrının adıdır. Gamab’ın cennetten ok atarak vurduğu insanlar mutlaka ölür.

Garamas Büyük Sahra Çölü’nde yaşayan Garamant halkının inanışında ilk insanın adıdır.

Garang Sudan’da Nil vadisi boyunca yaşayan Dinka halkının mitolojisinde güneş tanrısının adı olup, sembolü zürafa ve yılandır.

Gassire’nin Lavtası Sonike halkının Dausi söylencesinin en önemli bölümünün adı olup MÖ 500’lü yıllardaki kahramanlık dönemini konu almaktadır. 1920 yılında Alman antropolog Leo Frobenius tarafından kaydedilmiştir. Efsane, Gassire’nin ölümsüzlük kazanma uğruna verdiği mücadeleyi anlatmaktadır.

Gaunub Namibya ve Güney Afrika’da yaşayan Khoikhoi halkının inanışında yıkıcı kötülük tanrısının adı olup ay ve güneş tutulmalarıyla ilişkilendirilmiştir.

Gbadu Benin’in güneyinde ve Togo’nun bazı bölümlerinde yaşayan Fon halkının inanışında kader tanrıçası olup tanrı Mavu’nun kızıdır.

Gbekre Fildişi Sahili’nde yaşayan Baule halkının inanışında yarı insan yarı maymun formunda bir ruhun adı olup ölümden sonra kötülerin cezalandırılmasına ve iyilerin düşmanlarından korunmasına yardım eder.

Gevi Güney Afrika’da yaşayan Buşmen halkının yaratıcı tanrısı Kaang’ın iki oğlundan birisinin adıdır.

Gindri Zaire halklarının inanışında evreni ve insanı yaratan hayat, şifa ve ölüm veren yaratıcı tanrının adıdır.

Gleti Benin halkının inanışında ay tanrıçasının adıdır.

Goe Fildişi Sahili’nde yaşayan Baule halkının inanışında evreni düzenleyen ruhun adı olup, keçi sakallı ve küçük boynuzları olan bir insan formunda tasvir edilmiştir.

Gola Liuanda halkının inanışında insanların ruhunu ele geçiren bir yılan ruhunun adıdır.

Gongola Bir Nijerya kralının adı olup, yeraltında yaşayan dev bir yılan tarafından esir edilen Jaliya’yı kurtarıp evlenmiştir.

Gor Pigme folklorunda yaratıcı tanrı Khonvoum sayesinde insanlarla ilişki kuran efsanevi filin adı olup, Pigme dilinde ‘Şimşek çakan’ anlamındadır.

Gu Benin’de yaşayan Fon halkının inanışında savaş ve demircilik tanrısının adı olup yaratıcı tanrı olan babası Mavu-Lisa tarafından yeryüzünü insanlar için oturulabilir bir yer haline getirmesi için görevlendirilmiştir.

Guli Hottentot halkının inanışında güneş koçunu öldüren avcının adıdır.

Gulu Buganda halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup, Kaizuki, Nimba ve Valumbe’nin babasıdır.

Gunuko Kuzey Nijerya’da yaşayan Nupe halkının inanışında en önemli tanrılardan birisinin adıdır.

Gurzil Tripolitania (Antik Libya) halklarının inanışında boğa şeklinde bir tanrının adıdır.

Gvaza Nijerya ve Mali’de yaşayan Kagoro halkının inanışında evrenin yaratıcı tanrısının adı olup, kötülüğe karşı insanları koruyan, yağmur, şifa, refah ve şans getirdiğine inanılmaktadır.

Habyarimana İmana’nın adlarından birisi olup, ‘çocuk veren’ anlamına gelmektedir.

Hai-Uri Namibya ve Güney Afrika’da yaşayan Khoikhoi halkının inanışında bir canavarın adıdır.

Haiuri Hottentot halkının inanışında ortadan ikiye ayrılmış bir adam görünümünde olan bir iblisin adı olup, kurbanlarını ölüler dünyasına kaçırmaktadır.

Hakim Azimu’nun kardeşi olup, Khadu’da mızrak fırlatınca, tanrılar mızrağın dönüp kendine saplanmasını sağlamışlardır.

Hammon Bir Libya güneş tanrısının adıdır.

Hara Ke Nijerya halklarının inanışında su ve yağmur tanrıçasının adı olup, Godi ile Goru adlı iki ejderha yardımcısı vardır.

Harun Fas halkının inanışında yılan formunda tasvir edilen bir su ruhunun adıdır.

Haşakimana İmana’nın adlarından birisi olup, ‘tasarlayan’ anlamına gelmektedir.

Heitsi-eibib, Heitsi Namibya ve Güney Afrika’da yaşayan Khoikhoi halkının inanışında, bir inek ve ineğin yediği otun oğlu olan efsanevi bir kahramanın adıdır. Büyücü ve olağanüstü bir savaşçı olup tüm avcıların efendisidir.

Henten Karube Binkigi’nin kızı, Marain Jagu’nun kız kardeşidir.

Heyvoso Fon halkının inanışında bir gökyüzü tanrısı olup, Mavu-Lisa’nın oğludur.

Hinegba, İhinegba Nijerya’da yaşayan İgbira halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup güneş ve yağmurun kaynağıdır.

Holavaka Etiyopya halkının inanışında tanrıalrın haberci kuşunun adıdır.

Honsi, Honsu Dahomey efsanelerinde bahsi geçen ikiz kardeşlerin adıdır.

Hunsi Kuzey Dahomey’de yaşayan Fon halkının inanışında bir dini ayin başlatma amacıyla verilen emir cümlesidir. Köleler vasıtasıyla Haiti’ye de taşınmışsa da orada (Hu ‘tanrı’ + si ‘karı, eş’) daha çok bir tanrının Afrika kökenli olduğuna işaret etmek için kullanılır.

Huntin Güney Afrika’da yaşayan Khosa halkının inanışında bir ağaç ruhunun adıdır.

Huve Güney Afrika’da yaşayan Buşmen halkının inanışında en önemli tanrının adıdır.

İbini Okrabi İgbo halkının inanışında güçlü bir ruhun adıdır.

İbissa Şayto Etiyopya halkının inanışında bir ateş ruhunun adıdır.

İbo-Osun Yoruba tanrıçası Osun onuruna her yıl düzenlenen bir festivalin adıdır.

İfa, İfe Yoruba halkının inanışında ilahi bir kültün adı olup güneybatı Nijerya’da bulunan İfe kenti ile ilgili olmalıdır. Kehanete dayanan Yoruba dini İfe’de ortaya çıktıktan sonra diğer kent devletlerine dağılmıştır. İfe kelimesi aynı zamada ‘yeryüzü’ anlamına gelmektedir.

İkenga Niyerya’da yaşayan İbo halkının inanışında çocukların koruyucusu olduğuna inanılan küçük heykellerin adıdır.

İllalei, Vak Etiyopya’da yaşayan Burji-Konso halkının inanışında yaratıcı tanrının adı olup ‘insanların babası’ olarak da tanımlanır.

İlyuba Tanzanya’da yaşayan Pimbve halkının inanışında yeryüzünü yaratan güneş tanrısının adıdır.

İmilozi Güney Afrika’da yaşayan Zulu halkının inanışında ıslık çalarak insanlarla haberleşen ataların kutsal ruhlarına verilen isimdir.

İndaji Avını ıslık çalarak yanına çağıran Nijeryalı efsanevi bir avcının adıdır. Avladığı 3 antilop şekil değiştirip aslana dönüşerek saldırıya geçince o da kendisini ağaca dönüştürmüştür.

İnkosazana Güney Afrika’da yaşayan Zulu halkının inanışında bahar mevsiminde saygı gösterilip mısırların büyümesini sağlayan tarım tanrıçasının adıdır.

İnsan Yiyen Ağaç Carl Liche’nin Madagaskar’da Mkodo halkına zarar verdiğini rapor ettiği efsanevi bir ağacın adı olup, benzer hikâyelere Orta ve Güney Amerikalı seyyahların notlarında da rastlanmıştır (Michell 2000; Osborn, Chase Salmon, 1925. Madagascar, Land of the Maneating Tree).

İntulo Güney Afrika’da yaşayan Zulu halkının inanışında insani özellikler taşıyan kertenkele formunda bir yaratığın adıdır.

İnyana Güney Afrika’da yaşayan Zulu halkının inanışında atalara ait ruhların adıdır.

İrke Songhai halkının inanışında bir tanrının adıdır

İro Yoruna halkının inanışında beş parmaklı bir tavuğun adı olup, yaratılışın sembolüdür.

İsa Niger nehri tanrıçasının adıdır.

3. Şiva’nın görünümlerinden birisi olup, 11 rudradan birisi ve dünyanın kuzeydoğu köşesinin bekçisidir.

İsa Bere Ziger nehrinin tüm suyunu yutan bir ejderhanın adı olup, 800 yıllık bir mücadeleden sonra Samba tarafından öldürülmüş ve  nehir yeniden akmaya başlamıştır.

İtan Yoruba halkının inanışında sözlü gelenekle aktarılan efsanelerin adıdır.

İtoli İtonde’ye tüm dileklerini gerçekleştirmesine yardım eden bir zil veren vızıldayan bir kuşun adıdır.

İtonde Zaire halkının inanışında avcıların koruyucu olan ölüm tanrısının adı olup, Lonkundo ile İlankaka’nın oğludur.

İyalorişa Bir Yoruba rahibesinin adıdır.

Jata Zührevi hastalıklar ve deliliğe sebep olan bir ruhun adıdır.

Jok, Djok, Jok Odudu Uganda ve Zaire’de yaşayan Alur halkının yağmura ihtiyacı olduğunda siyah bir keçi kurban ettikleri tanrının adı olup, ‘yaratıcı’ anlamına gelmektedir. Bkz. Juok

Juju Nijerya halkının inanışında bir rahip kralın adıdır.

Juok, Jok, Juong, Dyok Güney Sudan’da yaşayan antik Nilote halkının inanışında tüm canlıların kaderine hükmeden yaratıcı tanrının adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü T-Z

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 25 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Ta’ameti Thora Tevrat’ın anlamını kavrayabilecek şekilde gerçekleştirilen okuma düzeninin adıdır.

Tabernacle, Mishkah, Ohel Moed İsrail halkının 40 yıl boyunca çölde ibadet ettiği portatif tapınağın adıdır.

Tabor [Yahudilik, Hristiyanlık] Galilee gölünün 11 mil batısında yer alan ve bugün Jebel-et-Tur olarak bilinen bir dağın adı olup, Hz. İsa burada şekil değiştirmiştir:

“Altı gün sonra İsa, yanına yalnız Petrus, Yakup ve Yuhanna’yı alarak yüksek bir dağa çıktı. Orada gözlerin önünde İsa’nın görünümü değişti. Giysileri göz kamaştırıcı bir beyazlığa büründü; yeryüzünde hiçbir çamaşırcının erişemeyeceği bir beyazlıktı bu. O anda Musa ile İlyas öğrencilerine göründü. İsa’yla konuşuyorlardı.” (Markos 9:2-8)

Talay Antik Sami halklarından olan Ugaritlerin inanışında yağmur tanrısı Baal’ın kızının adıdır.

Talit Bazı dini törenlerde ve sabah dualarında erkek Yahudilerin kullandığı siyah çizgili beyaz yünden püsküllü atkının adıdır.

Talmud Ortodoks Yahudiliğin sözlü kanun ve geleneklerini (Mişna ve Gemara) içeren yazılı koleksiyonun adıdır. MS. 2 yüzyılda yaşamış Yuda Hanasi adlı hahamın, Tevrat’ın toplumsal yaşamın düzenmesi konusundaki boşluklarını doldurmak amacıyla yazdığı kitap dört bölümden oluşmaktadır:

1. Gemara ‘hukuk’
2. Mişna
3. Mişna’da bulunmaya maddeler
4. Midraşim ‘Yorumlar’

• Babil Talmudu, Talmud Bavli: MS 5. yüzyılda yazıya dökülmüştür.
• Filistin Talmudu, Talmud Yeruşalmi

Taniniver Moses Cordovero’nun kabalistik çalışmalarında kötü ruhlu bir evrensel varlığın adı olarak geçmektedir.

Tannaim İbranice ‘eğitenler’ anlamına genle terim geçmişte hahamları adlandırmak amacıyla kullanılmıştır.

Tannaitler MS 3. yüzyılda Yahudi din hukukçuları için kullanılan bir terim olup öğretileri Mişna’yı oluşturmuştur.

Tanrı’nın Tahtı, Kisse Kavod Merkvah Eski Ahit’te Yeşaya ve Danyal’da tanımlanıp ve tanrının gücünün sembolü olan tahtın adıdır (Yeşaya 6; Danyal 7).

Tapınak Tanrının dünyayı yaratmadan önce tasarladığı yedi şeyden bir tanesi olan Kudüs’teki kutsal tapınağın adı olup inşa edilmesinde görev alan herkes cennete gitmiştir.

Tarşişim Seder Gan Eden ile Sefer Raziel’de adı geçen bir melek grubunun adıdır.

Teba Sefaradların sinagogda üzerine Tevrat konulan sehpaya verdikleri isimdir.

Tefilla İbranice dua anlamına gelmekte olup, aynı zamanda dua kitapları da aynı isimle bilinmektedir.

Tefillin, Tephillin Sabah duası sırasında erkekler tarafından alın veya sol kola giyilen İbranice yazılar içeren deri parçasıdır.

Tekvin Eski Ahit’in birinci kitabının Arapça adı olup ‘yaratma’ anlamına gelmektedir.

Terafim, Teraphim Antik Sami halkının refah getirdiğine inandıkları insan formundaki küçük putların adıdır. Yunan (theraphin) ve Latin kültürlerine de geçmiştir.

Terah 1. Antik Sami panteonunda ay tanrısının adıdır.

2. İbrahim peygamberin babasının adı olup, İbrani halkının atası kabul edilmektedir (Tekvin 10, 24-32).

Tesniye Eski Ahit’in beşinci kitabının adı olup, Musa peygamber’in İsrail halkına Kenan toprakları (Fırat ırmağına kadar) ve Lübnan’ı İbrahim’in soyuna vermek için ant içmesiyle başlamaktadır.

Tetragrammaton Yunanca ‘Dört Harf’ anlamına gelen kelime İbranice tanrı anlamını veren 4 harf için kullanılmaktadır:

YHWH (Yahveh) veya JHVH (Jehovah)

Bkz. Yahveh

Tetrateuch Eski Ahit’in ilk dört kitabının adıdır.

Bunlar: Genesis (Tekvin), Exodus (Çıkış), Leviticus (Levililer), Numbers (Sayılar)

Tevrat Pentateuch adıyla da bilinen Eski Ahit’in ilk beş kitabının (Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye) adı olup, Hz. Musa’ya inmiştir ve Yahudilerce kutsal sayılmaktadır.

Gelenekçi Yahudiler ve bazı Protestan gruplar Tevrat’ın tamamen Tanrı vahyi ile yazıldığına inanmaktadır. İslam inancına göre Hz. Musa’ya vahiy edilen tevratin orijinalliği bozulmuştur.

Themurah Harflerin yer değiştirmesi suretiyle anlamlı başka bir kelime oluşturma işi olan anagramın İbranice adıdır ve Kabalistler tarafından kullanılmaktadır.

Tikkun Kabalanın temel kavramlarından birisi olup kabalistik bilginin onarıcı, iyileştirici amaçlarla kullanımını tanımlamaktadır.

Tiphereth On sefirottan birisinin adıdır.

Tobias Tobit kitabının başkahramanı olan İsrailoğullarından dindar bir çocuğun adıdır. Melek Raphael’in de yardımıyla iblislere karşı savaşmıştır.

Tophet Tanrılara çocuk kurban etmek için inşa edilmiş yüksekçe bir yerin adıdır (2. Krallar 23:10).

Torah Eski Ahit’in ilk beş bölümünün (Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye) adı olmakla birlikte Yahudiliğe özgü tüm sözlü ve yazılı öğretileri ifade eden bir terim olarak da kullanılır.

Torat ha-Melachim, ‘Meleklerin Tevratı’ Torah’ın gizli yanlarını ifade eden Kabalistik bir terimdir.

Tosafot İbranice ‘eklemeler’ anlamına gelen kelime Talmud’un otuz bölümü hakkında 12-14. yüzyıllarda Almanya, İtalya ve Fransa’daki dini otoritelerin yaptığı yorumları içerir.

Tosefta Aramca ‘ek’ anlamına gelen kelime Yahudi sözlü kanunlarının toplandığı bir koleksiyonunun adı olup, MS 3. yüzyılda Judah ha-Nasi tarafından yazıya dökülmüştür.

Tu Bişvat, Beraha las Frutas Geleneksel tarım takviminin bayram olarak kutlanan ilk gününün adı olup, ağaç fidanları dikilmesi ve meyve yemek adettendir.

Tubal Eski Ahit’te Nuh’un oğlu Yafes’in oğlu olarak (Tekvin 4, 22) geçmekte olup, Yosef Ben Matityahu’ya (Josephus) göre (MS 1. yüzyıl) İber halkının atasıdır. Kafkasya ve İspanya’da rastlanan İber adından dolayı Bask ve Gürcü yazarlar ‘Tubal’ı ata olarak sahiplenmişlerdir.

Tzadikiel Sefer Yetzirah ile Zohar’da bahsi geçen iyi bir meleğin adı olup Şabat arifesinde evin koruyucusu olarak kabul edilir.

Tzakadhazy Maasah Merkavah’da bahsi geçen müsamaha meleğinin adıdır.

Tzavua Kürkünde 365 ayrı renk olan vahşi bir yaratık olarak tasvir edilmekte olup bir ihtimal sırtlan olabilir.

Tzelanit Tılsımlarda adı geçen bir iblis grubunun adıdır.

Tzemaç, Ya’akov Ben Khaim 17. yüzyılda yaşamış kabalistin adıdır.

Uj Hz. Nuh döneminde yaşamış bir devin adı olup, sel suları bel hizasını aşmadığından hayatta kalabilmiştir.

Uriya Davut’un, karısı Batşeba’yı elde etmek için savaşa gönderdiği subayın adıdır.

Vaat Edilmiş Topraklar İbrahim peygambere Tanrı tarafından vaat edilen Kenan topraklarıdır (Tekvin 12:7, 13: 14, 17:8).

Vaşti Ahasverus’un karısının adıdır.

Vilon, Pargod Yedi cennetin birincisinin adı olup, Talmud’da ‘cennetin perdesi’ adıyla da geçmektedir.

Vital, Chaim 15433-1620. Luria’nın öğrencisi olan ünlü bir kabalistin adıdır.

Ya’akov Ben Ya’akov, Hakohen 1. MS 13. yüzyılda yaşamış İspanyol bir kabalistin adıdır.

2. Bkz. Yakup (1)

Yabal Çadırda yaşayan ve sürü güden göçebe halkların atası olduğuna inanılan kişinin adı olup, Yubal’ın kardeşi ve Lamek’in oğludur (Tekvin IV, 20-21).

Yabusi İsrailoğullarının yerleşiminden önce Kudüs kentinin ve bu kentte oturan halkın adıdır.

Yael Hakimler Kitabı’nda bahsi geçen bir kadın kahramanın adıdır (IV, 17-24). Kenan kralı Yabin’in ordularının komutanı Sisara’yı uykusunda öldürerek İsrailoğullarının vaat edilen topraklara yerleşmelerini sağlamıştır.

Yafes Nuh’un üç oğlundan birisi olan bir peygamberdir. İnanışa göre Nuh’un üç oğlu farklı soyların atası olmuştur (Tekvin, X, 1-32):

• Ham > Hâmilerin atası olup Kuş, Mistraim, Put ve Kenân’ın babasıdır.
• Sam > Sâmilerin atası olup Elam, Aşur, Arpakşad, Lud ve Aram’ın babasıdır.
• Yâfes > Hint Avrupalıların atası olup Gomer, Mecüc, Maday, Tubal, Meşek ve Tiras’ın babasısıdr.

Yahova Şahitleri Bkz. Yehova Şahitleri

Yahuda, Yeudah, Yahudiye İlk çağda üç bölüme ayrılan Filistin’in en güneyde kalanan ucunun adıdır.

Yahuda Halevi İspanyol Yahudi’si doktor, filozof ve kabalistin adı olup (MS 1075-1141) The Kuzari (Hazar) ve Ode to Zion adlı kitapların yazarıdır.

Yahveh, Jehovah, Yehova Tanrının adlarından birisi olup İbranice tanrının adı anlamına gelen YHVH veya YHWH sessiz harflerinin okunuşudur.

Yair Kafernahum hahamının adı olup, Hz. İsa tarafından ölü kızı diriltilerek hayata döndürülmüştür.

Yakup, Yaakov, Jacob 1. İsrailoğullarının atası olarak kabul edilen bir peygamber olup, Hz. İbrahim’in torunu, Hz. İshak ile Rebeka’nın oğlu ve Esav’ın ikiz kardeşidir. Dayısı Laban’ın Lea ve Rahel adlı kızlarından on üç çocuğu olmuş bunlardan on oğlu İsrail kabilelerinin atası olmuştur. Eski Ahit’te Tanrı ile güreştiği bu yüzden İsrail adını aldığı bildirilmektedir (Tekvin 32, 24-31)

Yakup’un Değneği Yakup’un insanları görünmez yapan büyülü asasının adıdır.

Yakup’un merdiveni Eski Ahit’in ilk kitabında (Genesis XXVIII 12), Yakup’un rüyasında adı geçen dünyadan cennete uzanan bir merdivenin adıdır.

Yam İbranice ‘deniz’ anlamına gelen kelime Batı Samilerinin deniz ve nehir tanrısının adıdır.

Yamim Nora’im Roş Haşana ‘yeni yıl’ ile başlayıp Yom Kippur ‘büyük kefaret günü’ ile sona eren on kutsal günün adıdır.

Yavan Yafes’in oğullarından birisinin adıdır. Sanskritçe Yavana terimiyle olan benzerliği Yunanların (İon) atası olan bir halkının Mezopotamya kökenli olabileceğini, dahası Helenlerden farklı bir halk olduğunu düşündürmektedir.

Yavne, Jabneh, Jamnia, Yibna Tel-Aviv’in 24 km güneyinde yer alan antik bir kentin adı olup, İbranice ‘Tanrı inşa eder’ anlamına gelmektedir.

Yeddeoni Ölülerin ruhlarıyla iletişim kurma yeteneğine sahip medyumlar için Talmud’da kullanılan bir terim olup İbranice ‘bilmek’ kelimesiyle ilişkilidir.

Yedi Tanrının evreni altı günde yaratıp, yedinci gün dinlendiğine inanılmaktadır. Sümerlerin okul tabletlerinden anlaşıldığı kadarıyla altı gün çalışıp yedinci gün dinlenme, Yahudiliğe Şabat olarak geçmiş olsa gerektir. Mayasız ekmek orucu yedi gün sürmektedir. Hz. Süleyman tapınağı yedi yılda tamamlanmıştır. Tapınaklarda bulunan şamdanlar yedi kolludur. Yahudilikten etkilenen diğer Semavi dinlerde de yedi sayısı kutsal sayılmıştır.

Yehoyakim Eski Ahit’te kral Yoşiya’nın oğlu olan bir Yahuda kralının adı olup MÖ 609-598 tarihleri arasında hüküm sürmüştür.

Yehu MÖ 842-815 tarihleri arasında hüküm süren İsrail kralının adıdır.

Yehuda Ha Nasi Mişna’nın son düzenlemesini yapan bir tannanın adı olup MS 135-220 tarihleri arasında yaşamıştır.

Yeremya, Yeremiya, Yirmeyahu Eski Ahit’te Yeremya kitabının yazarı olan bir peygamberin adıdır (MÖ 650-570). Yeremiya’nın liderliği döneminde Kudüs işgal edilmiş ve Babil sürgünü yaşanmıştır.

Yeremya Kitabı Eski Ahit’in 52 baptan oluşan bir bölümünün adı olup peygamber Yeremya tarafından yazılmıştır.

Yeruşalim Talmudu MS 1.-4. yüzyıllar arasında Kudüs’te derlenen Talmud’un adıdır.

Yesç Meayin İbranice ‘Yoktan var olan’ anlamına gelip yaradılışın tanımlamaktadır.

Yesse Eski Ahit’te Kral Davut’in babasının adı olarak geçmektedir (1 Samuel 16:8-12).

Yessod Yedi sefirodun altıncısının adıdır.

Yesu Hz. İsa’nın İbranice adı olup ‘kurtarıcı’ anlamına gelmektedir. Eski Mısır dilinde ‘güneş’ anlamına gelmektedir.

Bkz. Jesus Christ

Yeşibot Roma işgalinin ardından Kudüs’te gizlice açılan Yahudi din okulunun adıdır.

Yeşiva Talmud eğitimi veren dini eğitim kurumlarının genel adı olup, İbranice ‘oturum’ anlamına gelmektedir. İsrail’de bugün dini eğitim veren liselerin adıdır.

Yeşu Musa’nın ölümünden sonra yerini alan peygamberin adı olup, dört büyük peygamberden birisi sayılmaktadır. Musa’nın firavunun zulmunden kurtarıp Mısır’dan çıkardığı Yahudiler’i Vaad edilen topraklar olarak bilinen Kenan ülkesine yerleştirmiş ve yerli halkın yerleşimcilere boyun eğmesini sağlamıştır.

Yetro Firavun’un sarayından kaçan Hz. Musa’yı evinde saklayan kayınbabasının adıdır. Musa, Medyan çölünün kâhini olarak da tanınan Yetro’nun bahçesinde asasını bulmuştur.

Yetsira İbranice ‘yaratım’ anlamına gelen kelime dünyaların üçüncü basamağını tanımaktadır.

Yetzirah, Sefer Maasei Bereshit’in ‘Yaradılış İşleri’ mistik ve olağanüstü nüfuzlu kitabının adıdır.

Yezer Harah İbranice ‘Olumsuz arzu’ anlamına gelen kelime insanın egoist isteklerini tanımlamaktadır.

Yidiş Doğu Avrupa Yahudilerin konuştuğu Ortaçağ’a özgü bir Almanca diyalektinin adıdır.

Yitzak Ben Todros 16. yüzyılda yaşamış İspanyol kabalistin adıdır.

Yizkor Aşkenazilerin Yom Kippur, Pesah’ın sekizinci günü, Şavuot (Hamsin) ve Şemini Atseret günleri sinagogda ölüler için okudukları bir duanın adı olup İbranice ‘Tanrı hatırlasın’ anlamına gelmektedir.

Yizreel Eski İsrail’de kuzey krallığının başkenti olan, Gilboa dağının yamacındaki bir kentin adı olup, İbranice ‘Tanrı bereketli kılsın’ anlamındadır.

Yoab Hz. Davut’un yeğeninin adı olup Kudüs’ü ele geçiren birliğe komuta etmiştir (II. Samuel).

Yoel Pethuel’in oğlu olan ikinci önemsiz peygamberin adı olup Eski Ahit’in 29. kitabına adını vermiştir.

Yoel Kitabı Eski Ahit’in Neviim bölümünde ikinci sırada yer alan Yoel peygamberin kitabının adı olup, konusu ikinci krallık (MÖ 516-MS 70) dönemini kapsamaktadır.

Yohani Bat Retivi Talmud’da adı geçen ve hamile kadınlara işkence eden bir cadının adıdır.

Yoşiya MÖ 640-609 yılları arasında Yahuda kralı olup Kudüs tapınağındaki putları yok etmiştir.

Yossi, Abba Talmud’da bahsi geçen bir şeytan çıkarma hikâyesinin adı olup, efsaneye göre Yossi köyün su kaynağına musallat olan bir iblisi kovmuştur.

Yunus Eski Ahit’te adı geçen bir peygamberin adı olup Tanrı kötü huylarından dolayı Ninova kentini yıkacağını halkına bildirmesini emretmiştir. Yunus Tanrı’dan korkup bir gemiye binerek kaçmayı deneyince yolda büyük bir fırtına çıkmış, yolcular Tanrı’nın öfkelenmesine sebep olan Yunus’u denize atarak fırtınayı durdurmuşlardır. Denizde büyük bir balık tarafından yutulmuş (Yunus balığına adını vermiştir), balığın karnında Tanrıya dua edince balık tarafından kusularak sahile fırlatılmıştır. Ninova halkına doğru yola gelmezlerse Tanrının kenti yıkacağını bildirmiş, Ninovalıalr kendisini dinleyip tavsiyelerine uyunca Tanrı onarla acıyarak kenti yıkmaktan vazgeçmiştir. Yunus küçük peygamberlerin 5. olup Eski Ahit’in 32. kitabına adını vermiştir.

Yusuf İbn Tabul 16. yüzyılda yaşamış Luriacı bir kabalistin adıdır.

Zacuto, Moşe Ben Mordechai 1620-1697. Portekiz doğumlu olmasına karşın Amsterdam’da yaşamış bir kabalistin adıdır.

Zaddik Hasidik Yahudilerde ideal müminlerin ettiği duaların halkın manevi gücünü arttırması prensibinin adıdır.

Zadkiel Rabbinik öğretide Jüpiter gezegeniyle özdeşleşen bir meleğin adıdır.

Zamzummimler Eski Ahit’in 5. kitabında Ammon’da yaşamış devlerden oluşan bir ırkın adı olarak geçmektedir (Tesniye 2:20-1).

Zar Etiyopya Yahudilerinin geleneğinde kötü bir ruhun adı olup, ten tanrıcılığın kabul edilmesinden sonra eski gök tanrının yadsınarak dönüştürülmesi suretiyle oluşturulmuştur. Zedekya MÖ 597-587 yılları arasında Babillilerin Kudüs’ü yıkıp Yahudileri Babil’e sürmesine dek tahtta kalmış Yahuda kralı olup Kitabı Mukaddes’te bahsi geçmektedir.

Zefar, Sefer Kitabu Mukaddes’te Yemen’in güneyinde bulunan bir Arap kentinin adıdır.

Zeira Talmud’da bahsi geçen bir efsanenin adıdır.

Zekeriya Eski Ahit’te ‘mahşerin dört atlısını’ ve ‘Kudüs Tapınağı’nın yeniden inşa edileceğini’ kehanet eden bir peygamber olarak geçmektedir. 14 bölümlük kitabı, on iki peygamberin on ikincisi olarak Eski Ahit’te yer almakta olup Yahya peygamberin babasıdır.

Zelote, Sicarii Hz. Musa’nın kanunlarına karşı çıkan herkesi öldüren dindar Yahudi suikastçilerin adıdır (Mişna Sanhedrim, ix. 6.).

Zephaniah, Tsefanya, Tzfanya Eski Ahit’in 9. kitabına adını veren MÖ 7. yüzyılda yaşadığı sanılan peygamberin adı olup, Yuda krallığının yıkılacağı kehaneti doğru çıkmıştır.

Zera Kodeş 17. yüzyılda popüler olan, kötü ruhları kovma yöntemlerini içeren bir kitabın adıdır.

Zerubbabel, Sefer Dünyanın sonunu anlatan vahiye dayanan bir yazının adı olup, Armilius adlı bir anti-Christ’in bahsi geçmektedir.

Zeruf [Yahudilik, Okült] Kabalistik bir yöntem olup, bir kelimenin sessiz harflerinin başkaları ile yer değiştirmesinin adıdır.

Zeus Kasios Zeus ile özdeşleştirilen bir dağ ya da iklim tanrısının adıdır.

Zimzum Kabalist felsefede tüm uzayı dolduran tanrının dünyayı yaratmak için kendini sıkıştırarak boş alan yaratması eyleminin olup, İbranice zimzum ‘sıkışma’ anlamına gelmektedir.

Zion Eski İsrail’de Hz. Süleyman tapınağının bulunduğu, Kudüs civarındaki bir tepenin adıdır.

Zipporah Eski Ahit’te Musa’nın karısı, Eliezer ile Gerşom’un annesi ve Yetro’nun kızı olarak bahsi geçmektedir. (Tekvin 2:11, 4:18).

Ziz Eski Ahit’teki Mezmurlar Kitabında adı geçen, kanatlarını açtığında güneşin önünü tıkayabilecek kadar büyük bir kuşun adıdır. Arap mitolojisindeki ‘Rok’ ile benzer özelliklere sahip olan Ziz’in bütün küçük kuşların koruyucusu olduğuna inanılmaktadır.

Zohar Ezoterik Yahudi mistisizminin Aramca metinlerini içeren bir 13. yüzyıl kitabının adı olup, geleneksel olarak Rabbi Simon ben Yoçi tarafından MS 1. yüzyılda yazıldığına inanılmaktadır. İbranice zohar ‘Muhteşem Kitap’ anlamına gelmekte olup kabalayı meydana getiren iki kitaptan birisidir (diğeri: Sefer Yetsirah ‘Yaratılış Kitabı’).

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü (O-Ş)

Ekim 29, 2017 - Okuma süresi: 39 dakika

Yahudi Mitolojisi Sözlüğü adlı alfabetik sözlük çalışmamda Yahudi dini, efsane ve inançları konulu maddeleri bulabilirsiniz.

Obadiah Eski Ahit’te bahsi geçen önemsiz peygamberlerden dördüncüsünün adıdır.

Obed Edom Hz. Davut’un hizmetkârlarından birisi tarafından öldürülmesinin ardından ‘On Emir’i aylarca muhafaza eden kişinin adıdır (1. Samuel 6).

Obizoth Çocukları boğan dişi bir cinin adıdır.

Odel Hasidik Yahudi mezhebinin kurucusu Baal Shem Tov/İsrael Ben Eliezer’in (1700-1760) kızının adı olup, Hasidi inancında ideal kadın tipidir.

Ofanim, Ophanim, Galgallim Bir melek grubunun adı olup, ‘Eksen etrafında dönenler’ olarak da adlandırılırlar.

Og Basan ülkesinin dev yapılı kralının adı olup, Yahudi halkının ülkesinden geçmesine izin vermeyince Musa peygamber tarafından öldürülmüştür.

Olives, Olivet, ‘Zeytin’ Eski Ahit’te Kudüs yakınlarında bir tepe adı olarak geçmektedir (1. Krallar 11:7; Ezekiel 11:23; Zekeriya 14:4).

On Emir, Decalogue, On Söz, Evamir-i Aşare Eski Ahit’in 2. kitabı Çıkış’a göre Sina (Sinai) dağında tanrının Hz. Musa’ya vahiy ettiğine ve iki taş tablete yazıldığına inanılan buyrukların adıdır.

On Emrin Eski Ahit’in 2. ve 5. kitaplarında geçen iki benzer versiyonu vardır (Çıkış 20:1-17, Tesniye 5:6-21).

On Emir (Çıkış 20, 1-17)

1 O vakit Allah tüm şu sözleri söyledi:2 Ben, Mısır ülkesinden, esaret evinden seni çıkaran Allah’ım, Rabbim. 3 Yüzüm önünde başka ilahların olmayacaktır. 4 Kendine yontulmuş bir imge ne yukarıda gökteki gökteki bir şeyin, ya da aşağıda yerdeki bir şeyin ya da yerin altındaki sularda ki bir şeyin şeklinde olan hiçbir şey yapmayacaksın. 5 Onların önünde secde etmeyeceksin ve onlara hizmet etmeyeceksin; çünkü ben, senin Allah’ın olan Rab, kıskanç bir Allah’ım; benden nefret edenlerin üçüncü ve dördüncü kuşağına kadar babaların günahını oğulları üzerinde cezalandıran, 6 ve beni sevenlere ve buyruklarımı koruyanlara, bin kuşağa kadar, merhamet eden bir Allah. 7 Allahın olan Rabbin adını, boş yere ağza almayacaksın; çünkü Rab, kendi adını boş yere ağza alan kimseyi cezasız bırakmaz. 8 Şabat gününü kutsamak için onu hatırında tut. 9 Altı gün çalışacaksın ve bütün işini yapacaksın.10 Fakat yedinci gün, Allah’ın olan, Rabbini dinleme günüdür: hiç bir iş yapmayacaksın; ne sen ne oğlun, ne kızın, ne hizmetkârın, ne cariyen, ne hayvanların, ne kapındaki yabancı. 11 Çünkü altı günde Rab gökleri, yeri, denizi ve onların içindeki her şeyi yarattı, yedinci gün dinlendi, bu nedenle Rab dinlenme gününü kutsadı ve onu kutsal kıldı. 12 Babana ve anana saygı göster ki Allah’ın olan Rabbin sana verdiği ülkede günlerin uzun olsun. 13 Öldürmeyeceksin 14 Zina yapmayacaksın 15 Hırsızlık yapmayacaksın 16 Komşuna karşı yalan tanıklık yapmayacaksın. 17 Komşunun evine göz dikmeyeceksin; komşunun karısına göz dikmeyeceksin, ne hizmetkârına, ne cariyesine, ne öküzüne, ne eşeğine, ne ona ait olan hiç bir şeye.

On Felaket Tanrının Firavun’un İsrailoğullarını serbest bırakmasını sağlamak için Mısır’a gönderdiği on felakettir.

 

On Felaket (Çıkış 7)

Rab Musa’ya: -Sana söylediğimi yap dedi. Kardeşin Harun, Firavunla konuşsun ve ondan, İsrailoğullarını serbest bırakmasını istesin. Eğer benim buyruklarımı yerine getirmezse o vakit, Mısır üzerine elimi koyacağım. Halkı zarar görecek, İsrailoğulları ise sağ salim, Mısır’ı terk edecekler. Firavun söze bir mucize gösterin dediği zaman Harun’a ‘Değneğini al ve yılan olsun Firavun’un önüne at’ diye söyle!

Eski Ahit’te adı geçen bu mucizeler şunlardır:

1. Harun asasıyla Mısır’da bulunan su kanalları ve nehirler üzerine dokunduğunda sular kan rengine döner, insanlar su içemezler ve balıklar ölür (Çıkış 7).
2. Harun değneğini uzatınca tüm Mısır kurbağalar tarafından istila edilir (Çıkış 8).
3. Harun asasını toprağa vurunca yerdeki tozlar tatarcık olup, tüm ülkeyi kaplar (Çıkış 8).
4. At sineği sürüleri Firavun ve kullarının evlerini istila eder, tüm ülke harap olur (Çıkış 8).
5. At, eşek, deve, sığır ve koyun sürülerine salgın hastalık girer tüm hayvanlar ölür (Çıkış 9).
6. Musa ve Harun avuçlarını ocak külü ile doldurup Firavun’un karşısında göğe doğru saçtılar tüm Mısırlılarda içi irin dolu çıbanlar çıktı (Çıkış 9).
7. Mısır üzerine o güne dek görülmemiş şiddette dolu ve yağmur yağar, açıkta kalan tüm hayvan ve insanlar ölür (Çıkış 9).
8. Rab, doğudan tüm gece süren bir estirir ve sabahleyin tüm Mısır’ı çekirge sürüleri kaplar. Tüm otları ve ağaların doludan kurtulan meyvelerini yiyerek ülkede hiç yeşillik bırakmazlar ölür (Çıkış 10).
9. Hz. Musa elini göğe uzatır ve Mısır’ın üzerine üç gün boyunca koyu bir karanlık çöker ölür (Çıkış 10).
10. Ülkede insan ve hayvanların ilk doğan çocukları ölürken bu felaketten İsrailoğulları etkilenmez (Çıkış 11).

Onan Eski Ahit’te kardeşinin dul kalan karısıyla evlenmeyi reddeden İsraillinin adıdır.

Oniel Cehhenemin cezalandırıcı meleklerinden birisinin adıdır.

Ophannim Tanrı’nın tahtının çevresinde bulunan melek ve diğer yaratıkların adı olup, sadece Yahudi gizemcilerin görebildiğine inanılmaktadır.

Or Tanrının evrene yayıldığı formlarından birisi olan ışığın adıdır.

Or Makif İnsanı çevreleyen ruhsal ışığın adıdır.

Or Pnimi İnsanın içindeki ruhsal ışığın adıdır.

Orpah Eski Ahit’te adı geçen Moab halkından Ruth’un görümcesi ve Chilion’un karısıdır (Ruth 1:4; 4:10).

Oşaya, Rabbi Oşaya Talmudlarda adı geçen bir hahamın adı olup, Sefer Yetzirah bilgisini Sabbath günü yenilecek bir Golem dana yaratmak için kullanmıştır.

Ozhiya Metatron’un diğer isimlerinden birisidir.

Ölüm Âdem ile Havva’nın ilk günahı işlemelerinden önce insanın ölümsüz olduğuna, bu olaydan sonra Tanrı tarafından ölümlü olmakla cezalandırıldığına inanılmaktadır:

“Bundan dolayı ey İsrail Evi, size herkese kendi yollarına göre hükmedeceğim. Rab Yehova’nın sözü: Dönün ve kendinizi bütün günahlardan döndürün ve kötülük size helak getirmesin. İşlemiş olduğunuz günahların hepsini üzerinizden atın. Ve kendinize yeni yürek, yeni ruh sağlayın. Niçin ölesiniz ey İsrail Evi? Çünkü ölenin ölümünden ben hoşnutluk duymuyorum. Öyleyse dönün de yaşayın.” (Hezekiel, 18: 30-32)

Ölüye dokunmak Yahudilikte tabudur ve yedi gün süreyle murdar olacaktır. Ölen kişinin ‘Şeol’ alı bir dünyaya gideceğine inanılmakta matem tutan yakınlarının yedi gün evde kalıp taziyeleri kabul etmeleri gerekeceğine inanılmaktadır.

Padkaras Bir melek adıdır.

Palindrom Kabalacılıkta kullanılan bir terim olup, tersten okunduğunda farklı bir anlamı olan kelimeler için kullanılmaktadır.

Para Bozanlar Yahudilerin Tapınak için ödemeleri gereken yarım şekel vergi parasını, tapınak Roma parası kabul etmediği için İbrani para birimine yüksek kar oranıyla çeviren fırsatçı tüccarların adıydı.

Paraşah Tevrat’ın ilk beş kitabının her hafta sinagogda düzenlenen ayinde okunan bölümlerinin adıdır (Tekil formu: Parashoth < İbranice ‘bölüm’).

Pardess Tevrat’ın yorumlanmasında kullanılan prensiplerin şifreli ifadesinin adıdır.

P: Pschat ‘basit olan’

R: Remez ‘sembolik yorum’

D: Darush ‘öğüt veren yorum’

S: Sod ‘Ezoterik’

Pargod Tanrıları cennetin geri kalan kısmından ayıran perdenin adıdır.

Parokhet Sinagoglarda sandığın önünde duran perdenin adıdır.

Peot Gelenekçi Yahudilerin uzattığı favori perçemlerinin adı olup, İbranice köşeler anlamına gelmektedir.

Perde Kudüs tapınağında kutsal yer ile tanrı huzurunu sembolize eden en kutsal yerler arasında bulunan perdenin adıdır.

Pesah, Fısıh, Hamursuz, Yahudi Paskalyası Mısır’dan göçün anısına her yıl 14-21 Nisan arasında Purim’den bir ay sonra (Koyun sürülerinin ilk kuzularını verdiği gün) kutlanılan mayalanmış ekmek yemenin yasak olduğu bir bayramın adıdır.

Tevrat’ın buyruğuyla öncesinde bahar temizliği yapılan, ‘matza’ adlı hamursuz ekmek pişirilen bayramın adı İbranice ‘üzerinden geçmek, atlamak’ anlamına gelmektedir. Pesah adı, Tanrının Yahudi halkına eziyet eden Mısırlıların evlerine felaket yağdırırken Yahudilerinkilere dokunmadan atlamasına istinaden konulmuştur. Evin en büyük oğlu Pesah arifesinde üç gün oruç tutmaktadır. İnanışa göre Mısır’dan alelacele ayrılan İsrailoğulları ekmeklerini mayalayacak zaman bulamamış, yolda mayasız ekmek yemişlerdir. Bu yüzden Pesah bayramında mayasız ekmek yenilmektedir.

Peygamberler Tevrat’ın 2. bölümünün adıdır.

Pidray Antik Ugar halkının panteonunda Baal’ın kızı olan yağmur ve bulut tanrıçasının adıdır.

Pileus Cornutus, Judenhut ‘Yahudi Başlığı’ Ortaçağ Avrupa’sında erkek Yahudilerin giydiği sivri uçlu, konik formlu sarı renkli şapkanın adıdır. Latince pileus cornutus, Almanca Judenhut adıyla bilinen bu başlığın taşınması Roma Katolik Kilisesinin 4. Lateran konsilinin 1215 tarihli kararıyla zorunlu hale getirilmişti.

Pirke Di Rabbi Eliezer, Rabbi Eliezer ha Gadol Muhtemelen Haham Eliezer Ben Orkanos tarafından Kitab-ı Mukaddes metinlerinin yeniden yorumlanması neticesinde yazılmış bir Yahudi risalesinin adıdır.

Piznai Erkeklerle gece rüyalarında ilişkilerinde ilişkiye giren dişi bir iblis olup, kurbanlarının spermleriyle iblis çocuklarını beslemektedir.

Pogrom Çarlık Rusya’sının son yıllarında Yahudi yerleşimlerine yapılan toplu saldırı ve tecavüzlerin adı olup, Rusça ‘ani saldırı’ anlamına gelmektedir. İstanbul’da 6-7 Eylül 1955 günlerinde Rumların ev ve işyerlerine düzenlenen toplu saldırılar da uluslararası basında pogrom adıyla tanımlanmıştır.

Potah Ortaçağ metinlerinde adı geçen unutkanlık meleğinin adı olup, Torah prensinin rakibidir.

Potipher, Potiphar, Butifar Yakup peygamberin 11. oğlu olan Yusuf’u baştan çıkarmaya çalışan genç kızın kocasının adıdır (Tekvin 37:36-9). İslamî gelenekte adamın adı Butifar karısının ki ise Zeliha’dır (Kur’ân 12).

Purim MÖ 5. yüzyılda Pers İmparatorluğunda yaşayan Yahudileri yok etmek isteyen Haman’ın komplosunun gerçekleşmemesinin anısına neşe ile kutlanılan bir bayramın adı olup, Eski Ahit’ten Ester bölümü okunup içki içilmektedir. İnanışa göre kraliçe Ester Yahudi kavmiyle birlikte üç gün oruç tuttuktan sonra Kral Ahveroş’un karşısına çıkmış ve vezir Haman’ın Yahudileri katletme planını engellemiştir. Hadar (Adar) ayının 14. günü bu yüzden bayram ilan edilmiştir ve özellikle adı Ester olan kadınlar bugünü oruç tutarak geçirmektedir.

Raaşiel Antik Sami halkının yeryüzü tanrısının adıdır.

Raba Talmudlarda geçen bir efsanenin adıdır.

Rabad, Haham Avraham Ben David von Posquiéres 1125-1198. ‘Evlerin Yasaları’ ve ‘Ruhun Efendisi’ adlı kitapların yazarı olan İspanyol bir kabalistin adıdır.

Rabbi İbranice ‘Öğretmenim, Efendim’ anlamına gelen kelime Yahudi din adamlarını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Rafael Antik Sami halklarının inanışında gök tanrının adı olup, sonradan Yahudi-Hıristiyan geleneğinde baş melek kabul edilmiştir.

Ragşiel Baal ha-Çalom ile özdeşleştirilen rüya meleğinin adıdır.

Rahav Dünyanın yaratılmasına karşı çıktığı için tanrı tarafından öldürülen evrensel bir deniz canavarı olup, Talmud’da ‘Denizin prensi’ adıyla geçmekte ve Leviathan’ın isimlerinden birisi olduğu sanılmaktadır (Eyüp 9: 13; 26: 12).

Rahel Yakup peygamberin karısı, Yusuf ile Bünyamin’in annesinin adıdır. Eski Ahit’te Tekvin bölümünde babası Lahan’ın Yakup’a yedi yıl kendisine hizmet etmesi karşılığında evlenmelerine izin vereceğine söz vermesine karşın, Rahel yerine kardeşi Lea’yı verdiği, bir yedi yıl daha çalışan Yakup’un emeline ulaştığı anlatılmaktadır.

Rakia İbranice ‘gökkube’ anlamına gelen terim, dünyanın suları ile cennetin sularının birbirinden yaratılmasını tanımlamak için kullanılmaktadır.

Ras Şamra Lazkiye civarında bulunan arkeolojik sitenin adı olup, İsrailoğullarının en eski inanç izlerine burada rastlanmıştır.

Rasiel, Sepher Rasiel ha-Maleaç Rasiel İbranice Melek Rasiel’in Kitabı anlamına gelip tanrı ve meleklerle ilgili tasavvufi bölümlerden oluşmaktadır.

Raziel, Sefer Raziel Önemli bir büyü kitabının adı olup, geleneğe göre Raziel adlı melek tarafından Âdem peygambere verildiğine inanılmaktadır.

Razim, Sefer Ha-Razim ‘Gizler kitabı’ ya da ‘Nazar kitabı’ adlarıyla da bilinen ve Kahire’de bulunan el yazma bir kitabın adıdır.

Rebeka İshak peygamberi vefakar karısı, Esay ile Yakup’un annesidir.

Recanati, Haham Menakhem Ben Benjamin 1350-1440. İtalyan bir kabalistin adıdır.

Rediyas Sami kökenli su tanrısının adıdır.

Re’em Bazıları sel tufanı sırasında yok olmuş bazılarıysa halen yaşamakta olan altıncı günde yaratılan yaratıklardan birisinin adıdır.

Refidim Sina yarımadasında Musa peygamberin kayanın içerisinden su çıkararak bir mucize gerçekleştirdiği yerin adıdır.

Reformcu Musevilik Almanya’da 19. yüzyılda ortaya çıkan Yahudi geleneklerini modern hayatla bağdaştırmaya çalışan fikir akımının adıdır.

Reişit Çoçmah Elijah de Vidas’ın 17. yüzyılda rüya tabirleri ve cin çarpması konusunda yazdığı mistik kitabın adıdır.

Reşabiler Eski Ahit’te Baal’e tapınmaktan ayrılıp, İbraniliğe geçen bir halkın adıdır.

Reşef Eski Ahit’te adı geçen (Habakkuk 3:5) salgın hastalığa sebep olan bir cinin adıdır.

Reuchlin, Johannes 1455-1522. De Verbo Mirificio (1494), Arcana Acadimica (1517) ve Artis Cabbalisticae Scriptores adlı kitapların yazarı olan Alman asıllı Hıristiyan kabalistin adıdır.

Roş Aşana Yahudi takviminde Tişri ayının ilk günü (16 Eylül) olduğu kabul edilen yılbaşı gününün adıdır.

Ruben Yakup peygamberin on iki oğlundan en büyük olanın adı olup, Yusuf’un öldürülmesini engellemiştir.

Sa’adia Ben Yossef Gaon 882-942. Arapça yazılmış Sefer Yetsira yorumuyla tanınan Mısırlı bir kabalistin adıdır.

Saba, Abraham Ben Ya’akov 16. yüzyılda Yahudilerin İspanya sürgünü sırasında Portekiz’e göçüp orada yaşayan bir kabalistin adıdır.

Sabetaycılık Adını 1655 yılında İzmir’de kendisini Mesih ilan eden Sabetay Sevi’den (1626-76) alan bir dinî akımın adı olup, Osmanlı Yahudilerinin bir kısmının başta Selanik olmak üzere İslam’a geçmesini sağlamıştır. Sabetay Sevi, 1648 yılında İzmir’de kendisini Mesih ilan etmiş, dünyayı otuz sekiz bölgeye ayırarak her bölgeye bir öğrencisini atamıştı. On sekiz yıl boyunca düşüncelerini sürdürdükten sonra Osmanlı devletinin duruma el koymasıyla İslam’a geçerek ‘Mehmet Aziz’ adını almıştır.

Sabetaycılılık nedir?

Müslüman adı ve kıyafeti altında yaşayan, fakat Musevi inanış ve adetlerini devam ettiren dönmelere önceleri avdetî de denmiştir. Bu gizli mezhebin kurucusu, İspanya’dan İzmir’e göç etmiş olan Yahudi Mordehay Sevi’nin oğlu Sabetay Sevi’dir. Hahamlık öğrenimi yapan Sabetay Sevi 1648’de İzmir’de Mesihliğini ilan edince geniş bir taraftar kitlesi buldu. Yaptığı gezilerle de dönmeliği imparatorluğun diğer ülkelerine yaydı. Sabetay’ın ölümünden sonra, özellikle dini liderlik için çıkan tartışmalarda dönmeler bazı gruplara ayrıldı. Bu bölünme gruplar arasında evlenmeyi yasaklayacak kadar ileri gitti. Bazıları Sabetay’ın ikinci karısı Ayşe ve onun kardeşi Jakop etrafında, başka bir küme de Sabetay’ın temessül ettiğine inandıkları Osman adlı birinin etrafında toplandılar. Özellikle 1683’te Selanik’teki Musevîler arasında dönmelik büyük ölçüde yayıldı. Dönmeliğin merkezi Selanik oldu. Edirne, İzmir, İstanbul ve Arnavutluk’ta da sayıca az dönme toplulukları görülmeye başlandı. 1700’e doğru Selanik’te bulunan birkaç yüz dönme aile 1900’e doğru 10.000’e çıktı. Dönmeler ticaret ve sanat hayatında hâkimiyet kurmaya ve devlet işlerinde görev almaya başladılar. XIX. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı toplumunun Avrupa’da eğitim görmüş yeni nesli arasında dönme avukatlar, doktorlar, gazeteciler ve profesörler de yer aldı. Balkan savaşından sonraki göç ve dönmelerin Selanik’teki yerlerini terk etmelerine sebep olan Türk-Yunan mübadelesinden sonra yeni bir dönem başladı. Dönmeler yeni Türk cumhuriyetinin topraklarına, özellikle İstanbul’a göç ettiler. Aralarındaki dayanışmayı sürdürerek ticaret piyasalarında yer aldılar, özel okullar açtılar, daha serbest bir hayata kavuştular. Bu mecburî yurt değişimive onu takip eden dağınık yerleşme yüzünden Selânik’teki musevî atmosferinden ayrılındı. Milliyetçi ve laik Türk okullarının etkisiyle yeni nesil Türk halkı içinde yavaş yavaş eridi. Dönmelerin inanç ve ibadetleri hakkındaki bilgilerimiz Sabetay’ın on sekiz emrine dayanır. Bu emirlere göre dönmeler, Allah’ın birliğine, Sabetay’ın Mesihliğine inanırlar; öldürmekten, yalancı şahitlikten, zinadan, başkalarını ihtidaya zorlamaktan, Müslümanlarla evlenmekten kaçınırlar, Müslümanların âdetlerine uyuyormuş, ibadetlerini yapıyormuş gibi görünürler, kamerî ayların ilk günlerine saygı gösterirler, gizlice Mezamir okurlar. İnanışlarına göre cennetin has bahçelerin sadece kendileri gireceklerdir. İyi bir Müslüman, ancak tenasüh yoluyla kırk kere dünyaya gelmiş ve her gelişinde de iyilik işlemiş, kötülükten kaçmışsa cennete girebilir. Dönmelerin büyük kısmı İspanyolcayı unutmuşlar, Türkçe konuşurlardı. Ruhani reislerine Müslümanlar gibi hoca adını verirler. Dualarını İbranîce okurlar. Dışarıdan evlenmemeye çok önem verirler. Selanik şehrinde birbirlerine gizli yollarla bağlı evlerde oturur, gizli ibadet yerlerinde tapınırlardı. Dönmelere mezhebin sırları ancak evlenince bildirilir. Dönmeler, Yahudiler gibi doğdukları vakit değil, Müslümanlar gibi yedi-sekiz yaşlarına girdiği zaman çocuklarını sünnet ettirirler. Bir yıl içinde Sabetay’ın doğum gününü de içine alan on iki bayramları vardır.

Sadık Hasidizm’in ruhani liderlerine verilen isimdir.

Saduk Hz. Süleyman’ı kutsadığına inanılan bir hahamın adıdır.

Sadukilik MS 2. yüzyılda ortaya çıkan bir tarikatın adı olup, Ferisiliğin karşıtıdır. Eski Ahit’in sadece Musa peygambere inen bölümünü kabul eder, ölümden sonra yaşama, meleklere, cennet ve cehenneme inanmazlardı.

Sahula, Me’ir Ben Şlomo Avi 14. yüzyılda Guadalahara’da yaşamış ve Sefer Yetsirah üzerinde çalışmalar yapmış İspanyol bir kabalistin adıdır.

Salome İsrail’in Galilee bölgesinin yöneticisi Herodot Antipas’ın yeğeninin adı olup, dans etmesi karşılığında Vaftizci John’un başının kesilmesini sağlamıştır.

Sâm Nuh’un oğullarından en büyüğünün adı olup (diğerleri: Sam ve Yafes) Sami halkının atası kabul edilmektedir.

Samael Enoch kitabında Şeytan için kullanılan bir terim olup Zohar ve diğer Kabalistik yazında önemli bir kahramanın adıdır.

Samarit, Samaritler Günümüzde var olmayan bir Yahudi topluluğu ve bu topluluğun inanışının adı olup, kendilerini Bene-Yisrael (İsrail’in çocuğu), Şamerim (dikkatli olanlar) olarak adlandırmaktaydılar. MÖ 722 yılında İsrail’den sürülmeyen tek topluluk olan Samaritlerden eski Ahit’in ilk beş kitabında (Pentateuch) bahsetmektedir.

Samiriyeliler Yahudi ve Filistin halklarının karışımıyla oluşan melez bir halkın adı olup, saf kan Yahudi olmadıkları için hor görülmekteydiler.

Samson, Şimshon, Şimşun Olağanüstü güce sahip bir Nasıralının adı olup Yargıçlar kitabında (13-16) maceraları anlatılmakta, Yeni Ahit’te de adı (İbraniler 11:32) geçmektedir. Filistinli yerlilere karşı mücadele eden Yahudi göçmenlerin gücünün sembolüdür. Filistinli kadın Dalilah Samson’un olağanüstü gücünün kaynağı olan saçlarını keserek ona ihanet etmiş, Filistinliler tarafından bir zindana atılmıştır. Kapatıldığı zindandan çıkarıldığında yalvarmasını duyan Yehova tarafından saçları yeniden uzatılarak gücü iade edilmiş, götürüldüğü tapınağın sütunlarını yerinden sökerek çökmesini sağlamış, kendisiyle birlikte kendisini esir alanları da öldürmüştür. Samson adı, İbranice şemeş ‘güneş’ kelimesiyle ilişkili olmalıdır.

Samuel Eski Ahit’te adı geçen bir peygamber adı olup (Samuel 3:11, 10:1, 19:18) İslamî karşılığı İsmail’dir (Kur’ân 2: 246-7). Kral Saul ve Davut’un dönemlerinin anlatıldığı 1. ve 2. Krallar kitabının yazarıdır.

Sandalphon [Yahudilik-Hıristiyanlık] Bazı dini metinlerde baş melek olarak geçen bir isim olup Yunanca ‘sandalet giyen’ anlamına gelmektedir.

Sanhedrin İkinci Tapınak döne-minde en önemli Yahudi mahkemelerin adıdır.

Sara İbrahim peygamberin karısının adıdır.

Sariel Aramca ‘Tanrı’nın emri’ anlamına gelen kelime yedi baş melekten birisinin adıdır. Suriel, Serakuel, Uriel, Ariel adlarıyla ilişkili olabilir.

Satan Ortaçağ Yahudi-Hıristiyan geleneğinde kötülüğün kişileştirilmiş formu olup insanoğlunun kıskanç düşmanıdır. Cennetteki meleklerin lideriyken tanrıya karşı ayaklanmış ve bu davranışı yüzünden cennetten kovulmuştur.

Sefaradim 1492-1497 yılları arasında İspanya ve Portekiz’den kovulan Yahudi cemaatlerinin adıdır. İsrail’de Aşkenazi olmayan tüm Yahudiler için kullanılmaktadır.

Sefer Yetsira Bkz. Sepher Yetsira

Sefirat Belima Sefer Yetsira kitabında anlamsız ilk sayılar için kullanılan bir terimdir.

Sefirot Kabalanın temel kavramının adı olup, on basamaktan oluşmaktadır:

1. Kether: Taç
2. Hohmah: Bilgelik
3. Binah: Akıl
4. Gedullah: Büyüklük
5. Geburah: Kuvvet
6. Tifereth: İhtişam
7. Nezach: Zafer
8. Hod: Zafer
9. Yesod: Sebep

10: Malkuth: hâkimiyet

Seirim Erkek keçi yavrusu (teke) iblisinin adı olup savaş sırasında kurban edilmektedir.

Selaphiel, Sealtiel [Yahudilik-Hıristiyanlık] Doğu Kilisesi geleneğinde yedi başmelekten (archangel) den birisi olmasına karşın Esdras’ta bazen (III, 5:16) Salathiel’le özdeşleştirilmektedir.

Selva Tanrının Tih çölünde aç kalan Yahudilere armağan olarak gönderdiği kuşların adı olup bıldırcın oldukları sanılmaktadır

Sepher Ha Razim ‘Sırlar Kitabı’ MS 3. yüzyılda İbrani dilinde yazılmış, göğün yedi katında oturan meleklerden bahseden bir büyü kitabının adıdır.

Sepher Pirke Ehalot ‘Makamlar Kitabı’ Haham Yişmael’in gökyüzüne yaptığı yolculuk ve Metatron adlı melekle buluşmasının anlatıldığı (MS 2. yüzyıl) İbrani dilinde yazılmış kitabın adıdır.

Sepher Yetsira ‘Yaratılış Kitabı’ MS 9. yüzyılda yazıldığı sanılan, Talmudik Yetsira ile alakası olmayan kabalistik bir çalışmanın adıdır.

Seraphim Eski Ahit’te Çerubimler daha sonra meleklerle ilişkilendirilen ilahi yaratıkların adı olup, muhtemelen İbranice saraph ‘uçan yılan’ kelimesiyle ilişkilidir.

Simeon Yakup’un ikinci oğlunun adıdır.

Simhat Torah Yıllık Tevrat okuma döngüsünün bitiminin Tişri ayının 22-23’ünde kutlandığı kutsal günün adıdır.

Simra, David Ben Simra 1479-1573. İspanya’dan Safed’e (İsrail) göçmüş bir kabalistin adıdır.

Sinagog Musevilerin ibadet yerinin adı olup, Yunanca kökenlidir ve toplanma yeri

anlamındadır.

Musevilerin sinagog ile eşanlamlı kullandığı sözcükler şunlardır:

Hevra ‘birlik’

Bet ha teliffa ‘dua evi’

Bet ha Knesset ‘toplantı evi’

Bet ha midraş ‘eğitim evi’

Şul (Almanca schule ‘okul’)

Tempel (Almanca ‘tapınak)

Sion Bilginlerinin Tutanakları, Protokolle der Weisen von Zion Rus yazar S. A. Nilus’un ‘Küçüğün içindeki büyük, yaklaşan Deccal ve yeryüzündeki tapınakların hükümranlığı’ (1905) adlı kitabında dile getirilmesine karşın sahte olduğu ispatlanan Yahudi ve farmason aleyhtarı bir komplo teorisinin adıdır. Günümüzde çeşitli grupların rağbet ettiği bu teoriye göre 1897 yılında Basel’de Theodor Herzl başlanlığında toplanılan ilk siyonist kongre de Yahudilerin dünyayı ele geçirme planları yapmıştır. Bu teorinin John Retcliffe’in (1817-1878) yazdığı Biarritz adlı romanından esinlenildiği sanılmaktadır.

Siyonizm 19. yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkan ve tüm Yahudileri Kutsal topraklara döndürmeyi amaçlayan fikir akımının adıdır.

Sodom ve Gomorrah Eski Ahit’e göre (Tekvin 18, 19) Filistin’de Ölü denizin kenarında yer alan iki kentin adı olup, halklarının cinsel sapkınlığa (erkekler arası ilişki) düşmesi yüzünden bir volkan patlaması sonucu Tanrı tarafından yıkılmışlardır.

Solomon Bkz. Süleyman

Sophia, Hakhma, Çoçma Yunanca ‘akıl’ anlamına gelen kelime Yahudi Gnostikler tarafından iyi huylu bir aziz olarak tanımlanmıştır. İstanbul’da inşa edilen Hagia Sophia (Aya Sofya) ‘Kutsal bilge’ kilisesinin adını almasında etkili olabilir. Arapça Safiye kelimesinin de kökenidir.

Spinoza, Benedictus De 1632-1677. Düşünceleri yüzünden Hollanda Yahudi cemaatinden dışlanan ünlü rasyonalist filozofun temel düşüncesi “Deus sive substantia sive natura” (Tanrı ya da öz ya da doğa) deyişinde gizli olup, dünya ile Tanrı’yı özdeşleştirmiştir.

Spodik Hasidik Yahudilerin giydiği tilki kuyruğundan imal edilen kürk şapkanın adıdır.

Sukkot Kippur ayininden sonra gelen ve 7-8 gün süren bir bayramın adı olup, adını çatıları süsleyen çiçek ve meyvelerle süslü çardaklardan almıştır. İsrailoğullarının Mısır’dan çıktıktan sonra çölü geçerken çardaklarda yatıp kalkmalarının anısına kutlanılan bir bayram niteliğinde olup, havalar iyiyse bayram boyunca sukkotlarda yatılmaktadır.

Surial Etiyopya Yahudilerinin (Falaşa) inanışında ölüm meleğinin adı olup, Hz. Musa’ya bildiği her şeyi o öğretmiştir.

Süleyman, Solomon [Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam] David’in oğlu olan İsrail kralının adı olup (2. Samuel 12:24; 1. Tarihler 3:5) MS 10. yüzyılda yaşadığı sanılmaktadır.

Kuran’da ise İsrail kralı değil bir Yahudi peygamberi olarak bahsi geçmektedir.

Süleyman Tapınağı Hz. Süleyman tarafından yaptırıldığına inanılan ünlü mabetin adı olup, çeşitli halklarca defalarca yıkılmışsa da her defasında tekrar onarılmıştır. İkinci tapınağın günümüze ulaşan duvarlarından birisi bugün Ağlama duvarı olarak adlandırılmaktadır. Ezoteristlere göre Masonlar bu tapınağı inşa eden usta Hiram Abif’in düşünsel mirasçısıdır. Usta Hiram’ı sakladığı sırları öğrenmek için öldüren işçiler, hazır olmadıkları bir bilgiye sahip olmaya çalışan cahil insanları temsil etmekte ve masonların bilgi birikimine dayanan hiyerarşik yapılanmasına dayanak oluşturmaktadır.

Sünnetliler Yahudi halkına sünnet oldukları için verilen isim olup o çağda Ortadoğu’da birkaç istisna hariç sadece Yahudiler sünnet olmaktaydı.

Şabat, Sabbat, Şabbat, Sebt Yahudiler ve bazı Hıristiyan mezheplerinin dinlenme ve ibadet günü olan haftanın yedinci günü ‘Cumartesi’nin adıdır.

Şabat günü On Emir’in bir parçası olup, yaratılışın sona erdiği günün anısına çalışan insanlara dinlenecek fırsat sunmak ve Tanrı ile İsrailoğulları arasındaki anlaşmanın sembolüdür. Şabat günü dindar Yahudiler çalışmadan dua ederek vakit geçirir, kabuklu deniz hayvanlarını yemez hatta ev işlerini bile görmezler.

Şabat Hamalka, Şabat Kraliçesi Tanrı Yehova/Yahveh’in dişil tarafı ya da Aşerah, Şekhina, Anath ve Lilith adlı hanımlarının adıdır.

Şabat Nehri, Sambation Asur kralı V. Shalmaneser tarafından 10 İsrail kabilesinin ötesine sürüldüğü nehrin adıdır. Efsaneye göre nehrin gürültülü akan taşkın suları sadece Yahudilerin çalışmadığı Şabat (Cumartesi) günü sakin akmaktadır.

Şabat Yılı Yedi yılda bir tarlaları dinlendirmek amacıyla nadasa bırakma geleneğinin adıdır.

Şahar, Sahar Antik Sami (Ugarit) halkının inanışında El ile Şalim’in erkek kardeşi olan bir tanrının adıdır.

Şapaş Antik Sami (Ugarit) güneş tanrısının adı olup ‘Tanrıların meşalesi’ adıyla da bilinmektedir.

Şarabi Şalom MS 1720-1777. Yemenli bir kabalistin adı olup Luria okulunun takipçisidir.

Şavuot, Haftalar İbrani takviminde Sivan ayının (Mayıs-Haziran) 6. gününe denk gelen bir festivalin adı olup, başlangıçta arpa hasadının ilk ürünleri için kutlanan bir şükran günüyken zamanla Yahudi hahamlar tarafından Yahudi halkına Sina dağından Tevrat’ın verildiği gün olarak değiştirilerek kutsallaştırılmıştır. Bu bayram, Hıristiyanlığa Pentekost adıyla geçmiş olup, aynı zamanda Bikkrum’in (ilk ürün) ilk günüdür.

Bkz. Bikkurim, Şavuot, pentikost, Thargalia, Mayıs Yedisi

Şebaot, Yahve Şebaot İbranice ‘Orduların efendisi’ anlamına gelen terim Yahve’nin adlarından birisidir.

Şedim İsrailoğullarının ibadet edip insan kurban ettiği bir iblis veya iblis grubunun adıdır.

Şekhina, Şekina, Şekina Tanrının yeryüzündeki varlığını tanımlamak için kullanılan bir terim olup, İbranice ‘konut’, ‘var olma’ anlamlarına gelmektedir.

Şem Hz. Nuh’un en büyük oğlunun adı olup, sel tufanının ardından soyu dünyaya yayılmıştır (Şemitler ya da Semitler).

Şema İsrael Hergün sabah ve akşam ibadetlerinde okunan 245 kelimelik Yahudi salavatının adıdır. Şemayı söylemeyi unuttuğunu işi giderken hatırlayan kişi durup, gözlerini kapadıktan sonra ilk cümleyi söylemelidir geri kalanı yolda yürürken de okuyabilir.

Şemhamphoras Tanrının yetmiş iki hecelik adını tanımlamakta ve ‘güzel isim’ anlamına gelmektedir.

Şeol Eski Ahit’te Cehennem anlamında geçen bir kelimedir.

Şit Eski Ahit’te tekvin bölümünde bahsi geçen, Âdem’in Habil ile Kabil’den sonra üçüncü oğlu ve ikinci peygamberin adıdır.

Şofar Yom Kippur’un bitiminde çalınan koç boynuzunun adı olup tüm sinagoglarda bulunmaktadır.

Şolem, Gershom 1897-1981. Bahir, Kabalistik bibliografya, Yahudi mistisizmi, Kabalistik Sembolizm adlı kitapların yazarı olan Kabalacının adıdır.

Ştetl Doğu Avrupa’da kurulmuş Yahudi yerleşimlerinin adı olup, Yidiş dilinde ‘küçük ev’ anlamına gelmektedir.

Şükran Duası Yemek yemeden önce edilen duanın adıdır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009

Ayrıca Bakın

Yahudilik, Musevilik, Yahudulik tarihi

İstanbul Sinagogları